۲۹ تیر - ۲۰ جولای؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۲۹ تیر برابر با ۲۰ جولای تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۷۴۷ - ابومسلم خراسانی شروع جنبش سیاه‌جامگان را علنی کرد. این جنبش نهایتا منجر به سقوط حکومت بنی امیه شد.

۱۷۷۹ - ماموریت سرجان ملکم در ایران و آغاز سلطه طولانی لندن

لُرد ولسلی (ریچارد کالی وسلی) فرماندار انگلیسی هندوستان در جولای ۱۷۹۹ جان ملکم نظامی ـ دیپلمات انگلیسی را که زبان فارسی می دانست و تاریخ ایران را خوانده بود ماموریت تهران داد تا وضعیت و راه رفتار با مقامات وقت ایران را به دست آورد و بکوشد با دولت ایران قراردادی با هدف تامین منافع انگلستان در منطقه امضا کند.

ملکم تا سال ۱۸۱۰ سه بار به عنوان مامور دولت انگلستان به ايران سفر کرد. تالیف هزار صفحه ای او درباره ایران و ایرانیان زیر عنوان «تاریخ ایران» که در جولای ۱۸۱۳ انتشار یافت و در ۱۸۱۵ تجدید چاپ شد و دو قرارداد سیاسی و تجاری با دولت فتحعلی شاه قاجار محصول این دیدارهاست که راه را بر نفوذ دولت لندن در ایران بازکرد و پیامدهای بسیار داشت. توصیف سر جان ملکم از ایرانیان پس از گذشت دو قرن همچنان راهنمای تعامل دولتهای دیگر با مقامات تهران است. جان ملکم ایرانیان وقت را مردماني خودخواه، متلوّن (دمدمي مزاج)، متفرق، دیکتاتورخواه و ... خوانده است [که این روانشناسی میراث سلطه مغولان است و ساکنان جنوب و شرق روسیه، بخشهایی از افغانستان و تمامی آسیای میانه هم روانشناسی مشابه ای دارند]. مي دانيم وقتي در غرب به كسي وصله «خودخواهي و خود بيني» بزنند يعني كه مي شود با او وارد چانه زدن شد و احتمالا وي را خريد و ....


جان ملکم بعدا متهم شد که بیش از حد به مقامات تهران هدیه (بخوانید؛ رشوه) داده بود. اتهام رشوه دهی عمدتا از سوی سر هارفورد جانز [سفیر دولت لندن در تهران از 1807 تا 1811 و مولف تاریخ قاجاریه) به سر جان ملکم (متولد 1769 و متوفی در 1833) وارد آورده شده بود. بیشتر هدایا برای جلب مقامات تهران به امضای قرارداد دسامبر 1800 بود. ملکُم 29 دسامبر 1800 با دولت تهران پیمانی امضاء کرد که پیمان فیکن اشتاین عملا به آن پایان داد. طبق آن پیمان که در کتب تاریخ معاهده «ژانویه 1801» نوشته شده است، دولت ایران متعهد شده بود که نه تنها از تعرّض پشتون ها به متصرفات دولت لندن در هندوستان [پاکستان امروز] جلوگیری کند بلکه مانع حملات قدرت های اروپایی [منظور؛ روسیه و فرانسه] از طریق ایران به این سرزمین [هندوستان انگلستان] شود. دولت تهران همچنین متعهد شده بود اجازه اقامت و فعالیت نامحدود در بنادر ایران به بازرگانان انگلیسی و هندی تبعه انگلستان بدهد و از چند نوع کالای انگلیسی (با ذکر نوع کالا) عوارض گمرکی دریافت نکند و در عوض، انگلستان به ایران اسلحه و مستشار نظامی بفرستد. انگلیسی ها بعدا با کشیدن خط مرزی «دوراند» و تقسیم قبایل پشتون [که اینک در پاکستان مسئله ساز شده اند] نگرانی خود از تعرّض به هندوستان را برطرف کردند.

طبق قرارداد نهم جون 1807 فینکن اشتاین (ناپلئون و ایران)، ناپلئون بناپارت تمامیت ایران را برسمیت شناخت و منطقه قفقاز جنوبی و شرقی ازجمله گرجستان را [که در آن زمان، روسیه به تفلیس و باکو نیرو فرستاده بود] بخشی از قلمرو ایران اعلام کرد و قول داد که به ایران کمک کند تا روسیه را از قلمرو تاریخی خود براند، اسلحه و مستشار نظامی و کارشناس به ایران بفرستد. درعوض، ایران متعهد شد که با دولت لندن دوستی نداشته باشد و به فرانسه کمک کند تا هندوستان را از چنگ انگلستان خارج سازد و برای رسیدن به این هدف با سران قبایل پشتون (افغانهای ساکن جنوب شرقی و مشرق افغانستان امروز، پاکستان شمال غربی و غرب و منطقه کویته) به تفاهم برسد که در مساعی مربوط به برچیدن استعمار لندن در هندوستان همکاری کنند.

1944 - توطئه ترور هيتلر

بيستم جولاي 1944 هيتلر در يك قرارگاه نظامي ( وولفزشانزه ـ لانه گرگها) در پروس شرقي از توطئه قتل رهايي يافت. در اين توطئه، انفجار بمب چهار تن را كشت و گروهي ديگر را مجروح كرد. بزرگي و استحكام ميز مذاكرات باعث نجات هيتلر شد كه مختصرا زخمي شده بود.

توطئه قتل هيتلر توسط يك دسته از افسران آلماني كه شكست در جنگ را قطعي مي دانستند و با اطلاع (نه مداخله) چند مارشال ازجمله «رومل» طرح ريزي شده بود و قرار بود كه پس از قتل هيتلر، نيروي احتياط برلين را زير كنترل خود در آورد، حزب نازي را از قدرت بركنار و با متفقين وارد مذاكرات صلح شود.

افسر جواني به نام «كلاز فون ستافنبرگ Claus Von Stauffenberg» مامور قراردادن بمب در اطاق مذاكرات شده بود [درست مشابه چگونگی قتل رجایی و باهنر در 37 سال بعد در تهران] که گفت و گوها تبادل نظر درباره جنگ و امنيت ملّي آلمان بود ولي آن روز، هيتلر تصميم گرفت كه جلسه به جاي زير زمين در طبقه اول قرارگاه تشكيل شود كه «كلاز» با عجله كيف حامل بمب را به محل تازه منتقل كرد ولي موفق نشد در جاي مورد نظر بگذارد و زمان (تايمر) انفجار را تغيير دهد.


وي پس از قراردادن بمب با شتاب عازم برلن شد تا بقيه كارها را رو به راه كند كه بمب در زمان نادرست و محلي دورتر از صندلي هيتلر منفجر شد.

«كلاز» پس از رسيدن به برلن موفق به تصرف ساختمان راديو نشد و هيتلر كه متوجه قضيه شده بود از راديو برلن اعلام كرد كه به او آسيب نرسيده است. «كلاز» و همدستانش دستگير و بعدا اعدام شدند و به رومل پيشنهاد شد كه ميان خودكشي و حفظ افتخارات يا محاكمه و اعدام يكي را انتخاب كند كه رومل خود را كشت.

1272 - واگذاري شيلات شمال ايران به "استفان ليانازوف" سرمايه‏ دار روسي

پس از آن‏كه ناصرالدين شاه قاجار امتياز رويتر مبني بر تاسيس بانك شاهنشاهي و بهره‏برداري از بعضي معادن ايران را به انگليسي‏ها واگذار كرد، دولت روسيه نيز به هم‏چشمي انگلستان در صدد اخذ امتياز جديدي بود. سرانجام دولت روس با تحت فشار قرار دادن شاه، امتيازات متعددي از جمله امتياز شيلات شمال ايران و صيد ماهي و نيز امتياز تاسيس بانك استقراضي را به دست آورد. در اين ميان، استفان ليانازوف، از سرمايه‏داران روسي، امتياز شيلات شمال ايران را به دست آورد.


پس از مرگ ليانازوف، امتياز شيلات شمال به ورثه او منتقل گرديد. پايان آخرين دوره امتياز ليانازوف، با انقلاب روسيه و از هم گسيختن امور ورثه مصادف شد. پس از آن از سال 1301 تا 1306 ش دولت شوروي با پرداخت مبلغي، از شيلات بهره‏برداري مي‏كرد. اين امتياز بعدها به صورت مشاركت بين ايران و انگلستان ادامه يافت تا اين كه با ملي شدن شركت شيلات ايران در سال 1331 ش، تمام امور مربوط به ماهي‏گيري، به دولت ايران محول گرديد.

1969 - بشر بر سطح ماه

بيستم جولای سال 1969 (29 تيرماه 1348) در ساعت ده و 56 دقيقه بعد از ظهر به وقت واشنگتن «نيل آرمسترانگ Neil Alden Armstrong» فضانورد آمريكايي و فرمانده آپولو ـ 11 نخستين فرد از كره زمين بود که گام بر سطح ماه ــ قمر زمين ــ نهاد و دقايقي بعد، «ادوين آلدرين Edwin Eugene (Buzz) Aldrin» خلبان مدول ويژه نشستن در سطح ماه ـ فضانورد آمريكايي ديگر نيز به او پيوست و به اتفاق به راهپيمايي و جستجو و جمع آوري سنگ و خاك از سطح ماه پرداختند و با خود به زمین آوردند. (جمعا به وزن 21 کیلو و 550 گرم که دولت آمریکا بعدا مقداری از آنهارا به هریک از سران دولتهای دوست هدیه داد). اين راهپیمایی برسطح ماه در حالي بود كه «مايكل كالينز Michael Collins» متولد ایتالیا و خلبان سفينه آپولو ـ 11 در قمر زمین به حركت ادامه مي داد. آرمسترانگ و آلدرين با مدول ويژه از آپولو جدا شده بودند. هرسه فضانورد متوّلد 1930 هستند و در سال 2010 هشتاد ساله و در قید حیات.


آپولو ـ 11 که 16 جولای 1969 روانه ماه شده و 24 این ماه به زمین (آبهای اقیانوس آرام) بازگشته بود براي رسيدن به مدار ماه 390 هزار كيلومتر فاصله زمين از قمر خود را طي كرده بود. جريان فرود دو فضانورد در ماه و بازگشت آنان به زمین مستقيما از تلويزيون در سراسر جهان پخش شد. در آن زمان، ماهواره فرستادن بخشی از جنگ سرد و رقابت های دو بلوک شرق و غرب بود.

آخرین رویداد درباره سه مه نورد آمریکایی آپولو ـ 11 این بوده است که ادوین آلدرین (بوز) در سال 2010 میلادی در دهمین دور مسابقه های بهترین رقصنده تحت عنوان «رقص با ستارگان Dancing with the Stars = رقص با معاريف و مشاهير» که تا چند شب مستقیما از تلویزیون پخش می شد شرکت کرده بود ولی برنده نشد.

1951 - ترور ملك عبدالله پادشاه اردن در مسجد اقصي

بيستم جولاي 1951 ملك عبدالله پادشاه وقت اردن (جدّ ملك عبدالله فعلي) به دست يك فلسطيني به نام مصطفي شُكري (خيّاط) در بيت المقدس هنگام ورود به مسجد اقصي با شليك سه گلوله كشته شد.

ملك عبدالله متهم شده بود كه تحت نفوذ انگليسي ها به فلسطيني ها خيانت مي كند و به همراه دولت لبنان قصد مصالحه جداگانه با اسرائيل را دارند. چهار روز پيش از اين واقعه، الصلح نخست وزير لبنان كه براي ديدار ملك عبدالله به اردن رفته بود در اين كشور ترور شده بود.


در آن زمان، نه تنها فلسطيني ها بلكه گروهي از اعراب ملك عبدالله را به دليل تصرف قسمت قديمي بيت المقدس در جريان جنگ يهوديان و فلسطيني ها خائن به ملت عرب مي دانستند و مي گفتند كه ملك عبدالله به جاي تصرف بيت المقدس که متعلق به فلسطيني ها است بايد ارتش خود را در جهت دريا به حركت درمي آورد و پيشروي يهوديان مسلح را سد مي كرد. مفتي اعظم فلسطين نيز همين نظر را نسبت به ملك عبدالله داشت.

ملك عبدالله كه هنگام مرگ 69 ساله بود در جريان جنگ جهاني اول به انگليسي ها در خارج ساختن سرزمين هاي عرب از دست عثماني ها كمك كرده بود كه پس از جنگ او را امير كشور تازه تاسيس اردن و پس از دادن استقلال به اردن، پادشاه اين كشور كرده بودند. در آن زمان هدف انگلستان از ايجاد دو كشور سلطنتي اردن و عراق اين بود كه سوريه بزرگتر تشكيل نشود كه سدي بزرگ بر سر راه منافع و سياستهاي انگلستان در خاورميانه باشد.

پس از ترور ملك عبدالله، پسرش طلال بر جاي او نشست و پس از او نوبت به ملک حسين پسر طلال رسيد كه 17 ساله بود. وي هنگام تيراندازي به پدر بزرگش در كنار او بود. به طلال چون در پاريس با صداي بلند انگلستان را امپرياليست خوانده بود برچسب بيماري رواني زده و برکنار کرده بودند!.

1956 - روزي كه فرانسه به تونس استقلال داد

دولت فرانسه 20 جولای 1956 به تونس، مستعمره خود در شمال آفريقا، استقلال داد كه از آن زمان روز ملي اين كشور بشمار مي رود. اين استقلال آسان هم به دست نيامد و تونسي ها براي گرفتن آن مبارزه كرده بودند. حبيب بورقيبه از زمان استقلال به مدت 31 سال بر اين سرزمين قديمي و متمدن حكومت كرد و در اين مدت، در تونس تنها يك حزب فعاليت داشت.

تونس كه ميان ليبي و الجزاير واقع شده است يك كشور منطقه مديترانه است و در اين دريا ساحلي طولاني دارد. وسعت خاك آن 164 هزار كيلومتر مربع و جمعيتش ده ميليون نفر است و يك كشور عربي بي طرف بشمار مي آيد كه فرانسه زبان دوم مردم آنجاست. این سرزمین در عهد باستان وابسته به امپراتوری روم، بعدا امپراتوری اسلامی و سپس امپراتوری عثمانی بود.

1366 - تصويب قطعنامه 598 شوراي امنيت سازمان ملل متحد درباره لزوم پايان جنگ ايران و عراق

قطعنامه 598 شامل 10 ماده بود كه به اتفاق آراي 15 عضو شوراي امنيت به تصويب رسيد. اين قطعنامه يكي از معدود موارد مورد اتفاق پنج عضو دايمي شوراي امنيت در تاريخ چهل ساله سازمان ملل تا آن روز به شمار مي‏رود. رژيم بعثي عراق بلافاصله موافقت بدون قيد و شرط خود را با مفاد آن، مشروط به متابعت ايران از آن اعلام نمود. از آنجا كه در قطعنامه 598، برخلاف قطعنامه‏هاي قبلي اين سازمان، تا حدودي نسبت به حقوق ملت ايران توجه شده و نكات مثبت در آن آمده بود، دولت ايران آن را رد نكرد و تنها شرط تحقق آن را تعيين متجاوز اعلام نمود. پا فشاري ايران براي شناسايي متجاوز، بار ديگر بر دشمنان ايران گران آمد و آنان را وارد ميدان كرد كه در اين ميان آمريكا با حضور بيش از 43 رزمناو در خليج فارس و ديگر متحدان نيز با اهداي سلاح‏هاي گوناگون، اوج اتحاد خود را با رژيم عراق به نمايش گذاشتند. از آن پس، دشمن بعثي با حمايت همه جانبه و به كارگيري گسترده سلاح‏هاي شيميايي، غيرانساني‏ترين اعمال را در جنگ انجام داد و حتي از كشتار مردم كشور خود نيز كه به رزمندگان اسلام پناه داده بودند، ابا نكرد. سرانجام با وقوع حوادث متعدد، رهبر كبير انقلاب اسلامي، با درك توطئه غرب و نيز در نظر گرفتن منافع و مصالح نظام، قطعنامه 598 شوراي امنيت را يك سال بعد در 27 تيرماه 1367 پذيرفتند.


زادروزها

۱۳۰۴ - زادروز فرانچسکو پترارک اندیشمند، مورخ، نویسنده، شاعر، انسان‌شناس و اومانیست ایتالیایی
۱۵۱۹ - زادروز اینوسنت نهم از پاپ‌های کلیسای کاتولیک رم


۱۸۶۴ - زادروز اریک آکسل کارلفلدت شاعر نمادگرای سوئدی، برنده جایزه نوبل ادبیات پس از مرگش در سال ۱۹۳۱
۱۹۱۹ - زادروز ادموند هیلاری کوهنورد، کاشف نیوزلندی، اولین فاتح اورست به همراه تنزینگ نورگی


۱۹۴۷ - زادروز کارلوس سانتانا نوازنده گیتار و گیتار الکتریک مکزیکی
۱۹۸۰ - زادروز ژیزل بوندشن مانکن برزیلی

۱۳۱۸ - زادروز نعمت‌الله آغاسی، خوانندهٔ ایرانی.

درگذشت‌ها

۱۰۳۱ - درگذشت روبر دوم پادشاه فرانسه
۱۸۶۶ - درگذشت برنهارت ریمان ریاضیدان آلمانی

۱۹۰۳ - درگذشت لئون سیزدهم از پاپ‌های کلیسای کاتولیک رم
۱۹۲۳ - درگذشت پانچو وییا از برجسته ترین ژنرال‌های انقلاب مکزیک


۱۹۳۷ - درگذشت گولیلمو مارکونی مهندس برق ایتالیایی، برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۰۹
۱۹۷۳ - درگذشت بروس لی استاد هنرهای رزمی، بازیگر چینی


1945 - درگذشت پل والِري شاعر و اديب مشهور فرانسوي
۱۳۹۱ - درگذشت محمدحسن گنجی، استاد جغرافیای ایرانی، پدر جغرافیای نوین و هواشناسی ایران.


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون