کی می‌شود بچه‌ها را کتک زد؟

مجله سیب سبز - الناز مظاهري: اگر حدود ۳۰ساله يا بيشتر باشيد، حتما خط‌كش‌هاي بلند معلم‌ها را به‌خاطر داريد. حتي اگر يك‌بار هم اين خط‌كش‌ها كف دست شما را لمس نكرده ‌باشند، بعيد است كه بتوانيد تصوير لحظه‌هايي را كه از آنها به عنوان راهي براي تنبيه دانش‌آموزان استفاده مي‌شده فراموش كنيد. مربيان قديمي مقصر نيستند؛ روش‌هاي تنبيهي سالیان سال در سراسر جهان به عنوان بهترين راه براي سر به راه كردن كودكان مورد استفاده قرار مي‌گرفت و عمر انتخاب تشويق به عنوان راهي براي كنترل و هدايت كودكان، به يك قرن هم نمي‌رسد.

براي والديني كه خودشان در عهد چوب و تركه بزرگ شده‌اند، شايد تنبيه در كلام به عنوان بدترين روش فرزندپروري معرفي شود، اما در عمل مي‌تواند تسكين خوبي براي خشم مادر يا پدري به حساب بيايد كه هيچ ابزار ديگري براي كنترل رفتارهاي فرزندش در اختيار ندارند. هدف ما از نوشتن اين مطلب، تكرار شعار‌هاي قديمي نيست و نمي‌خواهيم معجزه «تنبيه» در فرزندپروري را به‌طور كامل زير سوال ببريم. اما با كمك راه‌هايي كه در ادامه براي‌تان آورده‌ايم، به شما مي‌گوييم كه چه وقت و چطور مي‌توايد سراغ اين شيوه برويد تا بتوانيد شاهد تاثيراتي باشید كه روی تربيت فرزندتان مي‌گذارد.

نشستن روي صندلي مخصوصي كه در خانه اسمش را «صندلي تنبيه» گذاشته‌ايد، تنها ماندن در اتاق يا محروم شدن از تماشاي تلويزيون، همه شيوه‌هاي مختلف تنبيهي هستند كه والدين در لحظات استيصال‌شان آنها را به كار مي‌گيرند. اگر شما هم مثل همه والدين گاهي چاره‌اي جز تنبيه كردن فرزندتان نداريد، نمي‌توانيم روش خاصي را به عنوان تنبيهي كه صد در صد مي‌تواند تاثيرگذار باشد به شما معرفي كنيم.


هر يك از شيوه‌هاي به ظاهر موثر تنبيه كه خواهر، دوست يا همسايه شما از آنها استفاده مي‌كنند، ممكن است در خانه شما بي‌اثر باشند. به عبارت ديگر هيچ اصل قطعي در مورد انتخاب شيوه تنبيهي مناسب وجود ندارد و اين شما هستيد كه با آزمون و خطا كردن روش‌هاي مختلف، مي‌توانيد شيوه‌اي از تنبيه را پيدا كنيد كه به تغيير رفتار كودك‌تان منجر مي‌شود. ممكن است براي خواهرزاده شما، محروم شدن از تماشاي تلويزيون آنقدر آزار‌دهنده باشد كه پس از يكي دو بار تكرار شدن، به او انگيزه تغییر رفتار را بدهد اما همين شيوه ممكن است روي كودك شما كوچك‌ترين تاثير ماندگاري را نداشته باشد.

طولش ندهيد

قرار نيست تنبيهي را كه در نظر گرفته‌ايد ساعت‌ها به طول انجامد. تنبيه موثر، كوتاه است و شما حق داريد به ميزان كمي از آن استفاده كنيد. اگر به محض ديدن رفتاري كه از نظر شما قابل تاييد نيست، كودك را به اتاقش بفرستيد و بارها در طول روز و براي ساعت‌ها اين روش را تكرار كنيد، تنبيه مورد نظر براي كودك‌تان بي‌اثر ‌مي‌شود. هر نوع تنبيهي، حتي اگر موثر باشد، با تكرار بيش از حد اثرش را از دست مي‌دهد.

فقط تنبيه نكنيد

تنبيه كردن زماني مي‌تواند اثرگذار باشد كه با روش‌هاي مثبت تربيتي مثل تشويق همراه شود. اگر در طول روز با جملات توصيفي به كودك‌تان نشان دهيد كه قدر رفتارهاي خوبش را مي‌دانيد، زماني كه اين جملات و تشويق‌ها را از او دريغ مي‌كنيد، تنبيه‌تان اثر بيشتري بر تغيير رفتارش مي‌گذارد. اگر وقتي كه اتاقش را مرتب مي‌كند، بي آنكه خودش نظر شما را جلب كند، بگوييد: «واي چه اتاق مرتبي! مهسا چقدر خوب لباس‌هايت را تا زده‌اي!» زماني كه به‌خاطر شلختگي قصد تنبيه كردنش را داريد، تاثير بيشتري بر فرزندتان مي‌گذاريد.

در غير اين صورت، از نظر فرزندتان مادري غرغرو به نظر مي‌رسيد كه هميشه به دنبال بهانه‌اي براي شكايت و قطع امتياز‌هاي اوست. يادتان نرود كه بچه‌ها نمي‌توانند حرف‌هاي شما را رمزگشايي كنند. پس اگر قصد تعريف كردن از آنها را داريد، با جملاتي كاملا ساده و شفاف برايش توضيح دهيد كه چرا از رفتارش خوشنود شده‌ايد.

تنبيه را معلق نكنيد

تنبيه اثر گذار، تنبيهي است كه به محض مشاهده رفتار نامناسب صورت گيرد. هيچ وقت براي كودك‌تان پرونده‌سازي نكنيد و در لحظه‌اي كه انتظارش را ندارد، با تنبيه كردنش او را غافلگير نكنيد. فرزند شما بايد پيامد مثبت يا منفي رفتارش را سریع مشاهده كند؛ پس هرگز از جملاتي مثل «بذار بابات بياد خونه. . . »، «صبر كن نوبت من هم ميشه!» و. . . براي ترغيب كودك‌تان به ترك رفتار بد استفاده نكنيد. تنبيهي كه به آينده موكول شود، در دفعات اول اضطراب زيادي را تا فرا رسيدن زمانش به فرزند شما تحميل مي‌كند و در دفعات بعد بي‌اثر و خنثي مي‌شود.

بگوييد چرا

اگر براي كودك‌تان توضيح ندهيد كه چرا تنبيه مي‌شود، به او اين پيام را منتقل مي‌كنيد كه بدون هيچ دليلي قصد آزارش را داريد. گذشته از اين، كودكي كه نمي‌داند به‌خاطر يك رفتار خاص تنبيه مي‌شود، به‌دليل همين ناآگاهي رفتارش را دوباره تكرار و خشم شما را چند برابر مي‌كند. اگر قرار است يك هفته او را از پارك رفتن محروم كنيد، بايد برايش توضيح دهيد كه به‌خاطر زد و خوردي كه در مدرسه داشته، قصد نداريد اين هفته او را به پارك ببريد. در چنين شرايطي، كودك با قوانيني كه شما در ذهن داريد آشنا مي‌شود و در آينده براي رعايت آنها تلاش بيشتري مي‌كند.

قاطع باشيد

والديني كه به‌خاطر ترس از دلشكستگي كودك‌شان، نگراني از قضاوت ديگران و يا بي‌حوصلگي خودشان تنبيه را نيمه‌كاره رها مي‌كنند و تنها به شنيدن يك ببخشيد و يا ديدن گريه كودك بي‌خيال تنبيه كردن مي‌شوند، شاهد تغيير رفتار كودك‌شان نخواهند بود. اگر از نظرتان تنبيه مورد نظر منطقي است، با هيچ توجيهي نبايد از آن صرف نظر كنيد. گذشته از اين، شما بايد روش معقول و ساده‌اي براي تنبيه در پيش بگيريد تا در فرزندتان اضطراب غيرقابل جبراني ايجاد نكند؛ براي مثال قرار نيست به‌خاطر تنبيه او، به ترك كردن تهديدش كنيد، بلكه كافي است بگوييد كه امشب نمي‌تواند سريال مورد علاقه‌اش را ببيند. پس با اين توضيحات حتما متوجه شديد كه قاطعيت و ثابت قدم بودن را نبايد با سنگدل بودن اشتباه بگيريد.

تهديد خيالي نكنيد

هيچ وقت با جملاتي كه خودتان هم مي‌دانيد قرار نيست اجراي‌شان كنيد، كودكتان را تهديد نكنيد. اگر مي‌دانيد كه قصد و يا توانايي انجام كاري را نداريد، دليلي براي مطرح كردنش به عنوان تهديد وجود ندارد. اگر فرزندتان شاهد ضمانت اجرايي تهديد‌هاي شما نباشد، بي‌توجه به دلخوري‌هاي شما رفتارهايش را تكرار مي‌كند و هيچ وقت حرفتان را جدي نمي‌گيرد.

به قلبش چنگ نزنيد

كودك‌تان قرار نیست تنبيه نشود و اين بهترين كاري است كه گاهي در جايگاه پدر و مادر مي‌توانید انجام دهيد. اما هنگام تنبيه كردن بايد مراقب چيزهايي كه قرار است از او دريغ كنيد باشيد. هرگز و در هيچ شرايطي، نبايد از عشق و محبت‌تان به عنوان ابزاري براي تنبيه استفاده كنيد. گفتن عباراتي مثل «من ديگه مامانت نيستم!»، «تو بچه بدي هستي!»، «اگه اين كار را تكرار كني ديگه دوستت ندارم!» و. . . نه تنها كمكي به حذف رفتار نمي‌كند، بلكه آسيبي غيرقابل جبران به روان فرزندتان مي‌زند و تا روزي كه زنده ‌است، تاثير منفي خود را در زندگي‌اش نشان مي‌دهد. پس هرگز از رابطه مادر و فرزندي‌تان و علاقه‌اي كه به او داريد، به عنوان ابزاري براي تنبيه كردن استفاده نکنید.

تنبيه بدني را كلا خط نزنيد!

شما حق نداريد به ضرب و شتم كودك‌تان بپردازيد؛ اما اين اصل اخلاقي و انساني نبايد به خط زدن همه انواع تنبيه‌هاي بدني ختم شود. گاهي كودك شما آنقدر رفتار مهلكي را نشان مي‌دهد، كه چاره‌اي جز استفاده از شديد‌ترين شيوه تنبيه، يعني تنبيه بدني باقي نمي‌ماند. مثلا اگر كوچولوي دو ساله شما مي‌خواهد سنجاق سرش را به پريز برق وارد كند، قطعا نمي‌توانيد او را از تماشاي برنامه مورد علاقه‌اش منع كنيد يا از روي همان مبلي كه نشسته‌ايد، از فرزندتان بخواهيد كه اين كار را نكند. در چنين شرايطي بايد فورا وارد عمل شويد، فرزندتان را متوقف كنيد و با اخم و چند ضربه آرام پشت دستش، به او بفهمانيد كه نبايد كارش را تكرار كند.

اما براي استفاده از تنبيه بدني، يك اصل كلي وجود دارد: «شما نبايد اجازه دهيد كه تنبيه بدني به عنوان روشي براي ابراز خشم و هيجان‌هاي منفي‌تان مورد استفاده قرار گيرد، بلكه بايد آن را به عنوان واكنشي آگاهانه و هدفمند كه كاملا در كنترل شماست به خدمت بگيريد. » گذشته از اين، نبايد بگذاريد كه اين شيوه تربيتي، آسيبي هرچند كوچك به جسم فرزندتان بزند و تا آنجا كه ممكن است، بايد به جاي آن از روش‌هايي مثل محروم‌سازي كودك از چيزهايي كه برايش مهم هستند، حبس در اتاق، محدود كردن و قطع برخي امتياز‌ها و... استفاده كنيد. هيچ‌وقت كودک‌تان را تهديد به تنبيه بدني نكنيد. تصور نکنید وقتی به محض اينكه اشتباهي از او سر مي‌زند، دست‌تان را بالا مي‌بريد اما آن را روي بدنش پايين نمي‌آوريد يا اينكه وقتی تنها به گفتن عبارت «مي‌زنمت» اكتفا مي‌كنيد، مادر بخشنده‌اي هستيد. شما چطور كودك‌آزاري را معنا مي‌كنيد؟ از نظر شما تنها آسيب جسمي زدن به كودكان يعني آزار آنها؟ نه! تهديد‌هاي پياپي را مي‌توان به عنوان نشانه بارزي از كودك‌آزاري معرفي كرد. مراقب باشيد شما با اشتباه‌های‌تان در گروه والدين كودك‌آزار قرار نگيريد.

هيچ‌وقت براي تربيت فرزند ديگران وارد عمل نشويد. اين شما نيستيد كه بايد با تنبيه بدني كودكي كه فرزند شما را كتك زده، حق او را كف دستش بگذاريد. در بهترين شرايط، اين فرزند شماست كه بايد رابطه‌اش با كودكان ديگر را به اعتدال برساند اما اگر موفق نشد، شما نبايد به‌طور مستقيم با آن كودك طرف شويد و مقابله به مثل كنيد. اين والدين او هستند كه بايد همزمان با شما موضوع را بررسي كنند و تنبيه مناسبي براي كودك خطا‌كارشان درنظربگيرند.