۲۳ شهریور - ۱۴ سپتامبر؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۲۳ شهریور برابر با ۱۴ سپتامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۴۸۸ پيش از ميلاد - ضرب سكه «داريك» در ايران

چهاردهم سپتامبر سال ۴۸۸ پيش از ميلاد را روزی به دست داده اند که در آن روز داريوش بزرگ (Darius the Great) شاه وقت ايران دستور ضرب سكه ای را داد با وزن و شکل و عیار مشخص و یکنواخت تا واحد پول ايران قرارگيرد كه مورخان يوناني در كتابهاي خود آن را «داريك Daric (منتسب به داريوش)» نوشته اند. تا زمان رواج داريك، معاملات تجاري به صورت مبادله اجناس صورت مي گرفت كه كاري پيچيده بود و بازار هميشه نوسان داشت. ملل دیگر از طلا برای مبادله کالا و خدمات استفاده می کردند ولی نه بصورت سکه یکنواخت با عیار و وزن و شکل واحد. به عبارت دیگر تا سپتامبر ۴۸۸ پیش از میلاد، بازرگانان و افراد شکل و عیار طلای «وسیله مبادله» را تعیین می کردند نه دولتها.

داريوش همزمان دستور ايجاد پستخانه را در ايران صادر كرد كه تاريخنگاران وي را مبتكر «پُست» و ارتباط پستي در تاريخ جهان معرفي كرده اند.


داريوش همچنین در سپتامبر 488 پيش از ميلاد دستور ايجاد يك ارتش دائمي را براي ايران صادر كرده بود كه مورخان معاصر از آن به نام سپاه جاويدان نام برده اند. به اين ترتيب، ايرانيان نخستين ملت جهان بودند كه به اهميت وجود يك ارتش دائمي پي برده و آن را به وجود آورده بودند. پيش از آن، هنگام جنگ دست به جمع آوري نيرو زده مي شد و يک ارتش دائمي وجود نداشت. بعدا اسكندر و سپس روميان اين ابتكار داريوش را اقتباس كردند.

داريوش در همين سال ساختن تالار صد ستون را در تخت جمشيد داده بود كه محل اجتماع و ديد و بازديد هاي عمومي باشد و نيز ساختن راه طولاني شوش به سارد (ساحل مديترانه) را.

وي كه سال پيش از آن دستور تقسيم ايران به استان هاي متعدد (ساتراپي) را داده بود دو سال پس از ضرب سكه داريك و قراردادن آن به عنوان وسيله معاملات درگذشت. داريوش واژه ساتراپ را از آن جهت انتخاب كرد كه «استاندار» بداند نگهبان ايالت خود است نه سرور مردم.

661 - شورش هرات بر ضد عرب

14سپتامبر سال 661 ميلادي، مردم هرات كه خبر بازگشت پيروز پسر يزدگرد سوم آخرين شاه ايران از دودمان ساساني را از چين به تخارستان (شمال شرق افغانستان امروز ـ همانجایی که احمدشاه مسعود در سپتامبر 2001 کشته شد) شنيده بودند بر ضد حكمران عرب خود سر به شورش برداشتند. «پيروز» كه در طول سلطنت پدر، حكمران مناطقي چند در ايران خاوري بود؛ پس از قتل یزدگرد به چين رفته بود تا از امپراتور این کشور براي بيرون راندن اعراب كمك گيرد.


هرات واقع در دره «هري رود» در زمان داريوش بزرگ به صورت شهر درآمد و از عمر آن دو هزار و پانصد و بيست و چند سال مي گذرد. هرات همزمان با اصفهان گسترش يافت كه اصفهان در 25 قرن پيش «اسپاندانا» ناميده مي شد كه بعدا سپاهان خوانده شد. مردم هرات در سال 330 پيش از ميلاد در برابر سلطه اسكندر مقاومت شديد از خود نشان دادند و اسكندر پس از تصرف شهر، در آنجا دژي براي نظاميان خود ساخت كه بقاياي آن هنوز باقي است. هدف از ساختن اين دژ، حفظ نظاميان از شورش احتمالي مردم شهر بود. هرات كه چند بار هم پايتخت ايران و وليعهد نشين آن شده بود در ميان دسته نخست شهرهاي ايران بود كه اشكانيان آن را از سلطه اسكندريان آزاد كردند، كاري كه يعقوب ليث صفار در سال 876 ميلادي انجام داد و آن را از اعراب پس گرفت.

هرات كه به مهد فرهنگ و تمدن ايراني و ادبيات فارسي شهرت يافته است در زمان هخامنشيان «آرتاكوآنا Artacoana» تلفظ مي شد كه بعدا اين تلفظ به «هرويو Haroyu» تغيير يافت و مركز ساتراپي آريا شد. هرات توسط چنگيز خان مغول و امير تيمور گوركان (دو بار) كاملا ويران شد كه جانشينان تيمور و به ويژه شاهرخ ميرزا (ميرزا = امير زاده) خرابي هاي وارده را ترميم كردند. هرات به مدت دو هزار سال مركز اصلي مبادله كالا ميان ايران، چين و هند بود.

دولت لندن در نیمه دوم قرن 19 هرات را با توسل به زور از ایران جداکرد ولی قرارداد پاریس مبنی بر این جدایی مشروط است.

786 - روزي كه هارون الرشيد خليفه عباسي شد

چهاردهم سپتامبر سال 786 ميلادي هارون الرشيد 23 ساله در بغداد بر جاي برادر خود الهادي كه تنها يك سال بر سر كار بود نشست و خليفه پنجم عباسيان شد. وي پسر المهدي خليفه سوم عباسي بود. هارون كه قبلا در ارتش، فرمانده سپاه بود با ارتش روم شرقي جنگيده و تا حاشيه قسطنطنيه (استانبول) پيش رفته بود. مورخان، هارون را كه 23 سال حكومت كرد و 24 مارس سال 809 در توس (خراسان) درگذشت، بزرگترين امپراتور جهان اسلام نوشته اند كه بر منطقه اي از شمال آفريقا تا رود سند و آسياي ميانه حكومت داشت و با شارلماني رهبر غرب و نيز دربار امپراتوران چين مناسبات حسنه داشت. اقتدار و پيشرفت هارون نتيجه شايستگي وزيران و مديران ايراني اش به ويژه يحيي برمكي و پسر او جعفر بود كه بعدا جعفر را كشت و يحيي و منسوبان او را به زندان افكند و ملت ايران را از خود رنجانيد. نوشته اند كه وي جعفر را دو شقه كرد و هر شقه اش را در يك طرف پل دجله آويزان ساخت كه به مدت سه سال به همان صورت بود. جعفر شوهر خواهر او «عباسه» بود و هارون به اين زن و شوهر تاکيد کرده بود که نبايد داراي فرزند شوند و آنان اين دستور را رعايت نکرده بودند.


در زمان هارون شهر بغداد به صورت بزرگترين شهر جهان درآمده بود. درباره هارون افسانه سرايي فراوان شده است از جمله اين كه شب ها با لباس مبدل در كوچه و بازار پرسه مي زد تا از درد دل مردم آگاه شود و كار خود را اصلاح كند. وي يك بار نيز به منظور ترساندن سوري ها كه به وفاداري آنان ترديد داشت، دربار خود را به آن سرزمين منتقل كرده بود. هارون شيعيان را در مدينه سركوب كرد كه برخي از آنان به مراكش مهاجرت كردند و علويان مراكش را تشكيل دادند كه بعدا به قدرت دست يافتند. لطف هارون به شعراء و نويسندگان همه ديار سبب شد كه درباره بنويسند و بسرايند و برايش شهرت جهاني به وجود آورند. درباره هارون و دربار او افسانه سرايي بسيار شده است از جمله داستان هزار و يك شب و فيلم سينمايي علاء الدين و داستان «عباسه».

1389 - تصرف صربستان توسط امپراتوري عثماني

صربستان از سده‏هاي ششم و هفتم ميلادي با ورود صرب‏ها از اسپانيا، شكل گرفت و پس از سال‏ها جنگ داخلي، در سال 1217م كشور مستقل صربستان به وجود آمد. با اين حال، با آغاز ضعف صربستان در يك قرن بعد، اين كشور جولانگاهي براي حملات پراكنده نيروهاي عثماني گرديد. در اين ميان، نبردهايى بين صربستان و امپراتوري عثماني روي داد كه پس از پيروزي عثماني در چهاردهم سپتامبر 1389م صربستانْ خراج گذار دولت عثماني شد. در سال 1459م اين منطقه رسماً توسط حكومت عثماني ضميمه قلمرو آن‏ها گرديد. دوران حاكميت 400 ساله عثماني بر صربستان تا نيمه قرن نوزدهم به طول كشيد و پس از آغاز ضعف و شكل‏گيري روند انحطاط در دولت عثماني، ابتدا اين منطقه داراي خودمختاري گرديد و بعد از جنگ جهاني اول و فروپاشي خلافت عثماني، منطقه صربستان نيز به استقلال دست يافت.


۱۸۱۲ - تصرف مسكو پايتخت روسيه توسط "ناپلئون بُناپارت"

حمله ناپلئون بُناپارت امپراتور فرانسه به روسيه در ۲۴ ژوئن سال ۱۸۱۲م، آغازي بر پايان اقتدار ناپلئون به شمار مي‏آيد. سرعت پيشروي نيروهاي فرانسوي در آغاز اين حمله، حتي با وسايل و تجهيزات امروزي هم عجيب و باورنكردني است. او فاصله مرزهاي آن روز روسيه با لهستان را در كمتر از سه ماه پيمود و روز چهاردهم سپتامبر ۱۸۱۲م وارد مسكو شد. ناپلئون گمان مي‏كرد كه با فتح مسكو، تزار روسيه را به زانو در خواهد آورد و سرزمين پهناور روسيه را به قلمرو امپراتوري خود خواهد افزود، ولي فرداي ورود سربازان او به مسكو، شهر آتش گرفت و سربازان روسي كه ضمن عقب نشيني، شهر را به آتش كشيده بودند، سپاه ناپلئون را در اين شهر بدون آذوقه گذاشتند. شدت آتش سوزي به حدي بود كه سه چهارم شهر مسكو به كلي طعمه حريق شد و نابود گشت.


با فرا رسيدن زمستان سخت روسيه و كمبود تداركات و مواد غذايى، ناپلئون تصميم گرفت از روسيه عقب‏نشيني كند ولي در بين راه، سرما و گرسنگي از يك طرف و حملات پي‏درپي نيروهاي روسيه از طرف ديگر، صدها هزار نفر از سربازان فرانسوي را از پاي درآورد، به طوري كه از ارتش 530 هزار نفري ناپلئون، تنها 30 هزار نفر به مبداء حركت خود بازگشتند. اين شكست پايان اقتدار ناپلئون بُناپارت را رقم زد و از آن پس در برابر اتحاد كشورهاي مخالف خود، ناكام ماند.

1847 - روزي که ارتش ايالات متحده مكزيكو سيتي را تصرف کرد

14 سپتامبر سال 1847 واحدهاي ارتش آمريكا به فرماندهي ژنرال وينفيلد اسكات Winfield Scott مكزيكو سيتي پايتخت كشور مكزيك را به تصرف خود در آوردند تا اين دولت که مقرّ خودرا به شهری دیگر منتقل ساخته بود مجبور شود از دعاوي اش نسبت به ايالات از دست داده واقع در شمال «ريو گرانده» و نيز كاليفرنيا، آریزونا، کلرادو، نوادا و یوتا دست بردارد.

نيروهاي آژنرال سکات در دو ستون جداگانه وارد مكزيك شده و ضمن چند زد و خورد ارتش مكزيك را شكست داده بودند. نزاع دو دولت از سال 1845 بر سر تکزاس آغاز شده بود که دولت واشنگتن آن را به عنوان يک ايالت عضو فدراسيون ضميه قلمرو خود کرده بود. تکزاس در سال 1836 اعلام استقلال کرده و يک جمهوري شده بود که بعدا اکثريت تکزاسي ها در يک رفراندم راي به الحاق به اتحاديه ايالتها (ايالات متحده) دادند.


طبق آمار منتشره در سال 2010، يک اقليت چشمگير مکزيکي تبار در تکزاس زندگي مي کنند. برپايه همين آمار، بیش از 11 میلیون مکزیکی و لاتينو هم به صورت غیر قانونی در ایالات متحده بسر مي برند.

1286 ش - درگذشت مشکوک نخستين رئيس الوزرا پس از مشروطيت

در چنين روزي در سال 1286 در تهران اعلام شد که ميرزا نصرالله مشير الدوله 21 شهريور (دو روز پيش از آن) درگذشته است. مرگ ميرزا نصرالله خان که به درستي معلوم نشده که هوادار استبداد بود يا مشروطه، ناگهاني و مشکوک اعلام و وعده رسيدگي در اين زمينه داده شده بود.


ميرزا نصرالله خان نخستين رئيس الوزرا پس از مشروطيت ايران بود. وي قبل از مشروطيت هم به سمت رئيس الوزرايي دست يافته بود. پس از وي، ميرزا علي اصغرخان اتابک به سمت رئيس الوزرايي تعيين شده بود.

1901 - در پي ترور «ويليام مك كينلي» رئيس جمهور وقت آمريكا، معاون او تئودور روزولت برجايش نشست كه روزنامه ها او را «هارون الروزولت ( مشابه هارون الرشيد)» لقب داده بودند و سياست خارجي او بود كه امپرياليسم آمريكا را خلق كرد.

1950 - ورود نيروهاي امريكايي به شبه‏ جزيره كُره در جريان جنگ دو كره

جنگ كره كه از روز 25 ژوئن 1950م با حمله نيروهاي كره شمالي به كره جنوبي آغاز شد، نخستين برخورد نظامي بين شرق و غرب بعد از جنگ جهاني دوم به شمار مي‏رود. اين امر واكنش سازمان ملل متحد را برانگيخت و نيروهاي ملل متحد براي دفع تجاوز كره شمالي، متشكل از سربازان شانزده كشور، راهي شبه جزيره كره شدند.


در اين ميان، بخش عمده اين نيروها را سربازان امريكايى تشكيل مي‏دادند و نيروهاي پانزده كشور ديگر، بيشتر نقش سمبوليك داشتند. نيروهاي امريكايى در روز چهاردهم سپتامبر ۱۹۵۰م، با پياده شدن در پشت خطوط نيروهاي كره شمالي در يكي از بنادر آن كشور، حمله متقابل عليه نيروهاي كره شمالي را آغاز كردند و هم‏زمان با اين عمليات، حمله نيروهاي سازمان ملل متحد در سراسر جبهه ‏هاي جنوب آغاز شد. اين امر واكنش چين را برانگيخت، از اين رو با اعزام دويست هزار نيروي داوطلب، نيروهاي امريكا و متحدين آن‏ها را وادار به عقب‏نشيني نمود. اين امر اختلافات امريكا و چين را تشديد كرد به طوري كه قصد كشاندن جنگ به داخل خاك چين مطرح گرديد كه به دليل مخالفت سياست‏مداران امريكايي اين امر عملي نشد.


1982 - ترور بشير جمايل رئيس جمهوري منتخب لبنان

14 سپتامبر سال 1982 بشير جمايل رئيس جمهور منتخب لبنان بر اثر انفجار بمب كشته شد. اين بمب در ساختمان حزب الکتائب (فالانژ) لبنان کار گذارده شده بود. در اين انفجار 26 تن کشته شدند. با کشته شدن بشير که يک مسيحي ماروني بود بحران اين كشور كه از 1975 آغاز شده بود شدت بيشتري يافته بود. بشير پسر پيِر جمايل و موسس حزب الکتائب در 1936 در جريان جنگ داخلي 15 ساله لبنان (1975 - 1990)، 23 آگوست 1982 برياست جمهور اين کشور که طبق قانون اساسي اش بايد يک مسيحي ماروني باشد انتخاب شده بود ولي هنوز دوره رياست جمهوري خودرا آغاز نکرده بود که کشته شد.


بشير که در دالاس تکزاس (آمريکا) درس حقوق خوانده بود دهم نوامبر 1947 به دنيا آمده بود و هنگام مرگ 37 ساله و پدر سه کودک بود.

حزب الکتائب رونوشتي از حزب فالانژ اسپانيا (ژنرال فرانکو) و حزب فاشيست ايتاليا (دوران موسوليني) و نيمه سياسي ـ نيمه نظامي و يک حزب ناسيوناليسي ماروني ـ فنيقي است. کتائب به معناي گردان سربازان است.

2008 - بزرگترين تظاهرات خودجوش مردم، اما نتيجه هيچ!

سيزده روز پس از پايان يك رشته تظاهرات و اعتراضهاي صدها هزارنفري در گوشه و كنار كشور مكزيك برضد جرايم سازمان يافته، آدمربايي، قتل و قاچاق مواد مخدر ـ سيزدهم سپتامبر 2008 در حاشيه مكزيكو سيتي و بيخ گوش دولت در كنار يك بزرگراه و نه چندان دور از يك پارك ملي 24 جسد به دست آمد كه به طريقه اعدام كشته شده بودند. همه اجساد با شليك گلوله به مغرشان جان داده بودند و دست هاي برخي از آنان هم از پشت بسته بود. پليس گفته بود كه كار دسته هاي رقيب قاچاق موادمخدر است كه به اين ترتيب از يكديگر انتقام مي گيرند. مكزيك ديرزماني است كه مسير انتقال مواد مخدر به ايالات متحده شده است. تظاهرات ضد جنايت در مكزيك (که در چند روز آخر آگوست 2008 برپا شده بود) پس از وعده رئيس جمهور اين كشور كه با جرائم سازمان يافته مبارزه خواهد كرد پايان يافته بود. اين نخستين تظاهرات وسيع خودجوش و سراسري مردم معمولي برضد يك مشكل اجتماعي در طول تاريخ بشمار آورده شده است. كثرت جرم و جنايت، مكزيكي ها را مجبور به اين اعتراض هاي گروهي كرده بود. برغم اين اعتراضها و وعده هاي دولت، جنايات از اين دست در کشور مکزيک ادامه يافته و در سال 2010 چند شهردار، رئيس پلیس، نامزد انتخاباتي و داديار کشته شدند و اين جرائم ادامه دارد.


كشف 24 جنازه در سپتامبر 2008م همچنين مصادف بود با سالروز تصرف مكزيكو سيتي توسط نيروهاي دولت واشنگتن به فرماندهي ژنرال اسكات در سال 1847. تصرف اين شهر دنباله دو سال جنگ دو كشور بود كه بالاخره دولت مكزيك مجبور شد از دعاوي ارضي خود در قبال مناطقي در تكزاس و ... صرفنظر كند.


زادروزها

۱۷۶۰ - زادروز لوئیجی کروبینی آهنگساز ایتالیایی
۱۷۶۹ - زادروز الکساندر فون هومبولت بنیان‌گذار جغرافیای نوین


۱۸۴۹ - زادروز ایوان پاولف روان‌شناس روس
۱۹۳۷ - زادروز رنزو پیانو معمار برجستهٔ ایتالیایی


۱۹۶۵ - زادروز دمیتری مدودف رئیس جمهور سابق و نخست وزیر فعلی روسیه
۱۹۸۳ - زادروز امی واینهاوس خواننده و ترانه‌سرای بریتانیایی


۱۳۵۹ - زادروز لیندا کیانی، بازیگر ایرانی
۱۳۶۲ - زادروز خسرو حیدری، بازیکن فوتبال ایرانی


۱۳۶۲ - زادروز آرش برهانی، بازیکن فوتبال ایرانی



درگذشت‌ها

۱۳۲۱ - درگذشت دانته آلیگیری شاعر ایتالیایی
۱۸۵۲ - درگذشت آرتور ولزلی، سیاستمدار بریتانیایی


۱۹۸۲ - درگذشت گریس کلی بازیگر و مدل آمریکایی ،ملکه موناکو، برندهٔ جایزه اسکار
۲۰۰۹ - درگذشت پاتریک سوویزی بازیگر ،رقصنده ،خواننده و ترانه
سرا ی آمریکایی

جان هاروارد

هانیبال الخاص