۳۰ آبان - ۲۱ نوامبر؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۳۰ آبان هجری شمسی برابر با ۲۱ نوامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۴۸۸ - سالروز آغاز جنبش سوسياليستي «مزدك»، متفكر بزرك ايراني

۲۱ نوامبر سال ۴۸۸ ميلادي، درست ۱۳۶۰ سال پيش از انتشار «مانيفست كمونيست» از سوي كارل ماركس و انگلس، مزدك عقايد اقتصادي ــ اجتماعي (سوسياليسم) خودرا اعلام داشت و ترويج آن را آغاز كرد. مزدك پسر بامداد كه يك روحاني زرتشتي در شهر استخر فارس (شيراز) بود مدعي شد كه اين عقايد تفسير درست آموزشهاي زرتشت است كه هدفي جز نيكبختي بشر نداشته و زماني اين نيكبختي تحقق خواهد يافت كه برابري انسانها تامين شود.

از اوايل قرن ۱۹ كه عقايد مزدك مورد تحليل و تفسير انديشمندان و مورخان بزرگ قرارگرفت «۲۱ نوامبر» به نام روز اعلام فرضيه سوسياليسم براي روشنفكران چپ، روزي گرامي بوده است.

مزدك كه معتقد به خدا بود مي گفت كه براي تامين برابري انسانها، بايد مالكيتها عمومي (ملّي) باشد و هركس در حد نياز خود از محصول و توليدات استفاده كند. خدا انسانها را هنگام تولد برابر مي آفريند و بايد اين برابري در طول حيات آنان حفظ شود. آزادي موهبت بزرگي است، ولي بدون برابري اجتماعي ــ اقتصادي (سوسياليسم) آزادي احساس نخواهد شد. انسان دائما نياز به اندرز دارد تا از راه صواب خارج نشود. برتري جويي و حرص مال زدن (آزمندي) ريشه همه مسائل و مفاسد است (که از طريق آموزش و پرورش - تدريس) نبايد امکان داده شود در افراد پديد آيد، زيرا كه ذاتي نيست. مزدك انسان را مستحق زندگي در آرامش و شادي اعلام داشت كه تبعيض ها، بيعدالتي و عدم برابري؛ اين آرامش و شادي را از انسان كه عمري كوتاه دارد سلب مي كند و خلاف اراده خدا از آفريدن انسان است و به عبارت ديگر انسان براي زجر كشيدن به دنيا نيامده است و تا منابع توليد مشترك نباشد (ملّي نباشند) زجر كشيدن هم از ميان نخواهد رفت. مزدك در عين حال با استثمار زنان به صورتي كه بود مخالفت كرد و نسبت به اين روش ثروتمندان كه به خود اجازه ازدواج با طبقات ديگر را نمي دهند ابراز انزجار كرد و اين عمل را تقسيم انسان به درجه اول و دوم كه خلاف اراده خداست خواند.


جامعه ايران در آن زمان تشنه شنيدن چنين مطالبي بود. عوام الناس با شنيدن عقايد مزدك پيرو اوشدند و هر روز بر شمار آنان افزوده مي شد، زيرا در سالهاي پيش از آن كشور دچار خشكسالي و دو شكست نظامي از هپتالها شده بود كه به شمال خاوري ايران تجاوز كرده بودند و دربار سلطنتي هم پس از مرگ «پيروز» پسر و جانشين يزدگرد سوم وضعيت پايداري نداشت و ضعف «شاه بلاش» باعث قدرت گرفتن بزرگان كشور و فشار بيشتر بر طبقه پايين شده بود. قباد نيز كه تازه شاه شده بود راه حل مزدك را پذيرفت، از هواداران وي شد و به حمايت از او برخاست.

ثروتمندان و فئودالها كه منافع خود را شديدا در مخاطره ديدند دست بكار توطئه شدند و در صدد بر آمدند كه روحانيون زرتشتي (موبدان) را با خود همراه كنند، ولي در اوايل كار دهان موبدان بسته بود زيرا كه مزدك عقايد خودرا با استناد به اوستاي زرتشت (اوستا به معناي قانون است) و زند (تفسير ــ تفسير اوستا) بيان مي داشت و به برخي از اصول مانوي و نيز ميترائيسم و حتي بودائيسم توسل مي جست. فئودالها در سالهاي اول به دليل اين كه ژنرالهاي ارتش در دو جنگ درگير بودند و در دسترس نبودند كه از انان استمداد شود جز توطئه پنهاني كار ديگري نمي توانستند بكنند.

پيشرفت عقايد مزدك حدود ۱۱ سال بود و عقايد او كه نويد بزرگي براي عوام الناس بود در اين مدت جهانگير شده بود و كاووس و «زم» دو پسر از سه پسر قباد هم پيرو عقيده مزدك شده بودند.

هنگامي كه پيروان مزدك وارد عمل شدند و به مصادره و اشتراكي كردن (ملي کردن) ابزار و منابع توليد، اموال ثروتمندان و تحريك كشاورزان به عدم تاديه سهم مالكانه دست زدند كار به جدال كشيد. افسران ارتش هم كه عمدتا مازندراني بودند به صف مخالفان مزدك پيوستند زيرا كه سربازان پياده تحت تاثير حرفهاي مزدك خواهان پيوستن به سواره نظام و ارتقاء به مقام افسر ي شده بودند.

در اين هنگام مزدك روش ازدواج مرسوم را غير انساني خواند و خواهان لغو آن شد. هدف مزدك برداشتن سد ملاحظات طبقاتي ازدواج بود زيرا كه در ان زمان پسر ارباب دهکده نمي توانست با دختر يك كشاورز ازدواج كند و بالعكس و اگر چنين ازدواجي هم صورت مي گرفت غير رسمي بود و چنين زني زوجه درجه دوم بشمار مي آمد. اظهارات مزدك در اين زمينه سوء تعبير شد و روحانيون نيز مخالفت خودرا با او علني كردند كه حرمت ازدواج را شكسته و آن را هم اشتراكي كرده است!.

مخالفان با قباد ملاقات كردند تا از حمايت از مزدك دست بردارد كه قباد نپذيرفت كه برضد او كودتا راه انداختند و در "قلعه فراموشي" در نزديكي شوشتر زنداني اش ساختند كه يك سرهنگ سوار به نام سياوش اورا نجات داد.

قباد پس از بازگشت به قدرت، ديگر از مزدك حمايت نكرد و دست پسر ديگرش خسروانوشيروان (نوشيروان و انوشك روان هم نوشته اند) را در سركوب مزدكيان باز گذارد و وي مزدك و مزدكيان را تا سال ۵۲۴ ميلادي قلع و قمع كرد. باوجود اين، عمليات ضد مزدكيان تا ۵۲۸ ميلادي ادامه يافت.


برغم سرکوب مزدکيان (سوسياليستها) در ايران، عقايد مزدك در ماوراء سير دريا (چين شمال غرب و منطقه آلتايي)، بخش هايي از منطقه فرارود و اروپا باقي ماند و رو به تكامل گذارد و پایه فرضيه هاي سوسياليستي سه ــ چهار قرن اخير قرارگرفت. مورخان و انديشمندان مزدك ایرانی را پايه گذار سوسياليسم و یک مصلح بزرگ خوانده اند. عقايد مزدك در دوران جنبش هاي استقلال طلبانه ايرانيان بار ديگر به ميان آمد (جنبش بابک خرّمدين و ...) و در گرايش ايرانيان به شيعه موثر بود.

مورخان بزرگ قرون 18 و 19 عقايد مزدك را بررسي و باز تاب داده اند و تفسير هاي متعدد از ان كرده اند.

ميان عقايد ماركس و مزدك مشابهت فراوان وجود دارد. براي مثال: هر دو عامل اقتصاد را به وجود آورنده تاريخ مي دانند. مزدك مي گويد ما نمي توانيم انسان كامل بدون تامين برابري ميان آنان داشته باشيم و تا به اين آرزو دست نيابيم، دشمني ميان فقير و غني از صحنه گيتي رخت بر نخواهد بست و ... و ماركس اين قسمت را به جنگ طبقاتي پايان ناپذير تعبير كرده است. مزدك مي گويد كه اگر دارايي ها همچنان در دست افراد باشد و در دست جامعه نباشد يعني مشترك ميان همه مردم نباشد (ملّي نباشد) شادي عمومي و آرامش به وجود نخواهد آمد و ماركس سرمايه داري (ثروت و منابع و ابزرار توليد در دست فرد) را علت العلل جنگها و عصيانها و استثمار انسان از انسان و رنج و تعب مي داند و ... و بالاخره هر دو پيروزي سوسياليسم و برابري اجتماعي ــ اقتصادي مردم را پيش بيني كرده اند. تفاوت بزرگ ميان ماركس و مزدك در اين بود كه مزدك عقايد خود را برگرفته از دين و خواست خدا مي دانست.

مورخان و انديشمندان دراين كه مزدك پايه گذار سوسياليسم و از بزرگترين انديشمندان ايران و مصلحان جهان بوده است متفق القولند. بسياري از آنان از جمله «گاس هال» رهبر متوفاي حزب كمونيست آمريكا موضوع اشتراك زناشوئي را كه به مزدك نسبت مي دهند رد كرده اند و اين را كار دشمنان عقايد او مي دانند. گاس هال نوشته است كه پس از انهدام مزدك در سال 524، قلم به دست دشمن او افتاد و مي دانيم كه تاريخ را عمدتا فاتحان نوشته اند كه در اين يك مورد هم بايد بررسي و دوباره نويسي شود.

زدن رنگ ناسيوناليستي به عقايد مزدك كه درزمان موسوليني در ايتاليا و حزب نازي در آلمان مطرح بود درست نمي تواند باشد كه مدعي شده بودند مزدك سوسياليسم را تنها براي ايرانيان (آرين ها) مي خواست نه همه جهانيان، و بنابراين عقايد او مبناي ناسيونال سوسياليستي داشت.

874 - سامانيان بر سر كار آمدند، زبان پارسي و فرهنگ ايراني زنده شد

مورخان «21 نوامبر سال 874 ميلادي» را روزي ذكر كرده اند كه سامانيان بر سركار آمدند و كمر همت به احياء زبان و ادبيات فارسي، فرهنگ ايراني و گسترش علوم و معارف بستند و در اين راه لحظه اي از تلاش باز نايستادند. پايتخت سامانيان شهر بخاراي خراسان بزرگتر و رودكي از شعراي بزرگ اين دوران بود. برخي از مورخان سامانيان را از نسل بهرام مهران (چوبين) ژنرال معروف ايراني كه در «ري» زاده شده بود مي دانند. در ميان ايراني تبارها، تاجيكها بيش از ديگران قدرشناس سامانيان هستند. دولت تاجیکستان پول ملي خود را «ساماني» نام نهاده است.


1386 - لشکريان تيمور لنگ در جريان پيشروي در قفقاز، پس از تصرف شهر تفليس آن را غارت کردند.


1783 - نخستین پرواز ثبت‌شده انسان با بالون توسط برادران مون‌گلفیه در پاریس.


1877 - اختراع فنوگراف (گراموفون ـ جعبه ساز)

21 نوامبر 1877 توماس ادیسون Thomas Edison مخترع آمریکایی اعلام کرد که در آزمایشگاه خود (واقع در منلو پارکMenlo Park ـ نیوجرسی) دستگاه فنوگراف Phonograph (گراموفون ـ جعبه ساز) ساخته است و این دستگاه قادر به ضبط و پخش صدا است. این دستگاه در اندک مدتی تکامل یافت، به صورت استفاده فردی (شخصی) درآمد و قابل استفاده در خانه و دفتر شد (عکس پایین). ادیسون این اختراع خودرا سه ماه بعد (19 فوریه 1878) به ثبت داد.


1300 - تصويب لايحه واگذاري امتياز نفت شمال به شركت آمريكايي استاندارد اويل

دولت، در زمان صدارت احمد قوام‏ السلطنه لايحه‏ اي تنظيم كرد كه بر اساس آن، امتياز استفاده از نفت شمال ايران به شركت معروف آمريكايي با نام "استاندارد اويل" واگذار مي‏شد. بر اساس توافق بين دولت و مجلس، اين لايحه به طور محرمانه به تصويب رسيد تا شوروي و انگليس در آن مداخله نكنند. علت واگذاري امتياز نفت شمال گذشته از منافع مالي، براي ايجاد توازن در سياست خارجي بود و دولت ايران ميل داشت كشور سومي نيز در ايران دست به فعاليت هاي اقتصادي بزند.


دو روز پس از تصويب اين لايحه، سر و صداي دولت شوروي بلند شد و طي يادداشت‏هايي به وزرات خارجه ايران، اعتراض شديداللَّحن خود را كه در حقيقت، حكم اولتيماتوم داشت، تسليم كرد. متعاقب اعتراض دولت شوروي، دولت انگلستان نيز يادداشتي تسليم دولت ايران نموده و به اين امر اعتراض كرد. شوروي ضمن اعتراض خود، خواهان اجراي معاهده سابق نفت خود با ايران شد ولي از آنجا كه اين امر، خلاف قانون اساسي صورت گرفته بود، نمايندگان مجلس شوراي ملي در برابر اعتراض شوروي و انگليس ايستادند و به اولتيماتوم آنها توجهي نكردند.

1312 - نمایش فیلم «دختر لر»؛ نخستین فیلم ناطق ایرانی.


1905 - آلبرت اینشتین، مقاله‌ای را در سالنامه فیزیک نوشت و در آن معادله هم‌ارزی جرم و انرژی یا E=mc۲، را که از مهم‌ترین نتیجه‌ها در نظریه نسبیت خاص می‌باشد را برای اولین‌بار مطرح کرد.


۱۹۱۳ - انتشار اولين جدول كلمات متقاطع در امريكا

اولين جدول كلمات متقاطع منتشر شده بوسيله يك روزنامه‌ نگار به نام "آرتور‌واين" اهل ليورپول طراحي و ساخته شد كه به‌عنوان مبتكر بازي‌ هاي مشهور جهان شناخته شده است. ۲۱ دسامبر ۱۹۱۳ تاريخ چاپ اين جدول در روزنامه‌اي به نام دنياي نيويورك است.


1913 - سي ام آبان 1288 خورشيدي مجلس شوراي ملي به پاس جانفشاني هاي ستارخان و باقرخان به احياء مشروطيت، به ستارخان لقب «سردار ملي» و به باقرخان «سالار ملي» داد.


1915 - جنگ خياباني با روسها در همدان

کلنل محمد تقي خان پسيان افسر ژاندارم سي ام آبان 1294 هجري (21 نوامبر 1915 ميلادي) شهر همدان را از ارتش روسيه پس گرفت.

شرح اين نبرد خونين عمدتا خياباني در كتب تاريخ جنگ جهاني اول كه در غرب به چاپ رسيده تحت عنوان «قهرماني هاي ژاندارم هاي ايراني در همدان» آمده است، زيرا نيروي ژاندارم فاقد سلاح سنگين و شمار نفرات آن به مراتب كمتر از سربازان روس بود.


كلنل كه مي دانست سربازان روس آموزش جنگ خياباني نديده اند آنان را به كوچه هاي شهر كشانيد و در آنجا درهم كوبيد و بيرون راند.

2006 - تغيير نظام حکومتي نپال از پادشاهي به جمهوري

كميسيون رسيدگي به سركوب خشونت آميز مخالفان در اپريل 2006 (بهار 1385) در كشور نپال، جيانندرا پادشاه وقت اين كشور را مسئول آن اعلام داشت. درجريان اين سركوبي، دست كم 19 تن كشته شده بودند.


نخست وزير نپال بيستم نوامبر 2006 اشاره كرده بود كه ممكن است جيانندرا تعقيب قضايي و محاكمه شود. وي گفته بود که اگر چنين محاكمه اي صورت گيرد، اين نخستين بار خواهد بود كه يك پادشاه شاغل محاكمه مي شود. جيانندرا پارلمان نپال را تعطيل كرده بود كه هواداران دمكراسي پس از مايوس شدن از بازگشايي آن دست به تظاهرات خياباني زده بودند كه نيروهاي مسلح به اشاره پادشاه اقدام به تيراندازي كرده بودند. پارلمان درپي بازگشوده شدن، اقدام به محدود كردن اختيارات پادشاه كرد و يک كميسيون رسيدگي به اقدام پادشاه تشكيل داد. درگيري پادشاه با مجلس و گروههاي سياسي ادامه يافت که منجر به برگزاري انتخابات و تشکيل مجلس موسسان و تغيير نظام حکومتي نپال در 28 ماه مي 2008 شد و اين کشور پس از 240 سال پادشاهي داراي نظام جمهوري شد و چپگرايان (مائوئيست ها) دولت را به دست گرفتند. به جيانندرا 15 روز مهلت داده شد که کاخ سلطنتي را تخليه کند تا موزه شود. حکومت مائوئيست ها ديري نپاييد و در انتخابات ماه مي 2009 ترکيب پارلمان تغيير کرد و رهبر حزب کمونيست (مارکسيست - لنينيست) نپال نخست وزير اين کشور 30 ميليوني 147 هزار کيلومتري شد. مجلسي که در مي سال 2008 نظام حکومتي را تغيير داد نام کشور نپال را «جمهوري دمکراتيک فدرال نپال» گذارد. در انتخابات اين مجلس، حزب سلطنت طلبان تنها چهار کرسي به دست آورده بود. دولت نپال رنگ ائتلافي دارد.

زادروزها

۱۳۱۲ - زادروز ادوارد سوم پادشاه انگلستان و فرمانروای ایرلند از ۱۳۲۷ تا ۱۳۷۷
۱۶۹۴ - زادروز ولتر فیلسوف و نویسندهٔ فرانسوی عصر روشنگری.


۱۸۵۴ - زادروز بندیکت پانزدهم از پاپ‌های کلیسای کاتولیک رم
۱۸۹۸ - زادروز رنه ماگریت نقاش بلژیکی


۱۹۰۲ - زادروز ایزاک بشویس سینگر داستان‌نویس آمریکایی، برندهٔ جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۷۸
۱۳۰۲ - زادروز داریوش اسدزاده، بازیگر ایرانی


۱۹۶۵ - زادروز بیورک خواننده-ترانه‌سرا، آهنگ‌ساز، هنرپیشه و تهیه‌کنندهٔ موسیقی اهل ایسلند


درگذشت‌ها

۱۶۹۵ - درگذشت هنری پرسل نوازندهٔ اُرگ و آهنگساز باروک اهل انگلستان
۱۹۱۶ - درگذشت فرانتس یوزف یکم امپراتور اتریش، پادشاه بوهم، مجارستان، کرواسی، گالیسی و لودومریا


۱۹۷۰ - درگذشت سی وی رامان فیزیکدان هندی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۳۰
۱۹۹۶ - درگذشت عبدالسلام فیزیکدان پاکستانی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۷۹


۲۰۰۹ - درگذشت کونستانتین فئوکتیستوف فضانورد اهل کشور شوروی


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون