فیلم های علمی - تخیلی، از «اودیسه فضایی» تا «بیگانه»

روزنامه هفت صبح: پرونده ای برای هفت فیلم علمی تخیلی که به رویارویی انسان با ناشناخته های جهان اطرافش می پردازد؛ از «ادیسه فضایی» کوبریک گرفته تا سری فیلم های «بیگانه» و «مریخی» تازه ترین ساخته ریدلی اسکات.

محققان ناسا عصر روز ششم مهر، وجود آب جاری در مریخ را تایید کردند. این کشف بی سابقه به حساب می آید و حالا جنجال هایی به راه افتاده مبنی بر این که شاید زمانی مریخ بتواند به جایی قابل سکونت برای بشر تبدیل شود.

در سینمای جهان بارها و بارها به چنین مضمونی - یا مضامینی مشابه مثل حمله بیگانگان و رویارویی انسان و موجودات ناشناخته - پرداخته شده. آخرین بار در «بین ستاره ای» شاهد آن بودیم که گروهی از فضانوردان به امید یافتن سیاره ای قابل سکونت راهی فضا می شوند.

اما فیلم «مریخی» تازه ترین ساخته ریدلی اسکات بر خود مریخ متمرکز است و از 24 سپتامبر (2 مهر) در سینماهای آمریکا به نمایش درآمده. اکران عمومی «مریخی» و کشف همزمان آب روان در مریخ بهانه ای شد برای آن که مروری داشته باشیم بر تعدادی از مهمترین فیلم های علمی تخیلی که جدال انسان برای دستیابی به فضا و رویارویی با ناشناخته هایش را به تصویر کشیده اند.

2001: یک ادیسه فضایی (1968)

2001: A Space Odyssey


* درجه بندی IMDb:

۸.۳ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۹۶ درصد

* کارگردان: استنلی کوبریک

* نویسندگان: استنلی کوبریک، آرتور سی، کلارک

* بازیگران: کر دالی، گری لاک وود، ویلیام سیلوستر

* جوایز و افتخارات: برنده جایزه بهترین اسکار جلوه های ویژه، بنده جایزه بفتا در سه رشته (بهترین فیلمبرداری، بهترین کارگردانی هنری، بهترین صداگذاری)

* خلاصه داستان: داستانی در چهار پرده؛ روایت اول به نخستین روزهای حضور انسان نماها بر سیاره ما برمی گردد. بخش آخر فیلم به سفر شگفت انگیز و افسون کننده فضانوردی به نام بومن اختصاص دارد که مسئولیت ماموریتی خطیر را پذیرفته؛ سفری که در آن بومن تجربه ای شگفت را پشت سر می گذارد و همچون جنینی در کنار سیاره ماگویی دوباره قصد تولد دارد.

* راجر ایبرت منتقد فقید زمانی درباره این فیلم نوشت: نکته مسحور کننده راجع به این فیلم همین است که در سطح انسانی، شکست می خورد ولی به شکل باشکوهی در مقیاس کیهانی، پیروز می شود. کیهان کوبریک و سفینه هایی که او ساخت تا آن کیهان را بکاوند، بزرگتر از آن است که برای انسان مهم باشد.

سفینه ها، کاملاند؛ ماشین های فاقد شخصیتی که خطر سفر از این سیاره به سیاره دیگر را می پذیرند و انسان ها هم اگر داخل آنها قرار بگیرند، می توانند به آنجاها برسند ولی پیروزی از آن ماشین هاست.

به نظر می رسد که بازیگران کوبریک به خوبی این نکته را دریافته اند. آنها واقعی هستند ولی بدون احساسات، مثل پیکره هایی در یک موزه مومیایی ها. هنوز هم ماشین ها را لازم داریم چرا که انسان در مواجهه با کیهان، به تنهایی، یکه و بی یاور است.

به سختی می توان در طرح داستانی، تغییر شخصیت پیدا کرد و به همین دلیل، تعلیق کمی هم وجود دارد. چیز جذابی که باقی می ماند وسواس دیوانه واری است که کوبریک ماشین هایش را با آن ساخته و جلوه های ویژه اش را بنا کرده. حتی یک لحظه هم در این فیلم طولانی نیست که در آن، تماشاگران بتوانند سفینه ها را درک کنند. ستاره ها، مثل ستاره ها هستند و فضای خارج نیز خشن و متروک.

بیگانه (۱۹۷۹)

Alien


* درجه بندی IMDb:

۸.۵ از ۱۰

* راتن تومیتوز : ۹۷ درصد

* کارگردان: ریدلی اسکات

* نویسندگان: دن اوبانون، بر اساس قصه ای از دن اوبانون و رونالد شوست

* بازیگران: سیگورنی ویور، تام اسکریت، جان هرت

* جوایز و افتخارات: برنده جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژه، برنده جایزه بهترین صداگذاری و بهترین طراحی تولید

* خلاصه داستان: خدمه یک کشتی فضایی درخواست کمکی از سیاره دوردست دریافت کرده و برای کمک به آنجا می روند اما با موجوداتی عجیب و خطرناک روبرو می شوند...

* مایکل آلوو منتقد درباره فیلم می نویسد: «بیگانه» از طراحی های میخکوب کننده اچ ار گایگر، هنرمند سورئالیست تاثیر گرفته است. این شاهکار ترسناک ژانر علمی تخیلی موجب رستاخیز مجدد فیلم هایی با مضمون وحشت نهفته در فضای خارج از زمین شد. اسکات هوشمندانه با پرهیز از تمرکز افراطی بر اتمسفر فیلم توجه خود را معطوف شخصیت پردازی دقیق قهرمان های فیلم کرد و از این طریق وحشتی واقعی را به وجود بیننده فیلم خود منتقل کرد.

سیگورنی ویور و جان هرت نخستین نقش های مهم سینمایی خود را در این فیلم ایفا کردند. فیلم چه در فرم و چه در محتوا، در زمان خود اثری پیشرو و متفاوت بود و یکی از نخستین آثاری بود که زن را در نقش یک قهرمان اکشن به صورت باورپذیر و ملموس نه کاریکاتورگونه یا فانتزی وار به تصویر کشیده بود.

بیگانگان (۱۹۸۶)

Aliens


* درجه بندی IMDb:

۸.۴ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۹۸ درصد

* کارگردان: جیمز کامرون

* نویسندگان: جیمز کامرون، بر اساس قصه ای از دیوید گیلر، والتر هیل

* بازیگران: سیگورنی ویور، تام اسکریت، جان هرت

* جوایز و افتخارات: برنده جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژه و بهترین صداگذاری، برنده جایزه بفتای بهترین جلوه های ویژه

* خلاصه داستان: بیگانگان سیاره را به مستعمره خود تبدیل کرده اند و راه های ارتباطی نیز قطع شده است. گروه نجات می خواهد با قدرت آتش سیاره را نجات دهند ولی آیا این کافی است؟

* نوریکاس اما در نقد و بررسی فیلم «بیگانگان» نوشته: با توجه به این که در «بیگانگان» پس زمینه فمینیستی فیلم نمود بیشتری نسبت به فیلم اول پیدا می کند، باید سابقه فیلمنامه نویسی کامرون را تا حد زیادی به دست فراموشی سپرد. نگاهی به دو فیلم می توان کار ما را در ارزیابی فیلم دوم آسان تر کند.

هر دو «بیگانه» با یک خواب شروع و با خوابی دیگر پایان می پذیرند، گویی شاهد رویایی در فاصله این دو صحنه هستیم و البته «بیگانگان» ملغمه ای است از کابوس هایی که رهایی از دست آنها به سادگی امکانپذیر نیست. این کابوس ها همچون مهاجمانی از عرصه ضمیر ناخودآگاه جلوه گر می شوند اما تفاوت مهم دو فیلم، در جنس دشمن ریشه دارد. البته کوشش شده تا از شخصیت های مرد فیلم، تصویری قهرمانانه عرضه گردد اما اصلی ترین عامل هراس در فیلم کامرون، «ملکه هیولا» است. او با آن هیکل عظیم، متورم و پهن خود، طنزی غریب از «مادر بودن» را ارائه می دهد.

به عقیده من ارائه تصویری از زنان مجهز و مسلط به سلاح های مرگبار، کار مثبتی است که کامرون به آن مبادرت کرده است - چون به این ترتیب از این اسطوره مردسالارانه عدول می کند که فقط مردها می توانند به جنگ بروند و جنگیدن امری مردانه است و این اسطوره در سراسر فیلم «بیگانگان» خودنمایی می کند.

بیگانه ۳ (۱۹۹۲)

Alien ۳


* درجه بندی IMDb:

۶.۴ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۴۴ درصد

* کارگردان: دیوید فینچر

* نویسندگان: لری فرگوسن، دیوید گیلر، والتر هیل، بر اساس قصه ای از وینسنت وارد

* بازیگران: سیگورنی ویور، چارلز دنس، چارلز اس داتن

* جوایز و افتخارات: نامزد جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژه، نامزد جایزه بفتای بهترین جلوه های ویژه

* خلاصه داستان: ریپلی تلاش می کند فرار کند اما حادثه ای سبب یم شود در سیاره ای گرفتار شود و بیگانه ای وحشی همچنان به آزار و اذیت او ادامه بدهد.

* نیمه اول فیلم به فینچر این فضا را می دهد تا علاقه اش به انزوا در اجتماع و قرنطینه شدن را به تصویر بکشد. در نیمه دوم نتیجه معکوس است. تعداد زیادی از شخصیت ها می میرند و تنش خاموشی که در فیلم وجود داشت تبدیل به یک تعقیب و گریز یکنواخت می شود.

بعد از اکران عمومی، فیلم با واکنش متفاوت منتقدان روبرو شد و در مقایسه با دو قسمت قبلی سری فیلم های «بیگانه»، عموما واکنشی منفی منتقدان را در پی داشت. شماری از عوامل و سازندگان قسمت های قبلی از جمله مایکل بین بازیگر، جیمز کامرون کارگردان سری دوم و آلن دین فاستر رمان نویس، ناامیدی و خشم خودشان را از داستان سری سوم «بیگانه» ابراز کردند.

به ویژه کامرون در مورد کشتن کاراکترهایی همچون بیشاب، نیوت و هیکس گفت این اتفاق مثل «یک سیلی بر صورت» او و هواداران قسمت های قبلی بوده است. مایکل ویلمینگتون منتقد سینمایی روزنامه «لس آنجلس تایمز» درباره فیلم نوشت: اگرچه «بیگانه ۳» خوش ساخت - و بلندپروازانه - به نظر می رسد اما بی روح بودن فیلم مانع از تحقق جاه طلبی سازندگانش شده است.

پرومتئوس (۲۰۱۲)

Prometheus


* درجه بندی IMDb:

۷ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۷۳ درصد

* کارگردان: ریدلی اسکات

* نویسندگان: دیمون لیندلوف، جان اسپت

* بازیگران: نومی رپاس، مایکل فاسبندر، گای پیرس

* جوایز و افتخارات: نامزد جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژه نامزد جایزه بفتای بهترین جلوه های ویژه

* خلاصه داستان: داستان فیلم در مورد دانشمندانی است که پس از تحقیقاتشان به علایم خاصی می رسند که از نوعی رابطه بین زندگی بر روی زمین و انسان و موجودات سیاره و کهکشان های دور خر می دهد. آنها با سفینه ای به نام «پرومتئوس» برای بررسی زندگی موجودات بیگانه راهی سفری دور و دراز می شوند.

* جیمز براردینلسی منتقد سینما درباره این فیلم می نویسد: «پرمتئوس» محصولی بدون اشکال نیست اما خوشبختانه این را هم باید بگویم که بیشتر این اشکالات نه به خاطر کلیشه های این ژانر یا حرکت فیلمساز در مسیر امن تکراری گذشته، بلکه به دلیل جاه طلبی های فیلمساز برای رسیدن به نهایت کمال در فیلم خود است.

«پرمتئوس» نمایانگر مسیری نامتعارف و عجیب از روشی است که برای ساخت یک فیلم می توان به کار برد. ریدلی اسکات موقعیت های جدید و ایده هایی نو را در این فیلم پیاده کرده، هر چند این ایده ها گاهی کارایی لازم را ندارند اما هیچ گاه نمی توانند باعث شوند ما فیلم را اثری جالب توجه ندانیم.

این فیلم، اثری به مراتب سنگین تر از عموم فیلم های علمی تخیلی در ژانر ترسناک، هیجانی و ماجرایی است. وجود صحنه های دلهره آور مربوط به هیولا، با بالا بردن آدرنالین خون، فیلم را از افتادن در ورطه پرحرفی و کسالت نجات داده است.

بین ستاره ای (۲۰۱۴)

Interstellar


* درجه بندی IMDb:

۸.۷ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۷۱ درصد

* کارگردان: کریستوفر نولان

* نویسندگان: جاناتان نولان، کریستوفر نولان

* بازیگران: متیو مک کاناهی، آن هاتاوی، جسیکا چستین

* جوایز و افتخارات: برنده جایزه اسکار بهترین جلوه های ویژه

* خلاصه داستان: گروهی از دانشمندان فضایی به دنبال روشی جدید برای سفر در کرم چاله های فضایی هستند تا با استفاده از سفر میان ستاره ای راهی برای بحران به وجود آمده در زمین پیدا کنند و ...

* منتقد «هالیوود ریپورتر» درباره تازه ترین فیلم نولان نوشت: با تمام جنبه های ماجراجویانه و آینده بینی هایش، «بین ستاره ای» خیلی زیاد در احساسات زمینی و واقعیت های علمی ریشه دوانده است و کمتر برای قدم گذاشتن در مخاطرات ناشناخته ها و آن اتفاقات واقعا خطرناک دست به کار می شود.

فیلم در بخش هایی شگفت انگیز است اما مهم نیست چقدر گفتگوها از حضور یک «روح» خبر می دهند یا چند بار شعر «به درون این شب آرام پا مگذار» از دیلین توماس و آن بخش معروف اش «برآشوب، برآشوب در برابر جان دادن نور» تکرار می شود، فیلم هرگز نمی تواند وحشت ناشی از پوچی و بی نهایت را منتقل کند.

مریخی (۲۰۱۵)

The Martian


* درجه بندی IMDb:

۸.۴ از ۱۰

* راتن تومیتوز: ۹۳ درصد

* کارگردان: ریدلی اسکات

* نویسندگان: درو گدارد، بر اساس کتاب «مریخی» به قلم اندی ویر

* بازیگران: مت دیمین، جسیکا چستین، کریستن ویگ

* خلاصه داستان: فضانوردی به نام مارک واتنی در یک سفر فضایی به مریخ، پس از آنکه درگیر طوفان شد به حال خود رها می شود چرا که همراهانش او را مرده فرض کرده اند، حال او باید از هوش و ذکاوت خود استفاده کند تا راهی پیدا کند و سیگنالی به زمین بفرستد.

* براردینلی در نقد و بررسی این فیلم نوشته: اکثر فیلم های ساخته شده درباره مریخ (که تعدادشان هم زیاد است) در واقع ترکیبی از ژانرهای علمی تخیلی و وحشت یا علمی تخیلی و تریلر هستند که تاکید کمی بر بخش «علمی تخیلی» این معادله دارند.

با توجه به این که «مریخی» علاقه ای به جنبه بهره برداری ندارد، به استثنایی در قاعده این قبیل فیلم ها تبدیل شده است. درام «مریخی» از دل تلاش برای نمایش این که چگونه این کاراکتر سعی می کند تا بر انزوا غلبه کند متولد می شود.

قطعا در فیلم چالش های فیزیکی دیده می شوند اما دشواری های روانی متقاعدکننده ترین المان های فیلم هستند. افرادی که مشتاق تماشای اکشن های نفسگیر و تدوین های پشت سر هم هستند شاید ممکن است ضرباهنگ این فیلم را بیش از حد سنجیده تصور کنند. شاید نتوانند به ارزش شخصیت پردازی آن و ایجاد تنش آهسته اما انکارناپذیر آن پی ببرند.

این یک فیلم علمی تخیلی برای مخاطبان ریزبین است و از این رو تماشای آن تجربه ای رضایتبخش محسوب می شود.