ویکی پدیا در تحقیقات دانشجویی؛ کپی بدون رایت!

هفته نامه چلچراغ - مینا عینی فر: نگویید که تاحالا سراغ ویکی پدیا نرفته اید و با این که به اطلاعاتش مشکوکید، از آن استفاده نکرده اید و احیانا این کار را هم دقیقا در مهم ترین قسمت تحقیق کلاسی تان انجام نداده اید! شما تنها نیستید، دانشجویانی که برای تحقیق از ویکی پدیا استفاده نکرده اند، کاملا در اقلیت قرار دارند. آن هم ویکی پدیایی که هرکس بخواهد، می تواند اطلاعاتش را دست کاری کند و تغییر بدهد.

حالا با توجه به اهمیت صحت اطلاعات در تحقیقات دانشگاهی، داستان مراجعه به ویکی پدیا آن قدر مهم شده که دانشگاه های مختلف در راهنماهای تحقیقشان به آن می پردازند و توضیح می دهند که چطور می شود از ویکی پدیا طوری استفاده کرد که به تحقیق آسیب نزدند. حالا تحقیقات جدید نشان داده دانشجوها هیچ جوره زیر بار استفاده نکردن از ویکی پدیا نمی روند، پس بهتر است درست استفاده کردن را یاد بگیرند


ویکی یواشکی

دانشگاه موناش در گزارشی درباره استفاده دانشجویان از ویکی پدیا نوشته دلیلی برای شرمندگی بابت این کار وجود ندارد. این دانشگاه از یک تحقیق درباره تکنولوژی دیجیتال نتیجه گرفته که دانشجویان باید استفاده بهتری از ویکی پدیا داشته باشند.

پروفسور نیل سلوین در دانشکده آموزش دانشگاه موناش به این نتیجه رسیده که ویکی پدیا یک منبع پرمراجعه برای دانشجویان است، اما همیشه در پس زمینه است و نتوانسته مثل منابع سنتی جای خودش را باز کند. مطالعه بیش از ۱۶۰۰ دانشجو نشان داد از هر هشت دانشجو، هفت نفر از ویکی پدیا استفاده می کنند.

با این حال ششمین سایت پربازدید جهان به عنوان مفیدترین منبع دانشگاهی شناخته نمی شود. گوگول و موتورهای جست وجوی اینترنتی دیگر، سایت های کتاب خانه ای، سیستم های یادگیری و فیس بوک همگی رتبه بالاتری دارند. درواقع اغلب دانشجویان از ویکی پدیا استفاده می کنند، اما بروز نمی دهند!

دانشگاه آن لاین یا اطاعات نامعتبر؟

ویکی پدیا از زمان به وجود آمدنش به القاب مختلفی دست پیدا کرده؛ از دانشگاه آن لاین و همگانی گرفته تا القاب منفی ای که اعتبارش را زیر سوال می برند. ترس از انگ کپی پیست و مراجعه به منابع نامعتبر باعث شده خیلی از دانشجوها استفاده از ویکی پدیا را انکار کنند. اما محققان که ماجرا را فهمیده اند، پیشنهاد کرده اند به دلیل نقش مهمی که ویکی پدیا برای دانشجویان دارد، دانشگاه ها باید راه های استفاده بهتر از این سایت را به روش های مورد قبول آموزشی وارد کنند.

پروفسور سلوین گفته هشدارهای اولیه درباره این که ویکی پدیا باعث می شود تحصیلات دانشگاهی از بین برود، درست نبود. اما این طور هم نیست که ویکی نقشی در تولید علم و به اشتراک گذاشتن آن با دیگران نداشته باشد. او از این فراتر رفته و می گوید: استادان باید کلاسشان را تشویق کنند که صفحات ویکی پدیا را ویرایش و کامل کنند. درواقع دانشگاهی های بیشتری باید نویسندگان ویکی پدیا باشند و در حوزه تخصص خودشان برای همه بنویسند. دانشگاهیان باید به جای این که وجود ویکی پدیا را انکار کنند، بخشی از آن شوند و با کیفیت بهتری مطالبش را بنویسند.

روزنامه گاردین هم در گزارشی در این باره نوشت: اغلب آکادمین ها به ویکی پدیا نظر منفی دارند، اما آیا واقعا این دایره المعارف آزاد به دانشجویان آسیب می زند؟ واقعیت این است که دانشجویان خیلی زیاد از ویکی پدیا استفاده می کنند. شاید حتی بیشتر از شبکه های اجتماعی.


بنیان گذار ویکی پدیا چند وقت پیش، گفته بود دانش آموزانی که اطلاعات را از ویکی پدیا کپی می کنند، لیاقتشان نمره پایین است! اما انگار بعد از آن نویسنده های ویکی نظرش را جلب کردند و در اظهارنظر دیگری گفت معلم هایی که کلاسشان را از استفاده از ویکی پدیا منع می کنند، معلم های خوبی نیستند! او گفته بود دانش آموزان باید بتوانند به این سایت ارجاع بدهند و از آن در تحقیقاتشان استفاده کنند. به گفته او این سایت باید به عنوان قدم اول برای دسترسی به منابع دیگر نگاه شود.

البته او خیلی مطمئن اظهارنظر نکرده و شرطش را هم گفته: تا جایی که مقاله ویکی ارجاعات دقیق داشته باشد، مشکلی برای استفاده از آن به عنوان منبع موثق برای دانش آموزان نیست، اما بهتر آن است که آن ها تحقیق دقیق خودشان را هم بکنند. البته او هنوز هم می گوید ویکی پدیا قدرت این که منبع مهمی برای دانشجویان دانشگاه ها باشد، ندارد و در نهایت برای دانش آموزان خوب است. البته اضافه می کند که اصلاحات تازه سایت و امکانات ارجاع دهی قوی تر شرایط را برای دانشجویان هم بهتر کرده.

شاید او خودش و سایتش را دست کم گرفته. دانشگاهی هایی هستند که می گویند دانشجویان هم می توانند سراغ ویکی پدیا بروند. آمارها هم می گوید دانشجویان موقع جست وجوهای درسی و آکادمیک اتفاقا خیلی زیاد از این سایت استفاده می کنند.

از دانشجوها اصرار، از دانشگاه ها انکار

بیشتر دانشگاه ها به این وب سایت اعتماد ندارند. حتی بعضی از کاتالوگ های دانشگاهی راهنمای تحقیق هشدار می دهند که «هیچ وقت از ویکی پدیا استفاده نکنید». اما چرا دنیای آکادمیک این قدر به این منبع وسیع و بی محدودیت موضع دارد؟ و چرا دانشجویان این قدر سختشان است که از آن استفاده نکنند؟

مهم ترین نقطه قوت ویکی پدیا این است که مشارکت کنندگان در آن می توانند انتخاب کنند که در چه حوزه ای می خواهند بنویسند. این باعث می شود آن ها فقط محتوایی را تولید کنند که بیشترین تخصص را در آن دارند. یوچایی بنکلر، استاد دانشگاه هاروارد معتقد است این یکی از دلایل موفقیت ویکی پدیا در مقایسه با مدل های مشابه بوده. البته همه هارواردی ها با ویکی پدیا موافق نیستند. سایت این دانشگاه در قسمت راهنمای منابع تحقیق درباره این که «اشکال ویکی پدیا چیست؟» نوشته: «اگر به دنبال اطلاعات قوی می گردید، ویکی پدیا راه رایجی است.

شاید به اطلاعات اولیه نیاز داشته باشید که اول با هم اتاقی تان توافق کنید موضوع چیست یا تصور اولیه ای از آن به دست بیاورید و بعد تحقیق عمیق تر را شروع کنید. در این صورت می توانید با ویکی پدیا به هدفتان برسید. درواقع ممکن است بعضی ها توصیه کنند مطالعه اولیه ای در ویکی پدیا داشته باشید تا آمادگی برای تحقیق پیدا کنید. این کار ایرادی ندارد. با این حال وقتی کار آکادمیک می کنید، باید خیلی مراقب استفاده از ویکی پدیا باشید.

اطلاعات در ویکی پدیا توسط هرکسی که دلش خواسته چیزی بنویسد ثبت شده اند و تخصص آن ها بررسی نشده است. ممکن است کاربران اطلاعاتی را ببینند که تاریخ گذشته است یا اعتبار لازم را ندارد. یا حتی توسط کسی تولید شده باشد که بخواهد آدرس غلط بدهد. مثلا چهار سال پیش یک دانشجو که می خواست درباره محدودیت های ویکی پدیا بنویسد، یک مطلب تخیلی برای خودش نوشت و مدعی شد که شهردار یک شهر کوچک در چین است. حالا گر نام او را تایپ کنید یا اگر برای شهرداران در چین سرچ کنید، هنوز مطلب تخیلی او را می بینید. البته بعضی از مطالب این سایت ممکن است درست باشند، اما به دلیل این که متخصصان آن را مرور نمی کنند، تکیه کردن به آن ها ریسک است.»

دانشگاه کالیفرنیا هم به دانشجویانش توصیه های مشابهی کرده و برای این که دانشجویان را قانع کند، از اصطلاحی به نام «جنگ ویرایشی» برای نشان دادن تاثیر عقاید شخصی در ویرایش مطلب آن استفاده کرده.


مختصر و مفید

انتقاد دانشگاهیان به ویکی پدیا بیشتر معطوف به این بوده که هرکسی می تواند در این سایت مطلب بنویسد؛ کسی که لزوما متخصص نیست. چیزی که می تواند باعث دوری دانشجویان از منابع معتبر شود. مثال های زیادی از سیاستمداران و چهره ها وجود دارد که درباره خودشان مطالبی نوشته اند تا آن چه که دوست ندارند توسط کس دیگری نوشته نشود.

با وجود این معایب، ویکی پدیا هنوز یکی از منابع اصلی دانشجویان است و انگار توصیه های دانشگاهیان به استفاده نکردن از آن چندان تاثیری ندارد. حتی بعضی از اخبار حاکی از این است که دانشجویان از آن استفاده می کنند، اما ماجرا را از استادشان پنهان می کنند! نتایج یک تحقیق در دانشگاه واشنگتن می گوید بیشتر دانشجویان در طول تحقیق از ویکی پدیا استفاده می کنند و معمولا این کار را موقع شروع جست وجوهایشان انجام می دهند. با وجود این که استادانشان از آن ها می خواهند این کار را نکنند. سه چهارم دانشجویان معمولا از ویکی استفاده می کنند، ۱۳ درصد به ندرت از آن استفاده می کنند و فقط ۹ درصد هیچ وقت از آن استفاده نمی کنند.

این تحقیق نشان داد دانشجویان معماری، مهندسی و علوم بیشتر از بقیه دانشجویان از ویکی پدیا برای تحقیقات دانشگاهی استفاده می کنند. اما اغلب دانشجویان از آن به عنوان مکمل منابع دیگر استفاده می کنند. دانشجویان دلایل متفاوتی برای استفاده از ویکی پدیا گفته اند؛ این سایت خلاصه ای از موضوعات مختلف به آن ها می دهد، معنی اصطلاحات مشابهی که دنبالش می گردند، در آن هست و به شروع شدن کار و اطلاعات زمینه ای برای تحقیق کمک می کند.

منبع های یک منبع

حالا که نمی شود دانشجوها را از استفاده از ویکی منبع کرد، استادها به فکر توصیه های ایمنی افتاده اند. دکتر کاترین ایستون، استاد دانشگاه لنکستر می گوید دانشجویان باید این توانایی را به دست بیاورند که اعتبار مطالب ویکی پدیا را بسنجند، و اطیمنان پیدا کنند که این کار فقط در ادامه تحقیقات روی منابع معتبر دانشگاهی انجام می شود و به تنهایی جواب گو نیست.

به عقیده او شناخت مطالبی که قابل اعتماد نیستند، خیلی سخت نیست. دنبال کردن پاورقی های ویکی پدیا و رفتن به سراغ منابع ارجاع نویسندگان این سایت یکی از این راه هاست که دانشجویان را به منابع معتبرتر می رساند. او می گوید یک دانشجو با ذهن انتقادی باید جداگانه به هرکدام از منابع مراجعه کند. درنهایت این منبع هم مثل منابع دیگر اگر به دست یک دانشجوی خوب بیفتد، به اطلاعات درست و به دردنخور منجر می شود.