۱۴ مهر - ۶ اکتبر؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۱۴ مهر برابر با ۶ اکتبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۱۷۶۸ - اعلان جنگ امپراتوري عثماني به روسيه تزاري

كاترين كبير، ملكه روسيه تزاري در تداوم كشورگشايى‏ هاي خود، نيروهاي روسيه را به لهستان فرستاد كه در پي آن، امپراتوري قدرت‏مند عثماني در ششم اكتبر ۱۷۶۸م به روسيه اعلان جنگ داد. هرچند در طول قرن هجدهم، جنگ‏هاي متعددي بين دو امپراتوري روسيه و عثماني درگرفت ولي جنگ اين دو بر سر لهستان را مي‏توان مهم‏ترين آن‏ها برشمرد. در اين جنگ، به علت ضعف داخلي امپراتوري عثماني و توان‏مندي قواي روسيه، نظاميان عثماني در زمين و دريا دچار شكست‏هاي بزرگ شدند. از اين رو، در سال ۱۷۷۴، پيمان متاركه جنگ بين دو طرف امضاء شد كه بر اساس آن، ناحيه كريمه در شمال درياي سياه، مستقل و پس از مدتي به روسيه ملحق گرديد. هم‏چنين در پي تحولات ناشي از جنگ دراز مدت روسيه و عثماني، لهستان نيز بين سه كشور اتريش، پروس و روسيه تقسيم شد.


1906 - گشايش پارلمان ايران و انتخاب داماد شاه به رياست آن

مجلس شوراي ملي اولين جلسه نخستين دوره خود را 14 مهرماه 1285 (ششم اکتبر 1906) در كاخ گلستان با حضور مظفرالدين شاه برگزار كرد و نظام حکومتی ایران پارلمانی سلطنتي (اصطلاحا مشروطه) شد. اين مجلس در دومين جلسه كه روز بعد (15 مهرماه 1285) برگزار شد صنيع الدوله داماد شاه را به رياست خود و وثوق الدوله - مردي را كه بعدا با گرفتن رشوه و وعده پناهندگي سياسي در لندن، با امضاي يك قرارداد، ايران را تحت الحمايه انگلستان قرارداد - به نيابت رياست مجلس بر گزيد. انتخابات دوره هاي اوليه مجلس، عمومي نبود و صندوق آراء وجود نداشت و نمايندگان از ميان طبقات مشخص بر گزيده مي شدند.


پارلمان نوپا در جلسه سوم خود راي به انتشار روزنامه مجلس و خريد يك مطبعه (چاپخانه) براي آن داد كه از سوم آذر ماه همان سال با هشت صفحه كار انتشار خود را آغاز كرد. در اين جلسه، دولت از نمايندگان خواست كه با يك قرضه خارجي به مبلغ دو ميليون و پانصد هزار تومان موافقت كنند زيرا كه اوضاع مالي كشور خراب است (در آن زمان درآمد مفت نفت وجود نداشت). مجلس، نخست درخواست را موجه ندانست و چون دولت اصرار كرد قرار شد كه هزينه ها بررسي و پس از حذف اقلام غير لازم، پيشنهاد قرض خارجي دوباره نويسي و به مجلس آورده شود.

1973 - آغاز جنگ چهارم اعراب و اسرائيل معروف به جنگ رمضان

پس از مرگ جمال عبدالناصر و روي كار آمدن انور سادات به رياست جمهوري مصر،زمينه براي يك رشته تحولات مهم سياسي در خاورميانه و جهان عرب فراهم آمد. سادات در آغاز حكومت خود به تدارك نظامي وسيعي براي جبران شكست جنگ سال 1967م از اسرائيل مي‏انديشيد. از اين رو در ششم اكتبر 1973م، حمله غافل‏گيرانه‏اي را به مواضع رژيم اشغال‏گر قدس در صحراي سينا ترتيب داد و جنگ چهارم اعراب و اسرائيل را آغاز كرد. با آغاز چهارمين جنگ اعراب و اسرائيل، ارتش مصر در عملياتي غافل‏گيرانه برضد نيروهاي رژيم صهيونيستي، در آن سوي كانال سوئز يورش برد و پس از شكستن خط دفاعي و مستحكم بارْلو، به پيشروي در صحراي سينا دست زد. با پيوستن نيروهاي نظامي سوريه به مصر در اين جنگ، ارتش اسرائيل دچار تلفات و خسارات گسترده‏اي گرديد.


