امیر دژاکام از چه دلگیر است؟
امیر دژاکام کارگردان تئاتر با اشاره به اینکه تئاتر همچون گندم برای جامعه ضرورت دارد از نگاه منفعلانه مدیران نسبت به این هنر مادر گلایه کرد.
خبرگزاری مهر: امیر دژاکام کارگردان تئاتر با اشاره به اینکه تئاتر همچون گندم برای جامعه ضرورت دارد از نگاه منفعلانه مدیران نسبت به این هنر مادر گلایه کرد.
هنرمندان تئاتر را می‌توان در زمره صبورترین قشر هنرمندان دانست که با همه کمبودها و نارسایی هایی که در حوزه شان وجود دارد همچنان پایدار به راهشان ادامه می دهند و تلاش می کنند با استقامت فردی و گاه بدون وابستگی به هیچ نهاد و حزبی این هنر مادر را سرپا نگه دارند.
هنرمندان تئاتر کشور انتظار زیادی از مدیرانشان ندارند، تنها می خواهند دغدغه ها و مشکلات‌شان مورد توجه قرار گرفته و شرایط مساعد اجرای آثار نمایشی برایشان فراهم شود اما این خواسته‌ها هم ممکن است در سیستم بروکراسی دولتی بماند و به نتیجه نرسد.
جای گرفتن افرادی بر مسند مدیریت حوزه های مختلف نمایشی که متخصص و آشنا به مشکلات و امور جاری هنرمندان باشند، استفاده از هنرمندان با تجربه برای مشاوره دادن به مدیران، جدی گرفتن و آگاهی به تاثیرگذار بودن جشنواره هایی چون تئاتر فجر، جشنواره عروسکی و دانشگاهی، شانه خالی نکردن مدیران از حمایت هایی که حق هنرمندان است و بدون پشتوانه آنها را به سمت تئاتری که خودشان نامش را خصوصی گذاشته اند، سوق ندادن تنها بخشی از مشکلاتی است که در سال های اخیر گریبان هنرمندان را گرفته است.
برای بررسی موضوعاتی که در بالا به آن اشاره شد پای صحبت های امیر دژاکام نویسنده، کارگردان و مدرس تئاتر و فردی که در سال های اخیر به عنوان هیات انتخاب آثار و داور در جشنواره های مختلفی حضور داشته، نشستیم تا دغدغه های هنرمندان را از زبان یکی از آنها بشنویم.
در این گفتگو با ما همراه شوید:
*این روزها تئاتر کشورمان با مشکلاتی دست به گریبان است مثلا هنرمندان تئاتر تهران و شهرستان ها از نبود حمایت و جدی نگرفتن این مسایل توسط مسئولان تئاتر شاکی هستند و احساس می کنند به حال خود رها شده اند. درحالیکه در ابتدای شکل گیری دولت تدبیر و امید همه هنرمندان ما یکپارچه برای حمایت از مدیران جدید دولتی اعلام آمادگی کرده و خوش‌بینی خود را از تغییراتی که قرار بود تئاتر با آن روبه‌رو شود، اعلام کردند اما بعد از گذشت یک سال و نیم از آغاز مدیریت ها نه تنها شاهد تغییر مثبتی در روند تئاتر کشور نبوده اند بلکه این روزها شاهد عقب‌گرد تئاتر و ذوق‌زدگی مدیران از دستاوردهای اندکی هستند که خودشان فکر می کنند برای تئاتر کشور به ارمغان آورده اند. برای شروع بحث بهتر است از مباحث ابتدایی و تعریفی که از هنر نمایش مد نظر شما است، شروع کنیم؛ تعاریفی که شاید این روزها نزد مسئولان ما بی اهمیت جلوه می‌کند.
- معتقدم که ما تا حدود یک واژه، شروع، میانه و اطرافش را نشناسیم موفق نمی شویم خود آن واژه و حد و مرز آن را بدانیم. ما داریم درباره هنر نمایش صحبت می کنیم. حالا باید ببینیم نمایش چیست؟ من با حفظ احترام به تعاریفی که نسبت به هنر نمایش وجود دارد، فکر می کنم باید یک بار دیگر هنر نمایش را به نسبت سایر هنرهایی که در جهان وجود دارد، از منظر دیگری تعریف کنیم. وقتی این تعریف ارائه شد، متوجه می شوید که چقدر نیاز است مدیران کلان فرهنگی کشور این تعریف را بدانند.
من این مدیران را خطاب قرار می دهم و خواهش می کنم خودشان یا مشاورانشان این تعریف را مورد بررسی و تعمق قرار دهند. هنر نمایش تنها هنر زنده جهان در مقابل دیگر گونه های هنر است که انسان متریال آن است و مواجهه انسان با انسان را به نمایش می گذارد. ما هنری به نام نمایش که متریالش انسان و زندگی است در مقابل هنرهای دیگر که موضوعات متفاوتی مورد توجه شان است و همگی هم دیجیتال هستند، داریم. همین زنده بودن هنر نمایش آن را در جهان کنونی خاص خواهد کرد.
عده ای اعتقاد دارند چون گستره دیجیتال بسیار زیاد شده پس مرگ هنر نمایش فرارسیده اما این استدلال، استدلال غلطی است چون به دلیل همین تفاوت و به دلیل روحیه بشر که نیاز به تنوع و تفاوت و خاص بودن دارد هنر تئاترخاص شده و تنها گونه هنری است که شکل و تاثیرگذاری آن بسیار متفاوت است.
معتقدم هنر نمایش یک راهبرد استراتژیک است. راهبرد استراتژیک می تواند در بلند مدت به رشد و تعالی یک جامعه و امنیت و حفظ و حراست از آن جامعه کمک کند، اما از آنجایی که در رده های تصمیم گیری تئاتر ما، متخصصان فن حضور ندارند ما به این بحث های عمیق و ریشه ای نمی پردازیم و ماحصل آن می شود یک بحران و زلزله در هنرهای نمایشی و مشکلاتی که این روزها در تئاتر شاهدش هستیم.
پس یا ما باید این تعریف را از هنر نمایش بپذیریم یا اگر بتوانیم مقدماتی را تعریف کنیم که ثابت شود هنر نمایش یک راهبرد استراتژیک نیست. امروزه هنر نمایش دوربردترین هنر در جهان به حساب می آید و کل کره خاکی را در بر می گیرد و در پنهانی ترین و دور دست ترین مناطق می تواند تاثیر بگذارد. در حقیقت هنرهای نمایشی در قاره های مختلف تاثیرگذار است پس نتیجه می گیریم به دلیل دوربرد بودن، تاثیرگذاری مانا و جامع، خاص بودن و اینکه هنر نمایش هنر مادر است این هنر یک راهبرد استراتژیک محسوب می شود بنابراین باید مورد توجه قرار گیرد. وقتی نمایش هنر مادر است یعنی سینما، تلویزیون، ادبیات فلسفه و... از آن تغزیه می کنند بنابرابن نمی توان آن را حذف کرد چون تئاتر مانند گندم برای یک جامعه ضروری است.
اگر به پیبشینه هنرمندانی چون علی حاتمی، علی نصیریان، عزت الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، مرحوم پرویز فنی زاده و همه هنرمندان طراز اول سینما نگاه کنید متوجه می شوید این افراد با سابقه حضور در هنرهای نمایشی است که به سینما و تلویزیون ورود کرده اند.
این هنرمندان ابتدا از هنر نمایش ارتزاق کرده اند و توانستند به دیگر هنرها وارد شوند. همکاری هایی که سینما در طول سال های مختلف با هنر نمایش داشته و تاثیری را که از درام های نمایشی گرفته غیر قابل کتمان و انکار است. پس اگر چشمه جوشان هنر نمایش خشکیده شود و نسبت به آن بی تفاوتی صورت گیرد که متاسفانه شاهد این بی تفاوتی ها هستیم، خودمان و جامعه مان را دچار یک مشکل حاد کرده ایم و آن هم محروم کردن جامعه از این که حرف دلش را از زبان یک رسانه تاثیرگذار بشنود، خواهد بود. با این وجود است که ساخته شدن فیلم هایی مثل «۳۰۰» و آمدن دشمن پشت درهای خانه و توهین کردن و زشت ترین فحش ها را به ایران و ایرانی دادن دور از ذهن نیست.
*اما متاسفانه هنرمندانی که نام بردید در بدنه مدیریتی ما هیچ جایگاهی نداشته و ندارند و از تجاربشان در اداره امور فرهنگی کمتر استفاده شده است.
- درست است. تعاریفی که ارائه دادم نزد مدیران نمایشی ما حایز هیچ جایگاهی نیست چون متخصصان ما در تصمیم گیری ها حضور ندارند. افرادی به حوزه های مدیریتی وارد می شوند که فکر می کنند باید چرخ را از نو اختراع کنند. دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی، فرهاد مهندس پور، عبدالحی شماسی، دکتر قطب الدین صادقی، داود فتحعلی بیگی، آتیلا پسیانی، محمد چرمشیر، محمد رحمانیان و افرادی که در به وجود آمدن این هنر بعد از انقلاب سهم داشتند الان در تصمیم گیری های مدیریتی ما کجا هستند. این افراد محو شده اند و به جای اینکه در تصمیم گیری ها به مدیران مشاوره بدهند مشغول فعالیت های هنری خودشان هستند و کارشان را می کنند.
همه این هنرمندان فرزندان این مملک هستند. یک پدر به این مساله نگاه نمی کند که مثلا یکی از فرزندانش کمی شیطان تر است و یا دیگری کمی عصبانی تر بلکه همه آنها را دوست دارد و به یک نسبت می پذیرد چراکه اگر خدای نکرده روزی دشمن خارجی به مملکت هجوم آورد همین فرزندان هستند که از آب و خاک مملکت دفاع می کنند.
متخصصیا ما در تصمیم گیری ها حضور ندارند اما نکته دردناک تر این است که افرادی که متخصص نیستند خودشان را تنها متخصص آن حوزه می دانند و نسخه می پیچند و مشاورانی هم که در کنارشان حضور دارند متاسفانه تخصص کافی برای راهنمایی دادن به آنها را ندارند.
باید اتاق فکری تشکیل شود و همه دستاوردهای تئاتر از ابتدای انقلاب تاکنون مورد بازنگری و توجه قرار گیرد. نبود افراد متخصص در تصمیم گیری ها موجب سرمایه سوزی می شود. اگر مثلا فلان نویسنده مطلب خوبی نوشته، بدی نوشته، نویسنده خوب یا بدی است مهم نیست چون این فرد در نهایت سرمایه مملکت ماست. خسرو حکیم رابط، اسماعیل خلج، مرحوم رادی، مرحوم محمود استاد محمد، محمد چرمشیر، چیستا یثربی، ناصر حسینی مهر و ... سرمایه های مملکت ما هستند که هرکدام با نگاه های مختلف دارند کار می کنند. همچنان که گروه فدک و نمایش «خورشید کاروان» گروهی علاقمند به نمایش های مذهبی هستند که ۲۰ سال است دارند این نمایش را به صحنه می برند هنرمندان دیگر با نگاه های متفاوت نیز می توانند در مملکت خودشان کار کنند.
چرا شارمین میمندی نژاد به ناگهان از عرصه نویسندگی خداحافظی کرد و حذف شد. چرا کسی به سراغ این هنرمند نمی رود. مگر می شود کسی که نمایشنامه «مهر گیاه» را نوشته دیگر با نویسندگی خداحافظی کند و ننویسد. هنر نمایش به همه فرزندان ایران نیازمند است چون گروه های مختلف مردم انتخاب های مختلفی دارند.
ما همه زیرساخت های تئاتری مان را مدیون دکتر علی منتظری هستیم، همه خانواده تئاتر به این آدم احترام می گذارند در صورتیکه علی منتظری هیچ کار خاصی انجام نداد به جز اینکه با درایت و اندیشه اوضاع تئاتر را تغییر داد. مثلا ببینید نهال جشنواره عروسکی، فجر، آیینی سنتی و یا حتی دانشگاهی چقدر رشد کرده است. بروید تحقیق کنید تا متوجه شوید اصلا جشنواره دانشگاهی چطور شکل گرفت؟ سه چهار گروه نمایشی از سراسر کشور آمدند و در پتوهای سربازی در زیرزمین خوابیدند و غذای سلف سرویس دانشگاه را خوردند و بدون یک ریال پول، نمایش هایشان را اجرا کردند همین کار جرقه شکل گیری جشنواره دانشگاهی شد که الان دارد به این گسترش کار خودش را انجام می دهد.
*مطرح شدن عنوان تئاتر خصوصی نیز یکی از مباحثی است که این روزها تئاتری ها با آن درگیر شده اند. از آنجا که تعریف درست و علمی از تئاتر خصوصی وجود ندارد و مدیران ما بر این تفکر هستند که تئاتر خصوصی یعنی محروم کردن هنرمند از تمام امکانات مالی دولتی آنهم در حالی که همه مجوزها و نظارت ها با دولت است. گروه های تئاتری نیز مجبور شده اند برای جذب مخاطب به روش های غیر معمول پناه ببرند. شاید بحث خصوصی سازی باید در تئاتر ما علمی تر مطرح شود و دولت با در اختیار قرار دادن سالن های غیر فعال به هنرمندان و یا پرداخت وام های بلندمدت به آنها به سمت خصوصی سازی پیش برود. و یا شاید هم اصلا الگوی دیگری باید اجرا کرد.
- وقتی ما برنامه استراتژیک برای تئاترمان نداریم مقوله تئاتر خصوصی هم به مساله ای انفعالی تبدیل می شود و اسمش می شود تئاتر پولی نه تئاتر خصوصی. یعنی هر کسی پول داشت برود تئاترش را اجرا کند اما باز هم ما به آنها می گوییم که چه کار کنند و چه کار نکنند. با این نگاه منفعلانه است که می گوییم حالا که نتوانستیم زیرساخت ها را به شکل اصولی در تئاتر به وجود بیاوریم و بودجه ها را تعریف کنیم به هرکس که بتواند پول وارد تئاتر کند اجازه دهیم که برود کار کند. وقتی چنین نگاه منفعلانه ای به تئاتر وجود دارد مخاطبان ما هم به تماشاگرانی که توانایی خرید بلیت ۴۰ یا ۵۰ هزار تومانی دارند تبدیل می شوند و بقیه مخاطبان از بدنه تئاتر حذف می شوند.
جوان های دانشجوی ما دارند شبی ۲۰۰ هزار تومان اجاره سالن های به اصطلاح خصوصی را می دهند. این جوان ها مجبورند تمام پول گیشه هر شبشان را تقدیم به سالنی کنند که امکاناتی هم در اختیارشان قرار نمی دهد. در همین تئاتر پولی که منِ هنرمند دارم کاری را اجرا می کنم پول گیشه من سه ماه بعد به من داده می شود، چرا این پول را یک هفته بعد تسویه نمی کنند. به دلیل در اختیار گذاشتن کدام امکانات ۲۰ درصد از یک گروه نمایشی کم می شود. طبق مطالعات میدانی من ۲۰ درصدی که هر سالن نمایشی از گروه ها می گیرد در هر سال رقمی بیش از یک میلیارد می شود اما این یک میلیارد به جای اینکه خرج تئاتر شود، دارد صرف هزینه هایی چون ماموریت و اضافه کاری کارکنان می شود.
به این مساله توجه کنید که رقم بودجه هنرهای نمایشی رقمی نزدیک به ۳۰ میلیارد تومان است. اسم این رقم یارانه هنر نمایش است اما در طول سال گذشته کجا این یارانه به هنرمندان ما پرداخت شده است؟
ابتدا نزدیک به ۵۰ درصد این بودجه در وزارتخانه صرف اموری چون حقوق کارمندان، مصارف متفرقه جاری و ... می شود در صورتیکه این ۳۰ میلیارد باید کاملا در اختیار هنر تئاتر قرار گیرد و به هنرمندان برای تولید اثر نمایشی پرداخت شود.
*به دلیل همین نبود کارشناس در عرصه مدیریتی ما، تعریف درستی از تئاتر خصوصی وجود ندارد. نزد مدیران ما تئاتر خصوصی به معنای قطع کردن رابطه هنرمندان از لحاظ مالی با دولت است در صورتی که در هیچ کجای دنیا چنین تعریفی از تئاتر خصوصی وجود ندارد. در همه کشورهای دیگر دولت و شهرداری ها موظف هستند که به کمپانی های تئاتر کمک مالی بکنند و در طول سال بودجه ای را در اختیارشان قرار می دهند تا صرف تولید تئاتر و یا برگزاری کارگاه های آموزشی و یا مصارف دیگر بکند. اما در کشور ما نگاه حمایتی از لحاظ مالی وجود ندارد اما نگاه نظارتی همچنان روی کارها وجود دارد.
- یک مثل قدیمی وجود دارد به این مضمون که در زمان جنگ به یک توپچی گفتند آقا چرا شلیک نمی کنی. او هم گفت به هزار و یک دلیل. گفتند حالا یک دلیلش را بگو. توپچی گفت چون گوگرد ندارم.
وضعیت تئاتر ما هم همین است به این معنی که وقتی متخصص نقشی در تصمیم گیری ندارد ما دچار خسران های زیادی می شویم که شاید تا ۱۰ سال دیگر نتوانیم جبرانش کنیم. جایگاه تئاتر پولی و جایگاه تئاتر تجاری با هم فرق می کند اما مدیران ما به تفاوت و جایگاه این دو آشنا نیستند. می گویند «دانه فلفل سیاه و خال مه رویان سیاه، هردو جان سوزند اما این جا و آن کجا». تئاتر تجاری کجا و تئاتر پولی کجا.
بسیاری از هنرمندان ما دارند تئاتر تجاری کار می کنند که بسیار هم مورد استقبال قرار می گیرد و در کنار همه گونه های تئاتری این گونه هم باید فعالیت داشته باشد اما تئاتر خصوصی تئاتری است که از طریق دولت برای یکسال فعالیت کمک دریافت می کند و با تئاتر تجاری تفاوت دارد.
* در سال های گذشته شورای حمایت از گروه های نمایشی وجود داشت و یا طرحی به نام قرارداد تیپ عملی می شد که حداقل هنرمندان می گفتند بخشی از بودجه تئاتر خرج هنرمندان می شود اما حالا که هنرمندان ما از هیچ کدام از این حمایت ها برخوردار نیستند این سوال پیش می آید که پس این بودجه قرار است صرف چه کسانی و چه اموری شود؟
- درباره بودجه می خواهم نکاتی را متذکر شوم. چند وقت پیش خانه تئاتر لطف کرد و پیشنهادی را مبنی بر ۱۰ برابر شدن بودجه تئاتر ارائه داد. بعد از آن یک روز قبل از اینکه بودجه به مجلس ارائه شود ما مواجه شدیم با پیشنهاد ۶۰ میلیاردی شدن بوجه تئاتر که از طرف مدیران مطرح شد. بعد دیدیم که دوستان خودشان مشغول نفی یکدیگر هستند. حالا ما باید با این وضعیت چه کار کنیم و اصلا هدف از طرح این پیشنهاد چه بوده است؟ آیا ما نمی دانیم که این فرایند چطور شکل می گیرد. آیا آنها فکر می کنند ما نمی دانیم این فرایند چطور شکل می گیرد؟ ...
نکته دیگر توجه به گفته های قبلی این دوستان مبنی بر این است که باید هنر تئاتر را مستقل از پول نفت اداره کنیم. این حرف یکی از مصیبت هایی است که به هنر نمایش وارد شده است. نکته مورد توجه این است که مگر تا به حال تئاتر از پول نفت اداره می شده است. اگر دو میلیارد و سه میلیارد و ۱۰ میلیارد پول نفت است پس یا ما نمی دانیم پول نفت چیست یا شمردن بلد نیستیم. یک نفر کار خلافی کرده بود و قاضی گفت که به او ۲هزار ضربه شلاق بزنید. متهم به قاضی گفت که یا شما تا به حال شلاق نخورده اید یا شمردن بلد نیستید چون برای خلافی که من کرده اند ۲ هزار ضربه شلاق خیلی غیرمنصفانه است.
چرا داریم با این حرف ها هنری را که در طول این سال ها شرافتمندانه و با کمترین پول و رقم های بسیار ریزی از مالیات به حیات خود ادامه داده زیر سوال می بریم و اساسا متصل به پول نفت می دانیم.
درست است که باید پول نفت را ذخیره کنیم اما اگر این ذخیره سازی روی هنری استراتژیک هزینه نشود پس کجا باید ذخیره شود. چرا این پول نباید صرف سلامت روحی جامعه شود.
به عقیده من ما به یک کارگروه جذب بودجه و استخدام مشاورانی نیازمندیم که بتوانند نهادها، ارگان و کارخانه هایی را که قادر هستند بودجه در اختیار ما قرار دهند، شناسایی کنند. هتل ها، مراکز تفریحی، وزارت خانه هایی مثل وزارت بهداشت، وزارت علوم، امور زندان ها و ... بودجه هایی برای صرف امور فرهنگی دارند که ما می توانیم از این بودجه ها برای تولید تئاتر استفاده کنیم.
اما ما به جای تاسیس یک کارگروه اقتصادی که به جذب اسپانسر کمک کند و این 30 میلیارد را به 300 میلیارد تبدیل کند این سکان را در اختیار مدیرانی غیر متخصص قرار می دهیم که نمی دانند با بودجه ای که در اختیارشان است چه کار کنند.
طبق تحقیات میدانی من مدیران در طول سال چیزی بالغ بر 300 میلیون دستمزد می گیرند. بگیرند نوش جانشان، حقشان است اما در زمانی که نمایشی برای تهیه یک چکش و یک میخ دچار مشکل مالی است چه توجیهی وجود دارد. در همه تشکیلات مفید هر کس در ازای پولی که می گیرد آورده ای دارد. آورده ملموس مدیران ما چه بوده است؟ آیا ما راهبردهای استراتژیک را ترسیم کردیم؟ آیا ما کارگروه تخصصی برای جذب پول از نهادهای مختلف تشکیل داده ایم؟
اگر به رقم فرهنگی کل کشور که در اختیار نهادها و ارگان ها قرار دارد، نگاه کنیم می بینیم که رقم بسیار بزرگی است. اگر از این منابع استفاده بهینه نکنیم مشخص است که بودجه ای که در حال حاضر در اختیار تئاتر قرار گرفته کفاف تئاتر کشور را نمی دهد. رقم های پیشنهادی مدیران هم با شرایط کنونی امکان ندارد که وارد رقم بودجه شود.
ما می تواینم به جای ۶۰ میلیارد بودجه تئاتر ۵۰۰ میلیارد بودجه در اختیار داشته باشیم چون ما این ۵۰۰ میلیارد را الان به صورت بالفعل داریم. با شناسایی بودجه های فرهنگی که در سراسر کشور پخش است این مبلغ تامین می شود اما ما به سراغ این بودجه ها نمی رویم. سازمان زندان ها، بهزیستی، وزارت آموزش پرورش، وزارت نفت و... برای کارهای فرهنگی پول در اختیار دارند که باید به سراغش برویم.
بچه های ما برای زنده ماندن دارند می جنگند. من مدیران فرهنگی و بالاخص آقای آشنا مشاور فرهنگی رییس جمهور را خطاب قرار می دهم که به خاطر منافع مملکت و اهمیت به نسل بعدی و اهمیت به همه شاخصه ها و پارامترهای فرهنگی که در کشور داریم لطفا متخصصان امور را در راس کارها قرار دهند.
شهید چمران جمله زیبایی دارد که می گوید «ما باید در انتخاب افراد دقت کنیم که تقوا داشته باشند اما کسی که مسئولیت کاری را می پذیرد و در آن کار تخصص ندارد تقوا هم ندارد». من خدای نکرده مطلقا نمی خواهم بی احترامی به ساحت کسی بکنم چون گفتگوی من فردی نیست. من به عنوان کسی که از زمانی که خودش را شناخته یعنی دوم راهنمایی تا الان که ۵۲ سال سن دارد در کنار هنر تئاتر بوده است این حرف را می زنم. تئاتر ما دچار اضمحلال و فروپاشی در بخش های مختلف شده است، جوانان ما که سرمایه های گران بهای مملکت هستند دچار ناامیدی شده اند. علاوه بر اینکه بودجه در اختیار هنرمندان قرار نمی دهیم سانسور و ممیزی سختی را هم به کارش وارد می کنیم.
به عنوان نمونه فیلم «۳۰۰» در تمام کوچه پس کوچه های ما دست به دست می چرخد ولی ما جلو فلان فیلم‌مان را می گیریم که اکران نشود و یا جلو فعالیت فلان هنرمند تئاترمان را می گیریم تا کارش را به صحنه نبرد؛ کسی که می تواند در طول یک ماه سه هزار نفر را به سالن تئاتر بکشاند. جلوی محبوب ترین هنرمندان را می گیریم و در شرایط فشاری قرارشان می دهیم که همه جهان متوجه این برخورد ما می شوند. آیا یک متخصص که دلش عمیقا به حال تئاتر می سوزد اینگونه با هنرمندش برخورد می کند؟!
مدیران ما متخصص نیستند اما از متخصصان هم به عنوان مشاور استفاده نمی کنند. تئاتر آزاد ما هم دچار اضمحلال شده است. در همه جای دنیا تئاتر بولوار داریم که تماشاگران بسیاری هم دارد اما چون این تئاتر هم به حال خودش رها شده مورد مواخذه قرار می گیرد و مثل یک جنس دسته دوم به آن نگاه می شود در صورتی که استعدادهای زیادی در تئاتر آزاد فعالیت می کنند. آنها دارند به یک نیاز جامعه که تفریح سالم است پاسخ می دهند پس باید به آنها احترام گذاشته شود.
تئاتر دانشجویی ما پر از هیجان و شور است اما آنها هم به حال خودشان رها شده اند. من یادم است که بچه ها دانشجوی شهرستانی ما پشت یک خاور می خوابیدند تا بتوانند روز بعد کارشان را در جشنواره اجرا کنند. دانشجویان ما به مناطق مختلف و دور از دسترس می رفتند تا بتوانند اثرشان را به مخاطب عرضه کنند اما الان تئاتر دانشجویی ما دچار حسرت است. افرادی چون محمد مساوات که دارد می درخشد، همایون غنی زاده با تمام موافقان و مخالفانی که دارد، اشکان خیل نژاد، تینو صالحی و بسیاری دیگر همگی دانشجویان دیروز ما هستند. پس آینده حرفه ای تئاتر ما دست همین دانشجویانی است که الان مشغول تحصیل هستند.
* لزوم و اهمیت استفاده و بهره گیری از قشر جوان و متخصص در امر تصمیم گیری نیز موضوع دیگری است که در تئاتر ما کمتر مورد توجه قرار می گیرد. ما فارغ التحصیلان نخبه ای هم داریم که مقالات مختلف و یا کتاب‌هایی را چاپ کرده اند و منتظر هستند تا به دنیای حرفه ای وارد شوند. به عنوان نمونه یکی از مواردی که مورد اعتراض هنرمندان شهرستانی در جشنواره های استانی یا مناطق بوده استفاده از داورانی ثابت برای انتخاب و داوری آثار مناطق مختلف است. مثلا چندین سال است که داوری ثابت نمایش‌های یک منطقه را با دیدی محدود و منحصر به خودش قضاوت می کند. شاید استفاده از فارغ التحصیلان متخصص و جوان که دارای دیدگاهی تازه به هنر نمایش هستند نیز امری باشد که ما از آن غفلت کرده ایم.
- درست است، مدیران ما نباید هنرمندان و فارغ التحصیلان تازه نفس و پرانرژی تئاتر را نادیده بگیرند چون این جوان ها نیازمند دعوت شدن به بازار کار هستند. من در سراسر مناطق این کشور حضور داشتم و در کنار گروه های مختلف تئاتری که حتی در قبرستان تمرین می کردند بوده ام و عشق و علاقه شان به تئاتر را دیده ام. بچه هایی را دیده ام که برای ابتدایی ترین مسائل‌شان با مشکل مواجه بوده اند، شهرستان هایی که حتی برای حضور بازیگر زن در کارشان با ممانعت روبرو بوده اند و الان به خاطر حضور فارغ التحصیل‌ها و اهمیت توجه به نسل پیشکسوت ها دوباره فعال شده اند.
تئاتر شهرستان یعنی تئاتر ایران. تئاتر در تهران، چهارراه ولیعصر و ایرانشهر خلاصه نمی شود. اما من گروه های شهرستانی در پاوه و تبریز و شیراز می شناسم که به حال خودشان رها شده اند. خانه تئاتر شهر تبریز به خاطر ۱۰۰ میلیون تومان دارد تعطیل می شود. ۱۰۰ میلیون تومان پول یک ماشین است که فلان آقای مدیر کل سوارش می شود. حالا این آقا سوار آن ماشین نشود و با تاکسی رفت و آمد کند، اهمیتی دارد؟
نمی شود که یک ورمان گرما و یک ورمان سرما باشد. نمی‌شود که منِ مدیر چهار خط تلفن و دو تا منشی و دو تا راننده و اضافه کار و دلار مسافرتی داشته باشم اما کسی که من مسئولش هستم در قبرستان تمرین تئاتر کند. این است عدالت! درست است که بچه های بم، کرمان، زابل و زاهدان ۵۰۰ هزار تومان نداشته باشند که کارشان را اجرا کنند آنوقت پول نهار فلان سمینار ما ۵۰۰ هزار تومان بشود! درست است که بچه های بم، کرمان، زابل و زاهدان ۵۰۰ هزار تومان نداشته باشند که کارشان را اجرا کنند آنوقت پول نهار فلان سمینار ما ۵۰۰ هزار تومان بشود! چرا رسانه های ما پای درد و دل هنرمندان شهرستانی نمی نشینند. طرح استقرار گروه های نمایشی الان به کجا رسیده است؟ مشکل این است که ما پول و بودجه داریم ولی نمی دانیم چطور آنها را بالقوه کنیم.
ما در همه شهرستان ها به تئاتر شهر نیاز داریم. دانشگاه های ما می‌توانند فعالیت هایشان در حوزه ادبیات، فلسفه، روانشناسی، فیزیک و ... را در قالب آثار نمایشی معرفی کنند. مدارس ما نیاز به مربیان تئاتر دارند که دانش آموزان را آموزش دهند. اما مشکل ما این است که نیازها را نمی شناسیم و راه درست را نمی توانیم پیدا کنیم. اگر ما یک مرکز مطالعات اقتصادی برای جذب بودجه در خانه تئاتر تدارک ببینیم، قادر خواهیم بود همه این موارد را که ذکر کردم عملی کنیم و به این ترتیب سیلی از امکانات به طرف ما حرکت می کند و حتی می توانیم از نقاط مختلف جهان هم بودجه بگیریم.
*معرفی و حمایت از تئاتر ملی و آیینی یکی از برنامه هایی است که از دولت قبل روی آن تاکید می‌شده است اما تئاتر آیینی و حتی مذهبی ما محدود شده به اجراهایی ناپخته در برخی مناسبت‌ها که مخاطبان خاص خودش را دارد و کمتر می توان آثاری در خور از میان این حجم اجراهای به ظاهر آیینی - ملی پیدا کرد.
- ما برای معرفی و حفظ تعزیه در کشورمان بودجه گرفته ایم، جهان حاضر است برای دیدن تعزیه و نمایش تخت حوضی پول بدهد فقط ما باید بگردیم مخاطبان را پیدا کنیم. نباید بشینیم و همه درها را به روی خودمان ببندیم و به تنهایی تصمیم بگیریم. من قبلا هم از وزیر محترم درخواست کرده ام که به مشکلات تئاتر ورود کند تا استراتژی تئاتر را تغییر دهد نه تاکتیک هایش را.
باید محفلی از مدیران قبلی تئاتر و متخصصان، نمایندگان مجلس، روانشناسان و جامعه شناسان ما تشکیل شود و راهکارهای مناسب مورد توجه و از دانش و دستاوردهای مدیران قبلی استفاده شود. یک اثر خوب ماندگاری یک ملت و ماندگاری هنرمند و اندیشه های والا را به دنبال خودش دارد. حافظ یک کتاب نوشته است که اگر اشتباه نکنم ۴۰۰ غزل دارد. چند قرن است که این کتاب باقی مانده و حافظ باعث انعکاس نام ایران و ایرانی در جهان شده است، نمایش خوب هم چنین تاثیری خواهد داشت. بچه های تئاتر شهرستان تنها و غمگین هستند و انتظار دارند که ما صدایشان را به گوش مسئولان برسانیم.
بچه های تئاتر شهرستان تنها و غمگین هستند و انتظار دارند که ما صدایشان را به گوش مسئولان برسانیم. بسیاری از آنها بارها با من تماس گرفته اند و نگرانی خود را از شرایطی که دارند عنوان کرده اند. به غیر از تئاتر شهرستان‌ها، تئاتر ملی ما هم بدون جایگاه و سوت و کور و تنهاست.
معتقدم تئاترهای خوب تئاترهایی هستند که در بین آثار پرمخاطب می توان، پیدایشان کرد. من با کسانی که می گویند تئاتر پر مخاطب تئاتر خوبی است موافق نیستم چون این جمله ناقص است، این جمله را می توان چنین اصلاح کرد که تئاتر خوب در بین آثاری است که پرمخاطب است چون تئاتر خوب بی مخاطب نیست. تئاتر ملی ما هم جزو تئاترهای پرمخاطب بوده و می تواند باشد اما وقتی هنرمند قرار است بدون هزینه پیش تولید این نوع تئاتر را به سرانجام برساند، موفق نخواهد بود. اگر منِ هنرمند با ۱۰۰ میلیون بودجه وارد پیش تولید این نوع تئاتر شوم می توانم هنرپیشه های حرفه ای و پرمخاطب را به کارم دعوت کنم. اگر ۳۰۰ میلیون بودجه داشته باشم می توانم از لیزر در کارم استفاده کنم اما وقتی تجهیزات ندارم و نویسنده بودجه ای بابت پژوهش در اختیار ندارد و از بازیگر مناسب هم نمی توان استفاده کرد این نوع تئاتر موفق نمی‌شود.
*بسیاری از هنرمندان ما دیگر رغبتی به حضور در جشنواره تئاتر فجر هم ندارند. مثلا طراحان صحنه ما وقتی وضعیت اجرای عموم یک نمایش مشخص نیست و بودجه مناسبی هم برای تولید و ساخت دکور در اختیارشان قرار نمی گیرد و در شرایطی که اصلا کارگاه دکوری برای ساخت و ساز وجود ندارد، ترجیح می دهند انرژی شان را به جای طراحی کاری در جشنواره فجر به اثری اختصاص دهند که تکلیفش برای اجرای عمومی و سالنی که قرار است در آن به صحنه برود، مشخص است. این مساله درباره دیگر حوزه های تئاتری هم مصداق دارد. با این وضعیت مشخص است که کیفیت آثار قابل دفاع نیست.
- مساله ای که مطرح می کنید دقیقا همان قضیه شلیک توپ و گوگرد است که قبلا عرض کردم. جشنواره تئاتر فجر یعنی معرفی هنر یکسال تئاتر ایران به کشور و جهان. تعارف نداریم تئاتر ایران برجستگانی دارد که یک متخصص باید آنها را دعوت به حضور در جشنواره کند. با آنها صحبت کند و تولیدشان را حمایت و برای عرضه اش در کشور و جهان تلاش کند. بخش دیگری از فجر را جوانان و هنرمندان کم تجربه تر تشکیل می دهند ولی وقتی که قرار است برای اینکه به حمایت یک جانبه و پارتی بازی متهم نشویم حرفه ای ها را در کنار کم تجربه ها قرار دهیم و به تساوی از آنها حمایت کنیم عدالت را نفی کرده ایم چون هیچگاه عدالت به معنای تساوی نبوده است. این کار باعث مورد حسادت قرار گرفتن عدده ای از هنرمندان در مقابل رقبایشان می شود.
به دلیل نبود متخصصان، جشنواره های ما دارند دچار فرسایش می شوند. جشنواره تئاتر فجر در معرض تهدید قرار دارد. من امسال به عنوان هیات انتخاب متن حضور داشتم و می دانم که این تهدید مربوط به یک فرد یا دبیر محترم جشنواره نیست. باید مشخص شود تئاتر فجر می‌خواهد چکار کند، آیا هدف ما کشت دیم است یا اینکه دانه بریزیم و چند نفر را جذب کنیم که کاری در جشنواره شرکت دهند. آیا این کار هدر دادن سرمایه ملی نیست؟باید مشخص شود که تئاتر فجر می خواهد چکار کند؟ هدف از برگزاری اش چیست؟ آیا هدف ما کشت دیم است یا اینکه دانه بریزیم و چند نفر را جذب کنیم که کاری در جشنواره شرکت دهند. آیا این کار هدر دادن سرمایه ملی ما نیست؟
حالا فراخوانی که منتشر کرده ایم به چه شکل است. در فراخوان هیچ حقی برای شرکت کننده قائل نیستیم. هر زمان که دلمان خواست جواب کارها را می دهیم. هر نمایشی که دلمان خواست را تایید می کنیم و هر نمایشی که دلمان خواست را رد می کنیم. در هر سالنی که دلمان خواست اجرا می دهیم و تا هر مبلغی که دلمان خواست بودجه می دهیم. من بارها تاکید کرده ام که هیات انتخاب آثار باید یک آیین نامه داشته باشد. هیات انتخاب باید ویژگی هایی داشته باشد که کشور آنها را بپذیرد.
برای کمک مالی باید آیین نامه داشته باشیم. نگوییم تا سقف فلان مبلغ به یک گروه کمک می کنیم. تعیین سقف یعنی اینکه کف این مبلغ یک ریال است. بنویسید از فلان تا فلان قدر مثلا از سه میلیون تا هفت میلیون. بگویید ظرف ۴۸ ساعت به شما این مبلغ را تحویل می دهیم. بنویسید به هر گروهی که تایید شود روزانه چهار ساعت تمرین داده می شود. وقتی می گوییم شما می توانید کاری را تمرین کنید یعنی شما کارگردان هستید پس باید ستادهایی تشکیل دهیم تا روی کیفیت بازی ها، طراحی صحنه و لباس و گریم نظارت دشته باشد و به گروه ها راهنمایی دهد.
فراخوانی که الان مورد استفاده است همان فراخوانی است که سال ۶۳ - ۶۴ نوشتیم اما الان دیگر این فراخوان جواب نمی‌دهد. ۴ سال قبل از من خواستند که فراخوان تازه ای بنویسم که من هم آن را نوشتم اما متاسفانه دوستان تئاتری ما زیر بار آن نرفتند و گفتند همه بندهای این فراخوان یعنی مسئولیت. بله اگر بخواهیم تئاتر کشور حفظ شود باید با مسئولیت برخورد کنیم. ما نمی توانیم هنرمند پیشکسوتی را که سال‌ها درس خوانده و مملکت برایش هزینه کرده را با جوانی که تازه نفس است در یک بخش قرار دهیم.
نگرانم که جشنواره فجر تبدیل به جشنواره ای تشریفاتی بشود. می دانم که عنادی در انتخاب ها و مدیریت جشنواره وجود ندارد اما باید بپذیریم که کدام حق فلسفی، ایدئولوژیک، اجتماعی و اقتصادی به ما این اجازه را می دهد که به جوانی که سه ماه تمرین کرده بگوییم کار تو را تایید نکردیم. چرا می آییم این همه گروه را به مسابقه دعوت می کنیم و نهایتا ۱۰ تا از گروه ها را انتخاب می کنیم. از همان ابتدا باید بنشینیم جایگاه متخصصان را جدا کنیم.
باید هنرمندان با تجربه و پیشکسوت را دبیر جشنواره با توجه به سیاست‌های کلان مملکت انتخاب کند و در راستای تئاتر ملی و یا استفاده از ترجمه های تازه در دنیای نمایش تولید آثاری را به آنها پیشنهاد کند. آقای صالح پور فردی متخصص و دانشگاهی است اما تنهاست پس جا دارد که هنرمندان و متخصصان با او همراه شوند.
درحالی که جشنواره فجر را همیشه انجمن هنرهای نمایشی اداره می کرده چرا الان باید موسسه توسعه هنرهای معاصر هدایت کند. ما با این وضعیت در موضع تهدید سازمان تئاتر قرار داریم. امیدوارم من صددرصد اشتباه کنم چون هیچگاه مشکلی در تئاتر من را خوشحال نکرده است.
*بسیاری از هنرمندان ما در حال حاضر به شکل کاملا شخصی راه های جذب سرمایه را پیدا کرده و حتی برخی سالن های منفعل را با هزینه شخصی فعال کرده اند و یا با دانش و روابط عمومی بالایی که دارند، توانسته اند آثارشان را به دیگر نقاط جهان ببرند و تئاتر ایران را معرفی کنند. اما بسیاری دیگر از هنرمندان هم هستند که خسته و دلگیر از شرایط گوشه عزلت برگزیده اند و ترجیح می دهند در تنهایی بنویسند.
- تئاتر ما به پایمردی هنرمندان تئاترش، به خاطر شور و صداقت و سختی هایی که تحمل کرده اند خیلی رشد کرده است. من تقریبا همراه قطار تئاتری که از سال 57 به راه افتاده بوده ام. در سالن های تئاترش حضور داشتم، جشنواره های تئاترش را دیده ام. از اولین فراخوانی که فجر و عروسکی نوشته از اولین ماشینی که رادیاتش جوش می آورده برای اینکه می خواسته خودش را در جاده ها برای آموزش تئاتر به مناطق صعب العبور برساند تا تشکیل اولین دانشکده های هنری بعد از انقلاب حضور داشته ام و شهادت می دهم که تئاترمان رشد کرده، اما خدا شاهد است که این رشد به خاطر تلاش خود هنرمندان ما بوده است.
ما به کسی مثل آرش دادگر و یاسر خاسب که به عرصه های بین المللی می روند چه داده ایم؟ برای امیررضا کوهستانی که به سراسر دنیا می رود و آثارش را اجرای می کند چه کار کرده ایم؟ روزی می رسد که دیگر تحمل این هنرمندان تاب می شود. چون این شماها هستید که دارید از بودجه نفت استفاده می کنید. ما چه استفاده ای از بودجه نفت کرده ایم؟ کدام حقوق را به منِ هنرمند داده اید؟
بیشترین پولی که به یک کارگردان تئاتر با تخصص دکترا و تجربه و دانش 30 ساله برای اجرای یک نمایش تعلق می گیردU چقدر است. چقدر قابل تکرار است چند سال یک بار چقدر از یارانه تاتر صرف تولید تاتر شده؟
آستانه تحمل درد در فرزندان تئاتر به نهایت رسیده است. ببینید تعداد سکته ها و سرطان ها در بچه های تئاتر چقدر زیاد است. چون این بچه ها حساس و عاطفی هستند. این بچه ها زود ناراحت می شوند، زود عصبانی می شوند و زود خوشحال می شوند. اگر عواطف این افراد را بگیرید دیگر هنرمند نیستند، می شوند مسئول بتون ریزی. خوب مسئول بتون ریزی که نمی تواند پریشانی های یک مرد تنها که قصد خودکشی دارد یا تنهایی مادری که باید خرج همسر مریض و فرزندانش را به دست آورد یا گریه های پدری را که فرزندش به شهادت رسیده، بنویسد.
دشمن پشت در خانه ماست و دارد توی صورتمان به ما فحش می دهد. با سخت گرفتن به بچه های تئاتر و سینما داریم کسی را که پشت در است قوی تر می کنیم. ممنوعیت ممکن نیست راه حل مناسبی باشد. بلکه راه حل مسایل ما ایجابی است، این راه حل ایجابی سنت دین و بزرگان ما است. در نهایت امیدوارم امید و اعتدال به سمت تئاتر ما هم بوزد.
هنرمندان تئاتر را می‌توان در زمره صبورترین قشر هنرمندان دانست که با همه کمبودها و نارسایی هایی که در حوزه شان وجود دارد همچنان پایدار به راهشان ادامه می دهند و تلاش می کنند با استقامت فردی و گاه بدون وابستگی به هیچ نهاد و حزبی این هنر مادر را سرپا نگه دارند.
هنرمندان تئاتر کشور انتظار زیادی از مدیرانشان ندارند، تنها می خواهند دغدغه ها و مشکلات‌شان مورد توجه قرار گرفته و شرایط مساعد اجرای آثار نمایشی برایشان فراهم شود اما این خواسته‌ها هم ممکن است در سیستم بروکراسی دولتی بماند و به نتیجه نرسد.
برای بررسی موضوعاتی که در بالا به آن اشاره شد پای صحبت های امیر دژاکام نویسنده، کارگردان و مدرس تئاتر و فردی که در سال های اخیر به عنوان هیات انتخاب آثار و داور در جشنواره های مختلفی حضور داشته، نشستیم تا دغدغه های هنرمندان را از زبان یکی از آنها بشنویم.
در این گفتگو با ما همراه شوید:
*این روزها تئاتر کشورمان با مشکلاتی دست به گریبان است مثلا هنرمندان تئاتر تهران و شهرستان ها از نبود حمایت و جدی نگرفتن این مسایل توسط مسئولان تئاتر شاکی هستند و احساس می کنند به حال خود رها شده اند. درحالیکه در ابتدای شکل گیری دولت تدبیر و امید همه هنرمندان ما یکپارچه برای حمایت از مدیران جدید دولتی اعلام آمادگی کرده و خوش‌بینی خود را از تغییراتی که قرار بود تئاتر با آن روبه‌رو شود، اعلام کردند اما بعد از گذشت یک سال و نیم از آغاز مدیریت ها نه تنها شاهد تغییر مثبتی در روند تئاتر کشور نبوده اند بلکه این روزها شاهد عقب‌گرد تئاتر و ذوق‌زدگی مدیران از دستاوردهای اندکی هستند که خودشان فکر می کنند برای تئاتر کشور به ارمغان آورده اند. برای شروع بحث بهتر است از مباحث ابتدایی و تعریفی که از هنر نمایش مد نظر شما است، شروع کنیم؛ تعاریفی که شاید این روزها نزد مسئولان ما بی اهمیت جلوه می‌کند.
- معتقدم که ما تا حدود یک واژه، شروع، میانه و اطرافش را نشناسیم موفق نمی شویم خود آن واژه و حد و مرز آن را بدانیم. ما داریم درباره هنر نمایش صحبت می کنیم. حالا باید ببینیم نمایش چیست؟ من با حفظ احترام به تعاریفی که نسبت به هنر نمایش وجود دارد، فکر می کنم باید یک بار دیگر هنر نمایش را به نسبت سایر هنرهایی که در جهان وجود دارد، از منظر دیگری تعریف کنیم. وقتی این تعریف ارائه شد، متوجه می شوید که چقدر نیاز است مدیران کلان فرهنگی کشور این تعریف را بدانند.
من این مدیران را خطاب قرار می دهم و خواهش می کنم خودشان یا مشاورانشان این تعریف را مورد بررسی و تعمق قرار دهند. هنر نمایش تنها هنر زنده جهان در مقابل دیگر گونه های هنر است که انسان متریال آن است و مواجهه انسان با انسان را به نمایش می گذارد. ما هنری به نام نمایش که متریالش انسان و زندگی است در مقابل هنرهای دیگر که موضوعات متفاوتی مورد توجه شان است و همگی هم دیجیتال هستند، داریم. همین زنده بودن هنر نمایش آن را در جهان کنونی خاص خواهد کرد.
عده ای اعتقاد دارند چون گستره دیجیتال بسیار زیاد شده پس مرگ هنر نمایش فرارسیده اما این استدلال، استدلال غلطی است چون به دلیل همین تفاوت و به دلیل روحیه بشر که نیاز به تنوع و تفاوت و خاص بودن دارد هنر تئاترخاص شده و تنها گونه هنری است که شکل و تاثیرگذاری آن بسیار متفاوت است.
معتقدم هنر نمایش یک راهبرد استراتژیک است. راهبرد استراتژیک می تواند در بلند مدت به رشد و تعالی یک جامعه و امنیت و حفظ و حراست از آن جامعه کمک کند، اما از آنجایی که در رده های تصمیم گیری تئاتر ما، متخصصان فن حضور ندارند ما به این بحث های عمیق و ریشه ای نمی پردازیم و ماحصل آن می شود یک بحران و زلزله در هنرهای نمایشی و مشکلاتی که این روزها در تئاتر شاهدش هستیم.
پس یا ما باید این تعریف را از هنر نمایش بپذیریم یا اگر بتوانیم مقدماتی را تعریف کنیم که ثابت شود هنر نمایش یک راهبرد استراتژیک نیست. امروزه هنر نمایش دوربردترین هنر در جهان به حساب می آید و کل کره خاکی را در بر می گیرد و در پنهانی ترین و دور دست ترین مناطق می تواند تاثیر بگذارد. در حقیقت هنرهای نمایشی در قاره های مختلف تاثیرگذار است پس نتیجه می گیریم به دلیل دوربرد بودن، تاثیرگذاری مانا و جامع، خاص بودن و اینکه هنر نمایش هنر مادر است این هنر یک راهبرد استراتژیک محسوب می شود بنابراین باید مورد توجه قرار گیرد. وقتی نمایش هنر مادر است یعنی سینما، تلویزیون، ادبیات فلسفه و... از آن تغزیه می کنند بنابرابن نمی توان آن را حذف کرد چون تئاتر مانند گندم برای یک جامعه ضروری است.
اگر به پیبشینه هنرمندانی چون علی حاتمی، علی نصیریان، عزت الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، مرحوم پرویز فنی زاده و همه هنرمندان طراز اول سینما نگاه کنید متوجه می شوید این افراد با سابقه حضور در هنرهای نمایشی است که به سینما و تلویزیون ورود کرده اند.
این هنرمندان ابتدا از هنر نمایش ارتزاق کرده اند و توانستند به دیگر هنرها وارد شوند. همکاری هایی که سینما در طول سال های مختلف با هنر نمایش داشته و تاثیری را که از درام های نمایشی گرفته غیر قابل کتمان و انکار است. پس اگر چشمه جوشان هنر نمایش خشکیده شود و نسبت به آن بی تفاوتی صورت گیرد که متاسفانه شاهد این بی تفاوتی ها هستیم، خودمان و جامعه مان را دچار یک مشکل حاد کرده ایم و آن هم محروم کردن جامعه از این که حرف دلش را از زبان یک رسانه تاثیرگذار بشنود، خواهد بود. با این وجود است که ساخته شدن فیلم هایی مثل «۳۰۰» و آمدن دشمن پشت درهای خانه و توهین کردن و زشت ترین فحش ها را به ایران و ایرانی دادن دور از ذهن نیست.
*اما متاسفانه هنرمندانی که نام بردید در بدنه مدیریتی ما هیچ جایگاهی نداشته و ندارند و از تجاربشان در اداره امور فرهنگی کمتر استفاده شده است.
- درست است. تعاریفی که ارائه دادم نزد مدیران نمایشی ما حایز هیچ جایگاهی نیست چون متخصصان ما در تصمیم گیری ها حضور ندارند. افرادی به حوزه های مدیریتی وارد می شوند که فکر می کنند باید چرخ را از نو اختراع کنند. دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی، فرهاد مهندس پور، عبدالحی شماسی، دکتر قطب الدین صادقی، داود فتحعلی بیگی، آتیلا پسیانی، محمد چرمشیر، محمد رحمانیان و افرادی که در به وجود آمدن این هنر بعد از انقلاب سهم داشتند الان در تصمیم گیری های مدیریتی ما کجا هستند. این افراد محو شده اند و به جای اینکه در تصمیم گیری ها به مدیران مشاوره بدهند مشغول فعالیت های هنری خودشان هستند و کارشان را می کنند.
متخصصیا ما در تصمیم گیری ها حضور ندارند اما نکته دردناک تر این است که افرادی که متخصص نیستند خودشان را تنها متخصص آن حوزه می دانند و نسخه می پیچند و مشاورانی هم که در کنارشان حضور دارند متاسفانه تخصص کافی برای راهنمایی دادن به آنها را ندارند.
باید اتاق فکری تشکیل شود و همه دستاوردهای تئاتر از ابتدای انقلاب تاکنون مورد بازنگری و توجه قرار گیرد. نبود افراد متخصص در تصمیم گیری ها موجب سرمایه سوزی می شود. اگر مثلا فلان نویسنده مطلب خوبی نوشته، بدی نوشته، نویسنده خوب یا بدی است مهم نیست چون این فرد در نهایت سرمایه مملکت ماست. خسرو حکیم رابط، اسماعیل خلج، مرحوم رادی، مرحوم محمود استاد محمد، محمد چرمشیر، چیستا یثربی، ناصر حسینی مهر و ... سرمایه های مملکت ما هستند که هرکدام با نگاه های مختلف دارند کار می کنند. همچنان که گروه فدک و نمایش «خورشید کاروان» گروهی علاقمند به نمایش های مذهبی هستند که ۲۰ سال است دارند این نمایش را به صحنه می برند هنرمندان دیگر با نگاه های متفاوت نیز می توانند در مملکت خودشان کار کنند.
چرا شارمین میمندی نژاد به ناگهان از عرصه نویسندگی خداحافظی کرد و حذف شد. چرا کسی به سراغ این هنرمند نمی رود. مگر می شود کسی که نمایشنامه «مهر گیاه» را نوشته دیگر با نویسندگی خداحافظی کند و ننویسد. هنر نمایش به همه فرزندان ایران نیازمند است چون گروه های مختلف مردم انتخاب های مختلفی دارند.
ما همه زیرساخت های تئاتری مان را مدیون دکتر علی منتظری هستیم، همه خانواده تئاتر به این آدم احترام می گذارند در صورتیکه علی منتظری هیچ کار خاصی انجام نداد به جز اینکه با درایت و اندیشه اوضاع تئاتر را تغییر داد. مثلا ببینید نهال جشنواره عروسکی، فجر، آیینی سنتی و یا حتی دانشگاهی چقدر رشد کرده است. بروید تحقیق کنید تا متوجه شوید اصلا جشنواره دانشگاهی چطور شکل گرفت؟ سه چهار گروه نمایشی از سراسر کشور آمدند و در پتوهای سربازی در زیرزمین خوابیدند و غذای سلف سرویس دانشگاه را خوردند و بدون یک ریال پول، نمایش هایشان را اجرا کردند همین کار جرقه شکل گیری جشنواره دانشگاهی شد که الان دارد به این گسترش کار خودش را انجام می دهد.
*مطرح شدن عنوان تئاتر خصوصی نیز یکی از مباحثی است که این روزها تئاتری ها با آن درگیر شده اند. از آنجا که تعریف درست و علمی از تئاتر خصوصی وجود ندارد و مدیران ما بر این تفکر هستند که تئاتر خصوصی یعنی محروم کردن هنرمند از تمام امکانات مالی دولتی آنهم در حالی که همه مجوزها و نظارت ها با دولت است. گروه های تئاتری نیز مجبور شده اند برای جذب مخاطب به روش های غیر معمول پناه ببرند. شاید بحث خصوصی سازی باید در تئاتر ما علمی تر مطرح شود و دولت با در اختیار قرار دادن سالن های غیر فعال به هنرمندان و یا پرداخت وام های بلندمدت به آنها به سمت خصوصی سازی پیش برود. و یا شاید هم اصلا الگوی دیگری باید اجرا کرد.
- وقتی ما برنامه استراتژیک برای تئاترمان نداریم مقوله تئاتر خصوصی هم به مساله ای انفعالی تبدیل می شود و اسمش می شود تئاتر پولی نه تئاتر خصوصی. یعنی هر کسی پول داشت برود تئاترش را اجرا کند اما باز هم ما به آنها می گوییم که چه کار کنند و چه کار نکنند. با این نگاه منفعلانه است که می گوییم حالا که نتوانستیم زیرساخت ها را به شکل اصولی در تئاتر به وجود بیاوریم و بودجه ها را تعریف کنیم به هرکس که بتواند پول وارد تئاتر کند اجازه دهیم که برود کار کند. وقتی چنین نگاه منفعلانه ای به تئاتر وجود دارد مخاطبان ما هم به تماشاگرانی که توانایی خرید بلیت ۴۰ یا ۵۰ هزار تومانی دارند تبدیل می شوند و بقیه مخاطبان از بدنه تئاتر حذف می شوند.
جوان های دانشجوی ما دارند شبی ۲۰۰ هزار تومان اجاره سالن های به اصطلاح خصوصی را می دهند. این جوان ها مجبورند تمام پول گیشه هر شبشان را تقدیم به سالنی کنند که امکاناتی هم در اختیارشان قرار نمی دهد. در همین تئاتر پولی که منِ هنرمند دارم کاری را اجرا می کنم پول گیشه من سه ماه بعد به من داده می شود، چرا این پول را یک هفته بعد تسویه نمی کنند. به دلیل در اختیار گذاشتن کدام امکانات ۲۰ درصد از یک گروه نمایشی کم می شود. طبق مطالعات میدانی من ۲۰ درصدی که هر سالن نمایشی از گروه ها می گیرد در هر سال رقمی بیش از یک میلیارد می شود اما این یک میلیارد به جای اینکه خرج تئاتر شود، دارد صرف هزینه هایی چون ماموریت و اضافه کاری کارکنان می شود.
به این مساله توجه کنید که رقم بودجه هنرهای نمایشی رقمی نزدیک به ۳۰ میلیارد تومان است. اسم این رقم یارانه هنر نمایش است اما در طول سال گذشته کجا این یارانه به هنرمندان ما پرداخت شده است؟
ابتدا نزدیک به ۵۰ درصد این بودجه در وزارتخانه صرف اموری چون حقوق کارمندان، مصارف متفرقه جاری و ... می شود در صورتیکه این ۳۰ میلیارد باید کاملا در اختیار هنر تئاتر قرار گیرد و به هنرمندان برای تولید اثر نمایشی پرداخت شود.
*به دلیل همین نبود کارشناس در عرصه مدیریتی ما، تعریف درستی از تئاتر خصوصی وجود ندارد. نزد مدیران ما تئاتر خصوصی به معنای قطع کردن رابطه هنرمندان از لحاظ مالی با دولت است در صورتی که در هیچ کجای دنیا چنین تعریفی از تئاتر خصوصی وجود ندارد. در همه کشورهای دیگر دولت و شهرداری ها موظف هستند که به کمپانی های تئاتر کمک مالی بکنند و در طول سال بودجه ای را در اختیارشان قرار می دهند تا صرف تولید تئاتر و یا برگزاری کارگاه های آموزشی و یا مصارف دیگر بکند. اما در کشور ما نگاه حمایتی از لحاظ مالی وجود ندارد اما نگاه نظارتی همچنان روی کارها وجود دارد.
وضعیت تئاتر ما هم همین است به این معنی که وقتی متخصص نقشی در تصمیم گیری ندارد ما دچار خسران های زیادی می شویم که شاید تا ۱۰ سال دیگر نتوانیم جبرانش کنیم. جایگاه تئاتر پولی و جایگاه تئاتر تجاری با هم فرق می کند اما مدیران ما به تفاوت و جایگاه این دو آشنا نیستند. می گویند «دانه فلفل سیاه و خال مه رویان سیاه، هردو جان سوزند اما این جا و آن کجا». تئاتر تجاری کجا و تئاتر پولی کجا.
بسیاری از هنرمندان ما دارند تئاتر تجاری کار می کنند که بسیار هم مورد استقبال قرار می گیرد و در کنار همه گونه های تئاتری این گونه هم باید فعالیت داشته باشد اما تئاتر خصوصی تئاتری است که از طریق دولت برای یکسال فعالیت کمک دریافت می کند و با تئاتر تجاری تفاوت دارد.
* در سال های گذشته شورای حمایت از گروه های نمایشی وجود داشت و یا طرحی به نام قرارداد تیپ عملی می شد که حداقل هنرمندان می گفتند بخشی از بودجه تئاتر خرج هنرمندان می شود اما حالا که هنرمندان ما از هیچ کدام از این حمایت ها برخوردار نیستند این سوال پیش می آید که پس این بودجه قرار است صرف چه کسانی و چه اموری شود؟
- درباره بودجه می خواهم نکاتی را متذکر شوم. چند وقت پیش خانه تئاتر لطف کرد و پیشنهادی را مبنی بر ۱۰ برابر شدن بودجه تئاتر ارائه داد. بعد از آن یک روز قبل از اینکه بودجه به مجلس ارائه شود ما مواجه شدیم با پیشنهاد ۶۰ میلیاردی شدن بوجه تئاتر که از طرف مدیران مطرح شد. بعد دیدیم که دوستان خودشان مشغول نفی یکدیگر هستند. حالا ما باید با این وضعیت چه کار کنیم و اصلا هدف از طرح این پیشنهاد چه بوده است؟ آیا ما نمی دانیم که این فرایند چطور شکل می گیرد. آیا آنها فکر می کنند ما نمی دانیم این فرایند چطور شکل می گیرد؟ ...
نکته دیگر توجه به گفته های قبلی این دوستان مبنی بر این است که باید هنر تئاتر را مستقل از پول نفت اداره کنیم. این حرف یکی از مصیبت هایی است که به هنر نمایش وارد شده است. نکته مورد توجه این است که مگر تا به حال تئاتر از پول نفت اداره می شده است. اگر دو میلیارد و سه میلیارد و ۱۰ میلیارد پول نفت است پس یا ما نمی دانیم پول نفت چیست یا شمردن بلد نیستیم. یک نفر کار خلافی کرده بود و قاضی گفت که به او ۲هزار ضربه شلاق بزنید. متهم به قاضی گفت که یا شما تا به حال شلاق نخورده اید یا شمردن بلد نیستید چون برای خلافی که من کرده اند ۲ هزار ضربه شلاق خیلی غیرمنصفانه است.
چرا داریم با این حرف ها هنری را که در طول این سال ها شرافتمندانه و با کمترین پول و رقم های بسیار ریزی از مالیات به حیات خود ادامه داده زیر سوال می بریم و اساسا متصل به پول نفت می دانیم.
درست است که باید پول نفت را ذخیره کنیم اما اگر این ذخیره سازی روی هنری استراتژیک هزینه نشود پس کجا باید ذخیره شود. چرا این پول نباید صرف سلامت روحی جامعه شود.
به عقیده من ما به یک کارگروه جذب بودجه و استخدام مشاورانی نیازمندیم که بتوانند نهادها، ارگان و کارخانه هایی را که قادر هستند بودجه در اختیار ما قرار دهند، شناسایی کنند. هتل ها، مراکز تفریحی، وزارت خانه هایی مثل وزارت بهداشت، وزارت علوم، امور زندان ها و ... بودجه هایی برای صرف امور فرهنگی دارند که ما می توانیم از این بودجه ها برای تولید تئاتر استفاده کنیم.
اما ما به جای تاسیس یک کارگروه اقتصادی که به جذب اسپانسر کمک کند و این 30 میلیارد را به 300 میلیارد تبدیل کند این سکان را در اختیار مدیرانی غیر متخصص قرار می دهیم که نمی دانند با بودجه ای که در اختیارشان است چه کار کنند.
طبق تحقیات میدانی من مدیران در طول سال چیزی بالغ بر 300 میلیون دستمزد می گیرند. بگیرند نوش جانشان، حقشان است اما در زمانی که نمایشی برای تهیه یک چکش و یک میخ دچار مشکل مالی است چه توجیهی وجود دارد. در همه تشکیلات مفید هر کس در ازای پولی که می گیرد آورده ای دارد. آورده ملموس مدیران ما چه بوده است؟ آیا ما راهبردهای استراتژیک را ترسیم کردیم؟ آیا ما کارگروه تخصصی برای جذب پول از نهادهای مختلف تشکیل داده ایم؟
اگر به رقم فرهنگی کل کشور که در اختیار نهادها و ارگان ها قرار دارد، نگاه کنیم می بینیم که رقم بسیار بزرگی است. اگر از این منابع استفاده بهینه نکنیم مشخص است که بودجه ای که در حال حاضر در اختیار تئاتر قرار گرفته کفاف تئاتر کشور را نمی دهد. رقم های پیشنهادی مدیران هم با شرایط کنونی امکان ندارد که وارد رقم بودجه شود.
بچه های ما برای زنده ماندن دارند می جنگند. من مدیران فرهنگی و بالاخص آقای آشنا مشاور فرهنگی رییس جمهور را خطاب قرار می دهم که به خاطر منافع مملکت و اهمیت به نسل بعدی و اهمیت به همه شاخصه ها و پارامترهای فرهنگی که در کشور داریم لطفا متخصصان امور را در راس کارها قرار دهند.
شهید چمران جمله زیبایی دارد که می گوید «ما باید در انتخاب افراد دقت کنیم که تقوا داشته باشند اما کسی که مسئولیت کاری را می پذیرد و در آن کار تخصص ندارد تقوا هم ندارد». من خدای نکرده مطلقا نمی خواهم بی احترامی به ساحت کسی بکنم چون گفتگوی من فردی نیست. من به عنوان کسی که از زمانی که خودش را شناخته یعنی دوم راهنمایی تا الان که ۵۲ سال سن دارد در کنار هنر تئاتر بوده است این حرف را می زنم. تئاتر ما دچار اضمحلال و فروپاشی در بخش های مختلف شده است، جوانان ما که سرمایه های گران بهای مملکت هستند دچار ناامیدی شده اند. علاوه بر اینکه بودجه در اختیار هنرمندان قرار نمی دهیم سانسور و ممیزی سختی را هم به کارش وارد می کنیم.
به عنوان نمونه فیلم «۳۰۰» در تمام کوچه پس کوچه های ما دست به دست می چرخد ولی ما جلو فلان فیلم‌مان را می گیریم که اکران نشود و یا جلو فعالیت فلان هنرمند تئاترمان را می گیریم تا کارش را به صحنه نبرد؛ کسی که می تواند در طول یک ماه سه هزار نفر را به سالن تئاتر بکشاند. جلوی محبوب ترین هنرمندان را می گیریم و در شرایط فشاری قرارشان می دهیم که همه جهان متوجه این برخورد ما می شوند. آیا یک متخصص که دلش عمیقا به حال تئاتر می سوزد اینگونه با هنرمندش برخورد می کند؟!
مدیران ما متخصص نیستند اما از متخصصان هم به عنوان مشاور استفاده نمی کنند. تئاتر آزاد ما هم دچار اضمحلال شده است. در همه جای دنیا تئاتر بولوار داریم که تماشاگران بسیاری هم دارد اما چون این تئاتر هم به حال خودش رها شده مورد مواخذه قرار می گیرد و مثل یک جنس دسته دوم به آن نگاه می شود در صورتی که استعدادهای زیادی در تئاتر آزاد فعالیت می کنند. آنها دارند به یک نیاز جامعه که تفریح سالم است پاسخ می دهند پس باید به آنها احترام گذاشته شود.
تئاتر دانشجویی ما پر از هیجان و شور است اما آنها هم به حال خودشان رها شده اند. من یادم است که بچه ها دانشجوی شهرستانی ما پشت یک خاور می خوابیدند تا بتوانند روز بعد کارشان را در جشنواره اجرا کنند. دانشجویان ما به مناطق مختلف و دور از دسترس می رفتند تا بتوانند اثرشان را به مخاطب عرضه کنند اما الان تئاتر دانشجویی ما دچار حسرت است. افرادی چون محمد مساوات که دارد می درخشد، همایون غنی زاده با تمام موافقان و مخالفانی که دارد، اشکان خیل نژاد، تینو صالحی و بسیاری دیگر همگی دانشجویان دیروز ما هستند. پس آینده حرفه ای تئاتر ما دست همین دانشجویانی است که الان مشغول تحصیل هستند.
* لزوم و اهمیت استفاده و بهره گیری از قشر جوان و متخصص در امر تصمیم گیری نیز موضوع دیگری است که در تئاتر ما کمتر مورد توجه قرار می گیرد. ما فارغ التحصیلان نخبه ای هم داریم که مقالات مختلف و یا کتاب‌هایی را چاپ کرده اند و منتظر هستند تا به دنیای حرفه ای وارد شوند. به عنوان نمونه یکی از مواردی که مورد اعتراض هنرمندان شهرستانی در جشنواره های استانی یا مناطق بوده استفاده از داورانی ثابت برای انتخاب و داوری آثار مناطق مختلف است. مثلا چندین سال است که داوری ثابت نمایش‌های یک منطقه را با دیدی محدود و منحصر به خودش قضاوت می کند. شاید استفاده از فارغ التحصیلان متخصص و جوان که دارای دیدگاهی تازه به هنر نمایش هستند نیز امری باشد که ما از آن غفلت کرده ایم.
- درست است، مدیران ما نباید هنرمندان و فارغ التحصیلان تازه نفس و پرانرژی تئاتر را نادیده بگیرند چون این جوان ها نیازمند دعوت شدن به بازار کار هستند. من در سراسر مناطق این کشور حضور داشتم و در کنار گروه های مختلف تئاتری که حتی در قبرستان تمرین می کردند بوده ام و عشق و علاقه شان به تئاتر را دیده ام. بچه هایی را دیده ام که برای ابتدایی ترین مسائل‌شان با مشکل مواجه بوده اند، شهرستان هایی که حتی برای حضور بازیگر زن در کارشان با ممانعت روبرو بوده اند و الان به خاطر حضور فارغ التحصیل‌ها و اهمیت توجه به نسل پیشکسوت ها دوباره فعال شده اند.
تئاتر شهرستان یعنی تئاتر ایران. تئاتر در تهران، چهارراه ولیعصر و ایرانشهر خلاصه نمی شود. اما من گروه های شهرستانی در پاوه و تبریز و شیراز می شناسم که به حال خودشان رها شده اند. خانه تئاتر شهر تبریز به خاطر ۱۰۰ میلیون تومان دارد تعطیل می شود. ۱۰۰ میلیون تومان پول یک ماشین است که فلان آقای مدیر کل سوارش می شود. حالا این آقا سوار آن ماشین نشود و با تاکسی رفت و آمد کند، اهمیتی دارد؟
نمی شود که یک ورمان گرما و یک ورمان سرما باشد. نمی‌شود که منِ مدیر چهار خط تلفن و دو تا منشی و دو تا راننده و اضافه کار و دلار مسافرتی داشته باشم اما کسی که من مسئولش هستم در قبرستان تمرین تئاتر کند. این است عدالت! درست است که بچه های بم، کرمان، زابل و زاهدان ۵۰۰ هزار تومان نداشته باشند که کارشان را اجرا کنند آنوقت پول نهار فلان سمینار ما ۵۰۰ هزار تومان بشود! درست است که بچه های بم، کرمان، زابل و زاهدان ۵۰۰ هزار تومان نداشته باشند که کارشان را اجرا کنند آنوقت پول نهار فلان سمینار ما ۵۰۰ هزار تومان بشود! چرا رسانه های ما پای درد و دل هنرمندان شهرستانی نمی نشینند. طرح استقرار گروه های نمایشی الان به کجا رسیده است؟ مشکل این است که ما پول و بودجه داریم ولی نمی دانیم چطور آنها را بالقوه کنیم.
ما در همه شهرستان ها به تئاتر شهر نیاز داریم. دانشگاه های ما می‌توانند فعالیت هایشان در حوزه ادبیات، فلسفه، روانشناسی، فیزیک و ... را در قالب آثار نمایشی معرفی کنند. مدارس ما نیاز به مربیان تئاتر دارند که دانش آموزان را آموزش دهند. اما مشکل ما این است که نیازها را نمی شناسیم و راه درست را نمی توانیم پیدا کنیم. اگر ما یک مرکز مطالعات اقتصادی برای جذب بودجه در خانه تئاتر تدارک ببینیم، قادر خواهیم بود همه این موارد را که ذکر کردم عملی کنیم و به این ترتیب سیلی از امکانات به طرف ما حرکت می کند و حتی می توانیم از نقاط مختلف جهان هم بودجه بگیریم.
*معرفی و حمایت از تئاتر ملی و آیینی یکی از برنامه هایی است که از دولت قبل روی آن تاکید می‌شده است اما تئاتر آیینی و حتی مذهبی ما محدود شده به اجراهایی ناپخته در برخی مناسبت‌ها که مخاطبان خاص خودش را دارد و کمتر می توان آثاری در خور از میان این حجم اجراهای به ظاهر آیینی - ملی پیدا کرد.
- ما برای معرفی و حفظ تعزیه در کشورمان بودجه گرفته ایم، جهان حاضر است برای دیدن تعزیه و نمایش تخت حوضی پول بدهد فقط ما باید بگردیم مخاطبان را پیدا کنیم. نباید بشینیم و همه درها را به روی خودمان ببندیم و به تنهایی تصمیم بگیریم. من قبلا هم از وزیر محترم درخواست کرده ام که به مشکلات تئاتر ورود کند تا استراتژی تئاتر را تغییر دهد نه تاکتیک هایش را.
باید محفلی از مدیران قبلی تئاتر و متخصصان، نمایندگان مجلس، روانشناسان و جامعه شناسان ما تشکیل شود و راهکارهای مناسب مورد توجه و از دانش و دستاوردهای مدیران قبلی استفاده شود. یک اثر خوب ماندگاری یک ملت و ماندگاری هنرمند و اندیشه های والا را به دنبال خودش دارد. حافظ یک کتاب نوشته است که اگر اشتباه نکنم ۴۰۰ غزل دارد. چند قرن است که این کتاب باقی مانده و حافظ باعث انعکاس نام ایران و ایرانی در جهان شده است، نمایش خوب هم چنین تاثیری خواهد داشت. بچه های تئاتر شهرستان تنها و غمگین هستند و انتظار دارند که ما صدایشان را به گوش مسئولان برسانیم.
معتقدم تئاترهای خوب تئاترهایی هستند که در بین آثار پرمخاطب می توان، پیدایشان کرد. من با کسانی که می گویند تئاتر پر مخاطب تئاتر خوبی است موافق نیستم چون این جمله ناقص است، این جمله را می توان چنین اصلاح کرد که تئاتر خوب در بین آثاری است که پرمخاطب است چون تئاتر خوب بی مخاطب نیست. تئاتر ملی ما هم جزو تئاترهای پرمخاطب بوده و می تواند باشد اما وقتی هنرمند قرار است بدون هزینه پیش تولید این نوع تئاتر را به سرانجام برساند، موفق نخواهد بود. اگر منِ هنرمند با ۱۰۰ میلیون بودجه وارد پیش تولید این نوع تئاتر شوم می توانم هنرپیشه های حرفه ای و پرمخاطب را به کارم دعوت کنم. اگر ۳۰۰ میلیون بودجه داشته باشم می توانم از لیزر در کارم استفاده کنم اما وقتی تجهیزات ندارم و نویسنده بودجه ای بابت پژوهش در اختیار ندارد و از بازیگر مناسب هم نمی توان استفاده کرد این نوع تئاتر موفق نمی‌شود.
*بسیاری از هنرمندان ما دیگر رغبتی به حضور در جشنواره تئاتر فجر هم ندارند. مثلا طراحان صحنه ما وقتی وضعیت اجرای عموم یک نمایش مشخص نیست و بودجه مناسبی هم برای تولید و ساخت دکور در اختیارشان قرار نمی گیرد و در شرایطی که اصلا کارگاه دکوری برای ساخت و ساز وجود ندارد، ترجیح می دهند انرژی شان را به جای طراحی کاری در جشنواره فجر به اثری اختصاص دهند که تکلیفش برای اجرای عمومی و سالنی که قرار است در آن به صحنه برود، مشخص است. این مساله درباره دیگر حوزه های تئاتری هم مصداق دارد. با این وضعیت مشخص است که کیفیت آثار قابل دفاع نیست.
- مساله ای که مطرح می کنید دقیقا همان قضیه شلیک توپ و گوگرد است که قبلا عرض کردم. جشنواره تئاتر فجر یعنی معرفی هنر یکسال تئاتر ایران به کشور و جهان. تعارف نداریم تئاتر ایران برجستگانی دارد که یک متخصص باید آنها را دعوت به حضور در جشنواره کند. با آنها صحبت کند و تولیدشان را حمایت و برای عرضه اش در کشور و جهان تلاش کند. بخش دیگری از فجر را جوانان و هنرمندان کم تجربه تر تشکیل می دهند ولی وقتی که قرار است برای اینکه به حمایت یک جانبه و پارتی بازی متهم نشویم حرفه ای ها را در کنار کم تجربه ها قرار دهیم و به تساوی از آنها حمایت کنیم عدالت را نفی کرده ایم چون هیچگاه عدالت به معنای تساوی نبوده است. این کار باعث مورد حسادت قرار گرفتن عدده ای از هنرمندان در مقابل رقبایشان می شود.
به دلیل نبود متخصصان، جشنواره های ما دارند دچار فرسایش می شوند. جشنواره تئاتر فجر در معرض تهدید قرار دارد. من امسال به عنوان هیات انتخاب متن حضور داشتم و می دانم که این تهدید مربوط به یک فرد یا دبیر محترم جشنواره نیست. باید مشخص شود تئاتر فجر می‌خواهد چکار کند، آیا هدف ما کشت دیم است یا اینکه دانه بریزیم و چند نفر را جذب کنیم که کاری در جشنواره شرکت دهند. آیا این کار هدر دادن سرمایه ملی نیست؟باید مشخص شود که تئاتر فجر می خواهد چکار کند؟ هدف از برگزاری اش چیست؟ آیا هدف ما کشت دیم است یا اینکه دانه بریزیم و چند نفر را جذب کنیم که کاری در جشنواره شرکت دهند. آیا این کار هدر دادن سرمایه ملی ما نیست؟
حالا فراخوانی که منتشر کرده ایم به چه شکل است. در فراخوان هیچ حقی برای شرکت کننده قائل نیستیم. هر زمان که دلمان خواست جواب کارها را می دهیم. هر نمایشی که دلمان خواست را تایید می کنیم و هر نمایشی که دلمان خواست را رد می کنیم. در هر سالنی که دلمان خواست اجرا می دهیم و تا هر مبلغی که دلمان خواست بودجه می دهیم. من بارها تاکید کرده ام که هیات انتخاب آثار باید یک آیین نامه داشته باشد. هیات انتخاب باید ویژگی هایی داشته باشد که کشور آنها را بپذیرد.
برای کمک مالی باید آیین نامه داشته باشیم. نگوییم تا سقف فلان مبلغ به یک گروه کمک می کنیم. تعیین سقف یعنی اینکه کف این مبلغ یک ریال است. بنویسید از فلان تا فلان قدر مثلا از سه میلیون تا هفت میلیون. بگویید ظرف ۴۸ ساعت به شما این مبلغ را تحویل می دهیم. بنویسید به هر گروهی که تایید شود روزانه چهار ساعت تمرین داده می شود. وقتی می گوییم شما می توانید کاری را تمرین کنید یعنی شما کارگردان هستید پس باید ستادهایی تشکیل دهیم تا روی کیفیت بازی ها، طراحی صحنه و لباس و گریم نظارت دشته باشد و به گروه ها راهنمایی دهد.
فراخوانی که الان مورد استفاده است همان فراخوانی است که سال ۶۳ - ۶۴ نوشتیم اما الان دیگر این فراخوان جواب نمی‌دهد. ۴ سال قبل از من خواستند که فراخوان تازه ای بنویسم که من هم آن را نوشتم اما متاسفانه دوستان تئاتری ما زیر بار آن نرفتند و گفتند همه بندهای این فراخوان یعنی مسئولیت. بله اگر بخواهیم تئاتر کشور حفظ شود باید با مسئولیت برخورد کنیم. ما نمی توانیم هنرمند پیشکسوتی را که سال‌ها درس خوانده و مملکت برایش هزینه کرده را با جوانی که تازه نفس است در یک بخش قرار دهیم.
نگرانم که جشنواره فجر تبدیل به جشنواره ای تشریفاتی بشود. می دانم که عنادی در انتخاب ها و مدیریت جشنواره وجود ندارد اما باید بپذیریم که کدام حق فلسفی، ایدئولوژیک، اجتماعی و اقتصادی به ما این اجازه را می دهد که به جوانی که سه ماه تمرین کرده بگوییم کار تو را تایید نکردیم. چرا می آییم این همه گروه را به مسابقه دعوت می کنیم و نهایتا ۱۰ تا از گروه ها را انتخاب می کنیم. از همان ابتدا باید بنشینیم جایگاه متخصصان را جدا کنیم.
باید هنرمندان با تجربه و پیشکسوت را دبیر جشنواره با توجه به سیاست‌های کلان مملکت انتخاب کند و در راستای تئاتر ملی و یا استفاده از ترجمه های تازه در دنیای نمایش تولید آثاری را به آنها پیشنهاد کند. آقای صالح پور فردی متخصص و دانشگاهی است اما تنهاست پس جا دارد که هنرمندان و متخصصان با او همراه شوند.
درحالی که جشنواره فجر را همیشه انجمن هنرهای نمایشی اداره می کرده چرا الان باید موسسه توسعه هنرهای معاصر هدایت کند. ما با این وضعیت در موضع تهدید سازمان تئاتر قرار داریم. امیدوارم من صددرصد اشتباه کنم چون هیچگاه مشکلی در تئاتر من را خوشحال نکرده است.
*بسیاری از هنرمندان ما در حال حاضر به شکل کاملا شخصی راه های جذب سرمایه را پیدا کرده و حتی برخی سالن های منفعل را با هزینه شخصی فعال کرده اند و یا با دانش و روابط عمومی بالایی که دارند، توانسته اند آثارشان را به دیگر نقاط جهان ببرند و تئاتر ایران را معرفی کنند. اما بسیاری دیگر از هنرمندان هم هستند که خسته و دلگیر از شرایط گوشه عزلت برگزیده اند و ترجیح می دهند در تنهایی بنویسند.
- تئاتر ما به پایمردی هنرمندان تئاترش، به خاطر شور و صداقت و سختی هایی که تحمل کرده اند خیلی رشد کرده است. من تقریبا همراه قطار تئاتری که از سال 57 به راه افتاده بوده ام. در سالن های تئاترش حضور داشتم، جشنواره های تئاترش را دیده ام. از اولین فراخوانی که فجر و عروسکی نوشته از اولین ماشینی که رادیاتش جوش می آورده برای اینکه می خواسته خودش را در جاده ها برای آموزش تئاتر به مناطق صعب العبور برساند تا تشکیل اولین دانشکده های هنری بعد از انقلاب حضور داشته ام و شهادت می دهم که تئاترمان رشد کرده، اما خدا شاهد است که این رشد به خاطر تلاش خود هنرمندان ما بوده است.
ما به کسی مثل آرش دادگر و یاسر خاسب که به عرصه های بین المللی می روند چه داده ایم؟ برای امیررضا کوهستانی که به سراسر دنیا می رود و آثارش را اجرای می کند چه کار کرده ایم؟ روزی می رسد که دیگر تحمل این هنرمندان تاب می شود. چون این شماها هستید که دارید از بودجه نفت استفاده می کنید. ما چه استفاده ای از بودجه نفت کرده ایم؟ کدام حقوق را به منِ هنرمند داده اید؟
بیشترین پولی که به یک کارگردان تئاتر با تخصص دکترا و تجربه و دانش 30 ساله برای اجرای یک نمایش تعلق می گیردU چقدر است. چقدر قابل تکرار است چند سال یک بار چقدر از یارانه تاتر صرف تولید تاتر شده؟
آستانه تحمل درد در فرزندان تئاتر به نهایت رسیده است. ببینید تعداد سکته ها و سرطان ها در بچه های تئاتر چقدر زیاد است. چون این بچه ها حساس و عاطفی هستند. این بچه ها زود ناراحت می شوند، زود عصبانی می شوند و زود خوشحال می شوند. اگر عواطف این افراد را بگیرید دیگر هنرمند نیستند، می شوند مسئول بتون ریزی. خوب مسئول بتون ریزی که نمی تواند پریشانی های یک مرد تنها که قصد خودکشی دارد یا تنهایی مادری که باید خرج همسر مریض و فرزندانش را به دست آورد یا گریه های پدری را که فرزندش به شهادت رسیده، بنویسد.
دشمن پشت در خانه ماست و دارد توی صورتمان به ما فحش می دهد. با سخت گرفتن به بچه های تئاتر و سینما داریم کسی را که پشت در است قوی تر می کنیم. ممنوعیت ممکن نیست راه حل مناسبی باشد. بلکه راه حل مسایل ما ایجابی است، این راه حل ایجابی سنت دین و بزرگان ما است. در نهایت امیدوارم امید و اعتدال به سمت تئاتر ما هم بوزد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر