مرضیه برومند، مالک معنوی موش های محبوب

روزنامه هفت صب ح: موش ها در آستانه آمدن روی پرده با یک حاشیه جدی مواجه شدند: «یک ادعای حقوقی درباره رعایت نکردن حقوق معنوی.» این حقوق معنوی چیست و چرا حاشیه ساز شده، نکته ای است که در پیگیری ها پاسخ شفافی از سوی کارگردان مدعی پیدا نکردیم.

محمد علی طالبی کارگردان «شهر موش ها 1» معتقد است سازندگان «شهر موش ها 2» باید حق معنوی او و همکارانش را رعایت می کردند. سوال پایه ای که در گرد و خاک این خبر گم شد این است که مگر حق رایت عروسک ها متعلق به جناب طالبی است؟ مگر ایشان بعد از گُل کردن موش ها و در بزنگاه تصمیم برای نسخه سینمایی به عنوان کارگردان هنری به کار دعوت نشده اند؟ مگر سهم شان را از کارگردانی فیلم نگرفته اند؟ مگر به شرط شرکت در حق رایت عروسک ها پذیرفته اند کارگردان باشند؟ و نکته مهمتر اینکه حق رایت عروسک ها متعلق به تلویزیون است و اگر اعتراضی هم باشد از جانب این رسانه است نه شخص دیگری.

این ماجرا را در گفتگویی با منیژه حکمت (تهیه کننده شهر موش ها 2) و علی زارعان (مدیر گروه شبکه دو) پیگیری کردیم. محمد علی طالبی هم ترجیح داد سوالات ما بدون جواب منتشر شود.

مالکیت تلویزیون و چند سوال

پیش از مرور ادعای جناب طالبی یک فلش بک می زنیم به عقب؛ به زمانی که مرضیه برومند یکسری شخصیت عروسی بامزه در «مدرسه موش ها» خلق کرد و خیلی زود میان مخاطبان تلویزیون جا افتادند. دل بری شان به قدری بود که هنوز هم بعد از گذشت سی و چند سال، این شخصیت های عروسکی جزو محبوب ترین کاراکترهای تلویزیون شناخته می شوند.

سال 64 سرکار خانم برومند تصمیم گرفت نسخه سینمایی عروسک هایش را هم بسازد. بعد از بده بستان میان او، تلویزیون و بنیاد فارابی مقدمات ساخت «شهر موش ها» فراهم شد. محمدعلی طالبی هم به عنوان کارگردان سینمایی این فیلم کنار مرضیه برومند (کارگردان عروسکی) قرار گرفت.


دو سال پیش برومند سراغ «شهر موش ها ۲» رفت و این بار تصمیم گرفت خودش پشت دوربین بایستد. حالا در آستانه اکران فیلم، محمدعلی طالبی مدعی شده او و چند نفر از همکارانش که در ساخت «شهر موش ها ۱» همکاری داشته اند صاحب حقوقی معنوی اند و ... این ادعا در حالی مطرح می شود که خاستگاه موش ها تلویزیون است و اگر ادعایی هم باشد از جانب این رسانه است نه جناب طالبی. او وقتی از سوی برومند به عنوان کارگردان شهر موش ها ۱» دعوت شد که این عروسک ها در تلویزیون تبدیل به برند شده بودند و مالکیت شان مشخص بوده...

یک ادعای حقوقی

جرقه حاشیه موش ها پس از گفتگوی محمدعلی طالبی با ایسنا زده شد؛ جایی که او نسبت به رعایت نشدن حقوق معنوی اش در ساخت «شهر موش ها ۲» اعتراض کرد. او گفته: «فیلمی را با نام شهر موش ها حدود ۳۰ سال پیش کارگردانی کردم و با بنیاد سینمایی فارابی قراردادی بستم که براساس این قرارداد یک مشارکت مالی در فیلم داشته باشم. علاوه بر من، تعداد دیگری از همکارانم که از بهترین های این عرصه هستند، ۹ ماه بر روی این پروژه زحمت کشیدند. خانم مرضیه برومند کارگردان عروسکی و من هم کارگردان کار بودم. بعد از ۳۰ سال، اخیرا شهر موش ها برگرفته از شهر موش ها ۱ ساخته شده است که شواهد این موضوع از بیلبوردها و تبلیغات مشخص است.»

این کارگردان سپس بحث مالکیت حقوق معنوی را مطرح کرده: «تهیه کنندگان «شهر موش ها ۲» بدون اینکه سابقه ای در این کار داشته باشند، به صورت خودجوش تصمیم به این کار گرفتند و حتی یک تلفن هم به ما نزدند، در حالی که ما در این اثر یک حقوق معنوی داریم. علاوه بر من آقای محمدرضا علیقلی آهنگساز که کپی رایت موسیقی را داشته است، تدوینگر و دوستان دیگر، هم کارشان سرمایه بوده و هم به صورت مشارکتی قرار بود موقع اکران در سود فیلم شریک باشند.»

او با تاکید بر اینکه پدید آورندگان باید حقوق شان رعایت می شد، تاکید کرده: «معتقدم این موضوع برخلاف قوانین حقوق مولفین و مصنفین کشور است. این در حالی است که دست اندرکاران شهر موش ها ۲ نه تنها حقی برای ما قائل نشدند بلکه در مراسم مختلف برای تولید این فیلم، از جمله افتتاحیه از ما دعوت هم نکردند.»

بخش دیگری از گفته های طالبی مربوط به چرایی اعتراض دیرهنگام است: «پیش بینی نمی کردم که این فیلم در ادامه شهر موش های قبلی باشد ولی بعد از اینکه بیلبوردها را دیدم، متوجه شدم فیلم مستقلی نیست.»

از آن سو محمدرضا علیقلی آهنگساز فیلم «شهر موش ها» هم گفته: «دغدغه اصلی من حقوق معنوی ام است و نکته اصلی این است که ام در فیلم شهر موش ها جزو سهامداران بودیم و شریک بنیاد سینمایی فارابی، بنابراین به عنوان کسانی که در این اثر سهم داشتند باید با ما هماهنگ می شد.»

ابهامات بی پاسخ از سوی طالبی

گفته های محمدعلی طالبی نکات مبهمی در خود دارد. با او تماس گرفتیم تا با حضور خودش آنها را بررسی کنیم. این کارگردان با احترام تمام، پاسخ سوالاتمان را داد ولی در نهایت آن را گپ و گفتی دوستانه عنوان کرد و اجازه انتشار نداد. سه سوال مطرح شده این بود: «شما سهمتان را از کارگردانی «شهر موش ها» گرفته اید؟»، «خالق شخصیت های عروسکی مرضیه برومنداست؛ موقع ساخت فیلم در قرارداد قید کرده بودید در صورت ساخت فصل های بعدی سهم خواهید داشت؟»، «بدون شک بخشی از موفقیت «شهر موش ها» حاصل نگاه و تلاش شما است ولی در هر حال مالک معنوی عروسک ها تلویزیون است نه شما؛ مدرکی دال بر مالکیت دارید؟»

تلویزیون می تواند ادعای مالکیت کند؟

همانطور که طالبی در بخش دیگری از مصاحبه اشاره کرده، تهیه کننده «سریال مدرسه موش ها» تلویزیون است. به عبارتی طبق اصول و ضوابطی که در صدا و سیما وجود دارد، مالکیت معنوی تمام محصولات عروسکی تلویزیونی که به واسطه حضور در این رسانه به شهرت رسیده اند و به عبارتی «برند» شده اند، متعلق به این سازمان است. تا زمانی هم که از طرف صدا و سیما اجازه صادر نشود، برنامه ساز نمی تواند خارج سازمان، از آنها استفاده کند.

این ضوابط در سال های اخیر درباره عروسک های «کلاه قرمزی»، «سنجد» و «پنگول» وجود داشته و هر کدام از آنها برای تولید نسخه سینمایی، موظف به رعایت شان بوده اند. مسئله شهر موش ها اما تا حدی متفاوت است. مرضیه برومند، «مدرسه موش ها» را سال ۶۰ به تلویزیون آورد و آن زمان، قوانین به این صورت نبود. حتی سال ۶۴، زمان ساخته شدن فیلم سینمایی «شهر موش ها» هم تلویزیون مشکلی با واگذاری مالکیت عروسک ها به خود برومند نداشت.

بعد از ادعای محمد علی طالبی درباره مالکیت «شهر موش ها»، قضیه مالکیت تلویزیون هم می تواند به مسئله ای قابل بحث تبدیل شود. آیا ممکن است بعد از دو دهه، تلویزیون هم ادعای مالکیت کند؟

پاسخ تلویزیون

برای باز شدن موضوع، این مسئله را با علی زارعان، مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو در میان گذاشتیم. او گفت که بهتر است این سوال را با خود مرضیه برومند مطرح کنیم و از آنجایی که خانم بسیار صادق و درستکاری است، حتما جواب درستی به این سوال خواهد داد.

زارعان درباره اینکه آیا بالاخره مالکیت «شهر موش ها» به طور کامل به برومند واگذار شده یا نه هم توضیح داد: «من اصلا اطلاعی ندارم. شاید قبل از اینکه من به عنوان رییس گروه کودک کارم را شروع کنم یکسری قوانین دیگری در جریان بوده اما واقعیتش من چیز خاصی در این زمینه نشنیده ام؛ برای همین هم می گویم اگر با خانم برومند صحبت کنید خیلی روشن تر قضیه را برایتان روشن می کند.»

بنابراین آنطور که پیداست، تلویزیون در زمینه «شهر موش ها ۲» خودش را صاحب هیچ حق مالکیتی نمی داند.

فارابی مالک است نه تلویزیون

در ادامه هم با منیژه حکمت، یکی از تهیه کنندگان «شهر موش ها ۲» تماس گرفتیم. قصدمان این بود تا در گفتگو با او ماجرای مالکیت تلویزیون و در ادامه مرضیه برومند را بررسی کنیم. سرکار خانم حکمت که به حسن رابطه با رسانه ها شهره اند، این بار نیت ما را به «جوسازی رسانه ای» تعبیر کرد. همین تنش باعث شد گفتگو عقیم بماند. او به این نکته بسنده کرد که تهیه کننده «شهر موش ها ۱» بنیاد فارابی بوده و الان هم کلیه حقوق معنوی کار متعلق به اوست و تلویزیون هم هیچ مالکیتی روی کار ندارد.

بازخوانی یک گفتگو

برای روشن شدن بیشتر ماجرای «حق رایت شخصیت های تلویزیونی» بازخوانی گفتگوی نگار استخر در ماجرای سینمایی شدن «سنجد» تا حدودی می تواند گره گشا باشد. زمانی که بحث ساخته شدن نسخه سینمایی «سنجد» به میان آمده بود، نگار استخر عنوان کرد که مالکیت این عروسک متعلق به تلویزیون است و تا مدیر گروه شبکه اجازه ندهد، اجازه ساخت نسخه سینمایی آن را ندارد.

او همان زمان در پاسخ به این سوال که پس چرا برای «شهر موش ها» چنین سختگیری هایی صورت نگرفته توضیح داده بود: «احتمالا مدیر گروه آن زمان سختگیری نکرده و چنین اجازه ای را داده است. البته درباره مدرسه موش ها، می توان آن را به حساب متفاوت بودن نسخه سینمایی و تلویزیونی آن دانست. در نسخه سینمایی مدرسه موش ها، شخصیت ها و عروسک ها همان بودند اما فضای داستان کاملا متفاوت شده بود.»

به هر حال این مسئله کاملا روشن است که در دهه شصت، از قوانینی که امروز برای عروسک های برند شده در تلویزیون، تعیین شده خبری نبوده و مرضیه برومند به عنوان صاحب قانونی این شخصیت ها شناخته می شده.