در حالي كه ارتش‏هاي عرب با به دست آوردن پيروزي‏هاي پي‏درپي در جبهه‏ هاي شمال و جنوب غربي به سرعت در حال پيشروي بودند، با كمك‏هاي سريع ايالات متحده امريكا به رژيم صهيونيستي، ارتش اين رژيم به تسليحات پيشرفته‏تر دست يافت و توانست بر اعراب غلبه كند. در روز چهاردهم اكتبر، به دنبال بمباران سنگين مواضع سوريه در ارتفاعات جولان، نيروهاي اسرائيلي تمامي مواضعي را كه در هفته اول جنگ از دست داده بود، باز پس گرفتند و در پايان دومين هفته جنگ، تا شصت كيلومتري دمشق، پايتخت سوريه پيش رفتند. هم‏چنين پيشروي نيروهاي صهيونيستي تا يك‏صد كيلومتري قاهره، پايتخت مصر ادامه يافت. در اين مرحله بود كه با مذاكرات محرمانه بين امريكا و شوروي و تحت فشار بين‏المللي، صهيونيست‏ها به نيروهاي خود فرمان توقف دادند تا اين‏كه در روز ۲۴ اكتبر ۱۹۷۳م، فرمان آتش بس، تحت نظارت سازمان ملل به اجرا درآمد. چهارمين جنگ اعراب و اسرائيل كه به دليل تقارن با ماه مبارك رمضان آن سال، موسوم به جنگ رمضان نيز مي‏باشد در نهايت به مذاكرات مستقيم بين مصر و اسرائيل و سفر سادات به بيت المقدس و انعقاد قرارداد خائنانه كمپ ديويد براي به رسميت شناختن اسرائيل منتهي شد.

۱۹۷۳ - ترس دولت شاه از احتمال طرح ایجاد جمهوری خراسان

دوم اکتبر ۱۹۷۳ پس از دو ماه و دو هفته محدودیت انتشار خبر در رسانه های ایران (نشریات و رادیو ـ تلویزیون) درباره سردار محمد داودخان رهبر کودتا و موسس نظام جمهوری در افغانستان برطرف شد. کودتای سردار محمد داودخان بر ضد محمدظاهرشاه (پسر عمویش) هفدهم جولای ۱۹۷۳ (۲۶ تیرماه ۱۳۵۲) انجام و سردار روز بعد از آن (۱۸ جولای و زادروز خود) نظام افغانستان را «جمهوری» اعلام کرد. افغانستان مرکب از استان های خاوری ایرانزمین و بخشی از خراسان بزرگتر، از زمان جداشدن از ایران تا آن روز، نظام پادشاهی داشت. «ایرانیان» خروج ایرانزمین از دست عرب و احیاء استقلال و حاکمیت ملی میهن را باید مدیون مردان همان استانها بدانند ازجمله طاهریان (برخاسته از هرات)، یعقوب لیث، استادسیس و پسران آذرک (برخاسته از سیستان خاوری)، هاشم حکیم (المقنّع)، ابومسلم و ... از خراسان، سامانیان (برخاسته از میان تاجیکیان فرارود) و نیز دیلمیان و زیاریان (برخاسته از گیلان و مازندران) و بابک خرّمدین برخاسته از آذربایجان بدانند. یعقوب لیث خوزستان را از دست عرب آزاد کرد و ادامه مهاجرت عرب به این سرزمین را ممنوع ساخت و در همانجا درگذشت و نفت ایران عمدتا از همین منطقه است. جدایی قطعی استانهای خاوری از ایران در نیمه دوم قرن نوزدهم و به دست دولت لندن و در پی لشکرکشی این دولت به بوشهر، خارک و خوزستان صورت گرفت.


در تیرماه 1352 در توجیه محدودیت انتشار اخبار مربوط به افغانستان، به سردبیران رسانه ها (نشریات و رادیوتلویزیون) گفته شده بود که سردار محمدداود یک پشتون ناسیونالیست است، قبلا با تاجیک ها (تاجیکیان ـ پارسی زبانان) رابطه خوب نداشت و تا اواخر دوران نخست وزیری اش (1953 ـ 1963) برای جداکردن پاتان ها (پشتون ها به مرکزیت پیشاور) از پاکستان و ایجاد کشور پختونستان و نیز تشکیل یک کشور مستقل بلوچستان (تا به دریای آزاد راه داشته باشد) تلاش می کرد و با این تفکر، افغانستان را در آستانه جنگ با پاکستان قرارداده بود که شاه (پهلوي دوم) میانجی گری کرد. «سَردار» سپس به مسکو روی آورد و به تشویق روس ها دم از تاسیس جمهوری خراسان بزرگتر (عملا تجزیه ایران و گسترش قلمرو اتحاد شوروی) زد و کودتای او نیز با حمایت و ترغیب روس ها بوده است و ما (ایرانیان) باید مراقب حرف ها و حرکات بعدی او باشیم و در نوشتن اخبار و مقالات احتیاط کنیم. [از قدیم الایّام و بویژه در مناطق خاوری ایرانزمین ازجمله کرمان، خراسان، بلوچستان، هرات، سیستان و ...، فرماندهان و برجستگان نظامی را «سَردار» می خوانده اند.].

دوم اکتبر رفع محدودیت به این صورت توجیه شد که واشنگتن موفق شده است «سَردار» را به جانب خود جلب و از مسکو دور کند و لذا، دیگر خطری از ناحیت او متوجه تمامیّت ایران و پاکستان نیست.

مرور زمان نشان داد که همین نزدیک شدن سَردار محمدداودخان به آمریکا سبب شد که مسکو حزب کمونیست افغانستان را تقویت و تحریک به کودتا کند و این عمل در اپریل 1978 انجام و سَردار ضمن آن کشته شد و ایران از جمله نخستین کشورهایی بود که رژیم کمونیستی افغانستان را به رسمیت شناخت! که باعث رنجش دولت واشنگتن شد. همین اقدام دولت وقت ایران سبب شد که نورمحمد تره کی رهبر افعانستانِ کمونیست زمزمه قبلی ایجاد جمهوری خراسان را به تشکیل کنفدراسیون ایران و افغانستان مرکب از دو کشور کاملا مستقل تبدیل کند.

مسائل جاری خاورمیانه و آسیای جنوبی و منطقه فرارود بار دیگر بحث بازگرداندن نقشه جغرافیایی این مناطق را به حالت اولیه به میان آورده است. دولت لندن و دولت تزاری روسیه این نقشه هارا بدون توجه به سوابق تاریخی، نیاکان مشترک و فرهنگ واحد تغییر دادند و دولت لندن پس از پیروزی در جنگ جهانی اول، در شبه جزیره عربستان و مناطق شمالی آن و نیز در آسیای جنوبی چند کشور که قبلا و در تمامی طول تاریخ وجود نداشتند تاسیس کرد و مسائل امروز نتیجه همین کشورسازی غیر طبیعی لندنی هاست. کشورهای سعودی، کویت، عراق، اردن و ... و بعدا پاکستان طبق سیاست انگلیسی ها به وجود آمده اند. پاکستان از بلوچستان خاوری که دولت لندن آن را قبلا از ایران جداکرده بود، دهها میلیون پشتون که باز لندنی ها با کشیدن خط مرزی «دورَند» از افغانستان جدا ساخته بودند، منطقه تقریبا مستقل سِند و چند ایالت باختری هندوستان ازجمله پنجاب به وجود آمده و هماهنگی میان مردم این مناطق نیست و به احتمال زیاد نخواهد بود.

در طول تاریخ، تنها دو امپراتوری یکپارچه وجود داشته است؛ ایران و روسیه. بنا به تعریف مورخان، امپراتوری یکپارچه یک قلمرو «به هم پیوسته» است و متصرفات برون مرز و دوردست ندارد. قلمروهای امپراتوری های روم، اسپانیا، انگلستان و فرانسه در سراسر جهان پراکنده و متصرفات آنها از دولت مرکزی جدا بودند. امپراتوری ایران بر اثر مداخلات خارجی و بعضا اشتباهات دیپلماتیک فروپاشیده و امپراتوری روسیه 74 سال پس از کمونیست شدن، از درون و عمدتا بر اثر سوء مدیریت و اغفال رقیب شدن به همان سرنوشت دچار شده و بیم قدرت های جهانی از احیاء آنها حتی به صورت کنفدراسیون و جامعه مشترک المنافع است. این دو امپراتوری فروپاشیده همسایه یکدیگربوده اند.

چند مورخ در ژانویه 1992 و چند روز پس از فروپاشی اتحاد شوروی (جانشین امپراتوری روسیه با همان قلمرو) در یک میز گرد علل فروپاشی شوروی را بیان کرده بودند ازجمله توجه نکردن به نظر تروتسکی پس از پیروزی انقلاب بلشویکی و پاسدار قانون اساسی و شعارهای انقلاب قرارندادن ارتش سرخ و نیز بی اعتنایی و به فراموشی سپردن وصیت های لنین. این موخان گفته بودند که اگر در قانون اساسی جماهیریه شوروی، پاسداری از اصول این قانون و شعارهای انقلاب اکتبر 1917 به ارتش سرخ سپرده شده بود، این ارتش به موقع وارد عمل می شد و فروپاشی صورت نمی گرفت. این مورخان همچنين گفته بودند که این رویداد باید یک درس عمومی باشد و افزوده بودند که جمهوری اسلامی ایران برخلاف شوروی، دارای گارد انقلاب است.

1978 - دولت كويت مانع ورود امام خميني (ره) به آن كشور شد

13 مهر ماه سال 1357 دولت كويت در لحظاتي حساس در يك پاسگاه مرزي از ورود آيت الله عظمي خميني كه قصد خارج شدن از عراق را داشت به خاك كويت جلوگيري كرد كه باعث تظاهرات و اعتراض ايرانيان مقيم كويت به عمل آن دولت شد و آن را اقدامي غير انساني خواندند. آيت الله خميني پس از بازگشت از مرز كويت، روز بعد (14 مهر ماه برابر با ششم اكتبر 1978) عازم فرانسه شد. چند روز پيش از آن دولت عراق اعلام کرده بود که محل سکونت امام خميني را تحت نظر قرارداده است و رفت و آمد به خانه او کنترل مي شود.

1978 - افتتاح آخرين دوره مجلس سنا و شوراي ملي

از زمان وقوع انقلاب مشروطه در ايران تا پيروزي انقلاب اسلامي، مجلس شوراي ملي 24 دوره از عمر خود را سپري نمود. در مراسم افتتاحيه هر دوره شاه ايران به عنوان فرد اول مملكت به نطق افتتاحيه مي‏پرداخت و در آن ضمن ترسيم سياست‏هاي آينده كشور جهت بهبود رفاه اقتصادي و گسترش آزادي‏هاي سياسي وعده‏هايي مي‏داد با اين حال همه ملت و حتي مسئولان مملكتي مي‏دانستند كه هم مجلس شورا و مجلس سنا جنبه سمبليك و صوري دارد و هيچ‏گونه كارايي و توانايي براي رسيدگي به اوضاع مملكت را ندارند و همه سخنان شاه چيزي جز سخنراني نيست. با اين حال، مجلس در آغاز دوره بيست و چهارم همانند ساير دوره‏ها شاهد سخنراني افتتاحيه محمدرضا پهلوي بود و اين همزمان با روند رو به رشد تظاهرات و راهپيمايي‏ها عليه شاه و حكومت شاهنشاهي در سراسر ايران بود. در آخرين اجلاسيه مجلسين كه بر خلاف هميشه هيچ كدام از اعضاي خاندان سلطنتي حضور نداشتند شاه در نطق خود ضمن اشاره به اجراي سياست توسعه آزادي‏هاي دموكراتيك و ايجاد فضاي بازتر سياسي به وقوع اشتباهات و سوء استفاده‏هايي كه باعث ايجاد نارضايتي‏ها شده بود، اعتراف نمود. با اين حال 4 ماه بعد با درهم پيچيده شدن طومار حكومت پهلوي، نهادهاي صوري مشروطه نيز به تاريخ پيوست.


