روزهای نفس گیر تا توافق هسته ای (۳)

هفته نامه امید جوان - مهرداد خدیر:

رقیب به جای دشمن

در گفتمان اصول گرایی رادیکال، آمریکا و غرب در ذیل مفهوم «دشمن» جای می گیرند و تعریف می شوند و بر این اساس، مدل سازی ذهنی و عملی انجام داده اند. اما چنانچه ایران و غرب به تفاهم و توافق برسند در نهایت رقیب ما به حساب می آیند و نه الزاما دشمن و این تعریف جدید برای دلواپسان، آشنا نیست.

پس از حذف کمونیسم روسی و فروپاشی اتحاد شوروی، آمریکایی ها مشکل خلاء گفتمانی خود را با جایگزین کردن تروریسم به جای کمونیسم پر کردند. کافی بود در سیاست گذاری های قدیمی و متون آماده شده قبلی واژه کمونیسم را بردارند و به جای آن تروریسم بگذارند و این امکان به صورت طبیعی یا طراحی شده با واقعه 11 سپتامبر 2001 فراهم آمد.

اکنون نیز می توان به دلواپسان اطمینان داد که با حذف احتمالی «مرگ بر آمریکا» شما از «مرگ بر» محروم نمی شوید چرا که مرگ بر اسراییل باقی می ماند و با حمله عربستان به یمن و تشدید اختلاف بین ایران و سعودی ها، می توانند خشم غیظ خود را متوجه ریاض سازند و در این زمینه از حمایت ناسیونالیست های افراطی نیز برخوردار باشند.

با این همه روشن است که چنانچه قطار هسته ای در ۱۰ تیرماه و یا تا چهل روز دیگر به مقصد برسد، دیپلماسی ایران رویکرد متفاوتی با گذشته اتخاذ می کند و شماری از کشورهایی که پیش از این در قالب دشمن تعریف می شدند در حد رقیب ترسیم خواهند شد و این اتفاق البته برای کسانی که دوست دارند دنیا را به دو قطب خیر و شر تقسیم کنند (و جالب این که خداناباوران روس و کره شمالی و چین را بر اهل کتاب ترجیح می دهند) خرسند و خوشایندکننده نیست.

اختلال گفتمانی

این همه نگرانی از توافق هسته ای که در سطور نقل شده از آن مقاله مشاهده شد یک دلیل دیگر نیز دارد و آن هراس از اختلال گفتمانی است. چرا که پس از آن نه می توانند در ستایش آن داد سخن سر دهند و در وصف توافق بگویند و بنویسند که برای آنان نه عسل که حنظل است. نه می توانند سکوت کنند و خاموشی گزینند که با همهمه و سر و صدا خو کرده اند و نه می توانند در مخالفت علنی و سرزنش از یک حدبگذرند که متهم به نقض توصیه های رهبری می شوند.

هرچند که همین حالا هم شعار نوروزی «هم دلی و هم زبانی دولت و ملت» را عملا رعایت نمی کنند. از این رو بیم دارند که گفتمان آنان مختل شود و نتوانند شعارهایی را که طی ۱۲ سال تکرار کرده اند ادامه دهند. دیده اید که دو طرف با دو فرهنگ و خاستگاه مختلف حین یک نزاع همدیگر را به زمینی دیگر دعوت می کنند؟

آنکه اهل پرخاش و کتک کاری است ترجیح می دهد این منازعه را در خیابان پی گیری کند تا دست او باز باشد و آن که اهل درگیری فیزیکی نیست دوست دارد در محیطی دیگر دست و پنجه نرم کند. دلواپسان احساس می کنند از فردای توافق احتمالی هسته ای گفتمان دیگری حاکم می شود که آنان چندان با فصول و اصول آن آشنا نیستند و ترجیح می دهند در میدانی بازی کنند که بازی آن را بلدند و تحریم و انزوا و ادبیات احمدی نژاد همین زمین است.

خط نفوذی اسراییل

دکتر ابراهیم یزدی که در زمره حرفه ای ترین سیاست مداران ایران قبال تعریف است چندسالی است که از خط نفوذی اسراییل برای برهم زدن توافقات منطقه ای ایران و نیز با آمریکا سخن می گوید. او تنها در حد حدس و گمان مطرح می کند ولی منظور او این است که هر بار قرار است اتفاق مثبتی رخ دهد خط نفوذی اسراییل وارد عمل می شود. در مصاحبه اخیر با «مهرنامه» نیز بر این مدعا پای فشرده است.

او نقل می کند که از آیت الله منتظری شنیده است که افشای سفر محرمانه مک فارلین به ایران کار مهدی هاشمی نبوده بلکه بازی را فردی به نام «قربانی فر» به هم زده که برای ایران سلاح می خریده و درواقع با موساد همکاری می کرده است. کم نیستند کسانی که معتقدند ماجرای مونیکا لوینسکی درست هنگامی علم شد که بیل کلینتون قصد داشت با فلسطینی ها به توافق برسد و پیمان تازه ای را با عرفات امضا کند. کارتر نیز در کتاب خود به نقش اسراییلی ها اشاره کرده و با این منطق اکنون نیز در آمریکا لابی های یهودی فعال هستند.

این که در ایران مدعیان محو اسراییل در راستای منافع آنان حرکت کنند بسیار سنگین است و دکتر یزدی نیز از طرح مستقیم آن پرهیخته است. اما شباهت های مخالفت با توافق هسته ای در تل آویو و تهران این ظن را همواره زنده نگاه داشته که چرا هم اسراییل بر سر توافق هسته ای ایران و فتح باب گفت و گوی مستقیم با آمریکا سنگ می اندازد و هم دلواپسان داخلی که به کمتر از محو اسراییل رضایت نمی دهند؟

مسبوق یا بی سابقه

دهمین و واپسین نکته یا احتمال این است که منتقدان رادیکال دولت روحانی فرض را بر این گذاشته اند که انگار مذاکره با آمریکا در جمهوری اسلامی مسبوق به سابقه نیست و دریچه ای است که هرچه سریع تر باید بسته شود. در حالی که وزیر خارجه دولت موقت که از نزدیکان امام در پاریس بوده روایت دیگری دارد که در گفت و گوی خود با شماره جدید مهرنامه نقل کرده است.

دکتر یزدی می گوید: «من با صراحت می توانم بگویم که در میان رهبران شناخته شده انقلاب هیچ کس مخالف مذاکره با آمریکا یا هر کشور خارجی دیگر نبود. هیچ یک از اعضای شورای انقلاب مخالف نبود. اولا قبل از انقلاب، رهبران انقلاب از سه کانال با آمریکایی ها مذاکره می کردند. یک، شورای انقلاب که آقایان موسوی اردبیلی، مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی، به عنوان اعضای این شورا مستقیما با سالیوان و استمپل مذاکره می کردند. دوم، آقای دکتر بهشتی که مستقل از آن گروه و بدون اطلاع آن گروه با سالیوان مذاکره می کرد و لمبرکیس که کارمند سفارت و آمریکایی یونانی تبار بود.

بعد از کنفرانس گوادالوپ، کارتر از طریق ژیسکاردیستن برای آقای خمینی پیغام فرستاد. برخلاف آنچه عباس میلانی (در کتاب «درباره شاه») ادعا می کند و بعضی گفته اند نامه نبود. کارتر نامه ای برای امام ننوشت؛ بلکه نماینده ژیسکاردیستن آمد و گفت آقای کارتر این پیغام را برای شما داده است. متن آن پیغام را مرحوم سرهنگ نجاتی در کتاب «تاریخ ۲۵ ساله» خود آورده است.

نجاتی از من خواست تا با توجه به این که آمریکایی ها به روایت خودشان متن این مذاکرات را منتشر کرده اند، من هم روایت را از طرف ایرانی ها بنویسم که او هم در کتاب خود آن را آورد. در سال ۱۳۶۳ هم، هنگامی که ما در مجلس دیدیم دعوا بالاگرفته و ما کاری نمی توانیم بکینم؛ تمام یادداشت های پاریس را منظم کردم و خاطرات پاریس را می خواستم همان موقع منتشر کنم.

یادم هست خدا رحمت کند، حسن حبیبی به من گفت اینها مسایل مربوط به آقای خمینی می شود. به من توصیه کرد به آقای خمینی بدهم که ایشان هم نظرش را بدهد. من هم برای امام خمینی فرستادم که آقا من مذاکرات پاریس رااین طور نوشته ام، حاج احمد چیزی نوشت و نظریاتی را به من داد که من دارم. گفت ایراد ندارد ولی الان این را منتشر نکن...»

وی ادامه داده است:

«بعد از گوادالوپ و مذاکراتی که بود، ژيسکارداستین پیغام شفاهی آورد. بعد از آن، آقای سنادرز که معاون وزارت امور خارجه آمریکا بود زنگ زد به دفتر نوفل لوشاتو، گفت به نشانی این که کارتر این پیام را فرستاده من از وزارت امور خارجه زنگ می زنم، ما یک نفر را معین کردیم و می خواهد با شما ارتباط داشته باشند و نظریات شما را مستقیما بدانیم. خودمان هم نظریات مان را مستقبما به شما بگوییم. با آقای خمینی مطرح کردم و آقای خمینی گفت ایرادی ندارد. ببینید آنها را.

گفتم پس اجازه دهید احمد آقا هم با من بیاید، گفت نه، موردی نیست خودت برو. آقایی که کارمند سفارت آمریکا در پاریس بود، از روی نوشته، متن پیام دولت آمریکا را برای ما می خواند و من هم در دفترم می نوشتم و برای آقای خمینی می خواندم و امام جواب می داد و جواب را می نوشتم و به این آقا می دادم. پنج یا شش بار این جلسه تکرار شد که در جلد سوم خاطراتم (118 روز در نوفل لوشاتو) همه اینها را مفصل آورده ام. عرضم این است که از سه کانال این ارتباطات و مذاکرات با آمریکا بود.»

درباره پیام کارتر هم گفته است:

«کارتر پیغام داد که به زودی شاه از ایران می رود، بختیار نخست وزیر شده، شما از بختیار حمایت کند. بعد از گوادالوپ بود؛ یعنی بعد از ژانویه 1979. کارتر از امام خواسته بود که شما از بختیار حمایت کنید و اگر نکنید، نظامیان کودتا می کنند. آقای خمینی هم جواب داد که دولت بختیار غیرقانونی است و اگر هم نظامیان کودتا کنند، مردم ما از چشم شما می بینند و در آن صورت من هم حکم جهاد می دهم و جنگ بالا می گیرد. بهتر است شما به نظامیان تصویه کنید در برابر انقلاب نایستند، ما خودمان مسالمت آمیز مسایل را حل می کنیم. متنش همین بود.»

توافق تهران پس از لوزان

با این همه می توان گفت همان گونه که دکتر محسن رنانی در همایش گرامی داشت دکتر عظیمی گفت ابتدا باید به توافق لوزان طی این چهل روز امید داشت اما پس از آن به تفاهم در تهران نیاز داریم.- (پایان نقل قول).