آیا اقتصادِ زنانه، بهتر است؟

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی: «به خاطر این که من زن هستم، برای انجام کاری یکسان نسبت به یک مرد 25 تا 40 درصد کم تر حقوق می گیرم. تازه اگر خوش شانس باشم. در کشورهای توسعه یافته، حدود 26 درصد زنان نماینده نیروی کار بنیادین هستند. در کشورهای در حال توسعه، این رقم به مراتب پایین تر است.»

آنچه نادیا موساجی، بنیان گذار سازمان غیرانتفاعی آموزش مهندسی زنان در آفریقای جنوبی روایت می کند، یکی از محورهای اصلی نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس سال 2016 بود. نادیا زن مسلمانی است که در سال 1984، در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی دنیا آمده و سال 2014 توسط مجله فوربز به عنوان یکی از 20 زن قدرتمند آفریقای جنوبی معرفی شد.

کریستین لاگارد، مدیرعامل صندوق بین المللی پول، ماری بارا، مدیرعامل جنرال موتورز، ارنا سلبرگ، نخست وزیر نروژ و کمی آدسون، وزیر اقتصاد نیجریه نیز از دیگر زنان قدرتمند دنیای اقتصاد بودند که در نشست دیدار مغزهای اقتصادی 2016 شرکت کردند.

جاستین گرینیگ، وزیر توسعه کانادا نیز که به عنوان یک زن قدرتمند در نشست داووس حضور داشت، بخشی از سخنرانی او به عنوان یکی از برترین جملات داووس 2016 درباره شکاف جنسیتی انتخاب شد. گرینیگ برای اثبات لزوم برابر جنسیتی گفته بود: «هیچ کشوری نمی تواند به درستی به سمت توسعه حرکت کند، اگر نیمی از جمعیتش عقب مانده باشد.»


براساس گزارش شکاف جنسیتی ۲۰۱۵ مجمع جهانی اقتصادی ۱۱۸ سال دیگر طول می کشد تا حقوق دریافتی زنان و مردان در جهان برابر شود. براساس رتبه بندی این گزارش، در ایسلند کم تر از تمام جهان نسبت به زنان تبعیض وجود دارد و نروژ بعد از این کشور در رتبه دوم قرار دارد. ایران نیز از میان ۱۴۵ کشور جهان، رتبه ۱۴۰ام را به دست آورده است.

جای خالی شاخص های جهانی در مطالعات اقتصادی ایران

با وجودی که در جهان زنان در مرتبه های بالای اقتصادی مشغول به کار هستند، گزارشی که بانک جهانی هفته گذشته منتشر کرد، نشان می دهد نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بازار کار جهانی ۵۰۹ درصد و نرخ مشارکت مردان، ۷۷ درصد است و هنوز شکاف های جنسیتی بسته نشده اند. مرکز آمار ایران نیز به تازگی گزارش وضعیت نیروی کار را در پاییز ۹۴ منتشر شده است. براساس این گزارش، نرخ مشارکت اقتصادی مردان ۶۳ درصد اما زنان ۱۳.۲ درصد است و در حالی که نرخ بی کاری ۹ درصدی دارند، زنان بی کاری ۱۸ درصدی را تجربه می کنند. بالاترین میزان بی کاری در میان گروه های سنی و جنسیتی کشور نیز به زنان جوان اختصاص داشته است.

جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله با نرخ بی کاری کلی ۲۵.۴ درصد بی کارترین گروه در کشور هستند. نرخ بی کاری مردان در این سن ۲۲ و زنان ۴۰ درصد است. بعد از این گروه جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله که فارغ التحصیلان دانشگاهی را نیز در بر می گیرند، با ۲۲.۷ درصد بیشترین نرخ بیکاری کشور را دارند. مردان در این گروه سنی ۱۸.۷ و زنان نرخ بی کاری ۳۸.۷ درصدی دارند.

با این وجود، برخی زنان ایرانی نیز قاعده عمومی آمار و ارقام ها را شکسته اند. فاطمه مقیمی، فریال مستوفی و فاطمه دانشور، زنانی هستند که سه جایگاه از هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران را به خود اختصاص داده اند. مستوفی، خانمی که روسری های رنگی سر می کند و در دهه هفتم زندگی برای سرکشی به شرکت های بازرگانی و معدنی اش در نقاط مختلف دنیا جا به جا می شود، می گوید: «در تمام سال های فعالیت اقتصادی زن بودن من برایم هیچ محدودیتی ایجاد نکرده است. البته نمی شود تنها با دیدن من و چند نفر محدود دیگر مثل من، قاعده ای عمومی در نظر گرفت. در شرایط اقتصادی ایران، زن بودن و انجام فعالیت های مدیریتی، محدودیت های خاص خودش را دارد، اما باری من با توجه به شرایط خانوادگی ام، چنین وضعیت رقم نخورد.» در صورتی که مرکز آمار ایران، به ارائه شاخص های کلی بسنده می کند، نهادهای بین المللی، شاخص های متعدد دیگری را نیز مورد بررسی قرار می دهند.

به روایت بانک جهانی، تقریبا یک سوم از شرکت های بازرگانی جهان تحت مالکیت زنان است و در ۲۰ کشور دنیا مانند چین، برزیل و ویتنام، بیش از ۵۰ درصد از شرکت های بازرگانی، مالکان زن نیز دارند. در آمارهای بانک جهانی، اطلاعاتی از وضعیت ایران درخصوص شکاف جنسیتی وجود ندارد، اما جیبوتی، کشوری که پیام های طنز آن در پی قطع رابطه با ایران هنوز هم در شبکه های اجتماعی رد و بدل می شود، بخشی از نمودارهای بانک جهانی را به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۳، ۲۲.۳ درصد از مدیران شرکت های جیبوتی زن بوده اند. «کار بدون دستمزد» نیز شاخص مهم دیگری است که در بررسی آماری نهادهای بین المللی جایگاه ویژه دارد. مشاغل خانوادگی، کارهای مراقبتی و... در این شاخص جای می گیرند.


براساس مطالعات بانک جهانی، در بیشتر کشورها مردان بیشتر از زنان بدون مزد کار می کنند. در ژاپن ۵.۳ درصد زنان نسبت به ۰.۹ مردان، و در ترکیه ۳۱.۴ زنان در برابر ۴.۵ درصد مردان بدون دریافت مزد، فعالیت اقتصادی دارند. درباره ایران نیز تنها سازمان ملل متحد اطلاعاتی منتشر کرده بود که نشان می داد، زنان ایرانی در هر روز، ۳.۷ دقیقه بدون دریافت مزد و ۴۱ دقیقه با دستمزد کار می کنند، در حالی که مردان ۷۸ دقیقه بدون مزد و ۲۶۳ دقیقه با مزد کار می کنند.

بحث شکاف جنسیتی و مشارکت اقتصادی نابرابر زن و مرد در تمام سطوح جهانی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. هرلی سندبرگ، خانمی که مدیریت اجرایی فیس بوک را بر عهده دارد می گوید: «دنیا را هنوز مردان می چرخانند، من مطمئن نیستم که چندان خوب پیش می رود.»

موسسه اکونومیست کتابی را با عنوان تغییر بزرگ جهان در سال ۲۰۵۰ تالیف کرده که اتاق تهران ترجمه فارسی آن را منتشر کرده که اتاق تهران ترجمه فارسی آن را منتشر کرده است. بارباراک نویسنده اکونومیست، در بخش «دنیای زنان» این کتاب می گوید: «آینده زنان در ۴۰ سال بعد به سختی قابل محاسبه با یک فرمول ساده است. زنان در جهان در حال توسعه انتخاب های بیشتری خواهند داشت اما با فشارهای بسیار زیادتری نیز رو به رو هستند.

همان طور که غرب دریافته است هنگامی که زنان خانه را به سوی محل کار ترک می کنند، جامعه به طور برگشت ناپذیری تغییر می کند؛ به صورتی که نه تنها بر زنان، بلکه بر مردان و کودکان نیز عمیقا اثر می گذارد. روی هم رفته، بیشتر مردم، به خصوص زنان، به نوعی پذیرفته اند این هزینه ای است که به پرداختش می ارزد.»

بازار کار

۱۴۱ رتبه ایران: از نظر تبعیض های جنسیتی میان ۱۴۵ کشور جهان

۵۲.۵ درصد: از زنان، در کشورهایی با درآمد متوسط می توانند در موسسات مالی حساب باز کنند که ۱۰ درصد کم تر از مردان است.

۱.۷۵ میلیارد نفر: از نیروی کار جهان زن هستند.

۳۸.۷ درصد: بالاترین نرخ بی کاری در ایران که مربوط به زنان جوان است.

۱۸ درصد: نرخ بی کاری زنان در ایران که دو برابر مردان است.