1981 - ترور انور سادات

ششم اكتبر سال 1981 انور سادات رئيس جمهوري مصر كه در مراسم روز ارتش اين كشور و در جايگاه ويژه، رژه سربازان را نظاره مي كرد ترور شد. اين مراسم رژه از سال 1974 هرسال در همين روز بمناسبت سالروز جنگ رمضان انجام مي شد.

در اثناي رژه؛ يك سرگرد، يك ستوان، دو درجه دار و دو سرباز از صف رژه روندگان خارج شدند و با نارنجك و سلاحهاي خودكار به سوي جايگاه انور سادات حمله بردند كه در اين حمله رئيس جمهوري مصر و 9 تن ديگر كشته شدند و گروهي نيز مجروح گرديدند.


انور سادات پس از بريدن از شوروي، با پادرمياني جيمي كارتر رئيس جمهوري وقت آمريكا و برغم مخالفت اعراب، با اسرائيل به طور يكجانبه صلح كرده بود، و اعلام شده است که قتل او در ششم اکتبر 1981 به همين سبب بود. در پي صلح سادات و بگين در کمپ ديويد و ديدار انور سادات از اسرائيل و حضور در پارلمان اين کشور و ايراد نطق، سران كشورهاي عربي همان زمان در بغداد جمع شدند، مصر را تحريم، مناسبات خود را با آن دولت قطع و مقرّ اتحاديه عرب را هم از قاهره منتقل كردند.

ترور انور سادات عمدتا نتيجه صلح يكجانبه وي با اسراييل بود. سه تن از نظامياني كه به سوي جايگاه انور سادات تيراندازي كردند همان دم بر اثر تيراندازي متقابل محافظان او جان سپردند.

در پي ترور سادات، حسني مبارك ژنرال هوايي مصر متولد 1928 و معاون وي جاي اورا گرفت که 330 سال در اين مقام بود. مبارک با اين كه در شوروي دوره نظامي ديده بود همان سياست انور سادات و دوستي با غرب را ادامه داده بود.

زادروزها

۱۷۷۳ - زادروز لوئی فیلیپ پادشاه فرانسه از سال ۱۸۳۰ تا ۱۸۴۸
۱۸۳۱ - زادروز ریچارد ددکیند ریاضی‌دان آلمانی و مبدع قضیه ددکیند


۱۸۸۷ - زادروز لوکوربوزیه معمار، طراح، شهرساز، نویسنده و نقاش سوئیسی، از اولین پیشگامان معماری مدرن و سبک بین‌المللی
۱۹۰۳ - زادروز ارنست والتون فیزیکدان ایرلندی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۵۱


۱۹۳۰ - زادروز حافظ اسد رئیس جمهور سوریه از ۱۹۷۱ میلادی تا ۲۰۰۰
۱۹۳۱ - زادروز ریکاردو جیاکونی فیزیکدان ایتالیایی-آمریکایی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۰۲


۱۳۵۶ - زادروز علی چنگیزی، نویسنده و منتقد ادبی
۱۳۵۹ - زادروز شاهرخ استخری، بازیگر سینما و تلویزیون



درگذشت‌ها

۸۷۷ - درگذشت شارل تاس از ۸۷۵ تا زمان مرگش امپراتور مقدس روم و از ۸۴۰ پادشاه فرانک غربی
۱۸۹۲ - درگذشت آلفرد تنیسون ملک الشعرای بریتانیا و یکی از محبوبترین شاعران عصر ویکتوریا


۱۹۰۵ - درگذشت فردیناند فون ریشتهوفن سیاح، دانشمند و جغرافی‌دان آلمانی
۱۹۵۱ - درگذشت اتو فریتز میرهوف زیست‌شناس آلمانی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی در سال ۱۹۲۲


۱۹۷۹ - درگذشت الیزابت بیشاپ، شاعر و نویسندهٔ آمریکایی، ملک‌الشعرای آمریکا از سال ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۰
۱۹۸۹ - درگذشت بت دیویس بازیگرآمریکایی، برندهٔ ۲ جایزه اسکار


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون