نازایی و راههای درمان آن

مجله شهرزاد : زوجی کنار دست هم در راهروی بخش ژنتیک بیمارستان امام(ره) نشسته‌اند و منتظر پزشک هستند تا نتیجه آزمایش‌هاي‌شان را بگیرند. جلو‌تر می‌روم و می‌پرسم مشکل چیست؟ خانم نگاهی افسرده دارد و می‌گوید: «۳ بار بارداری پوچ داشته‌ام و می‌گویند شاید مشکل ژنتیک باشد. همه جور آزمایش داده‌ام اما متاسفانه دلیل ناباروری مشخص نشده. امیدواریم حداقل این آزمایش نهایی راهی جلوی پایمان بگذارد.... » از راهرو گذشتم و وارد درمانگاه شدم. معاينه هنوز شروع نشده بود اما سالن انتظار مملو از زنان و مردانی بود که رسیدن متخصص زنان و نازایی را انتظار می‌کشیدند. وقت مصاحبه داشتم در زدم و وارد شدم. موضوع بحثم علل نازایی و نحوه درمان آن بود...

خانم دکتر چه موقع یک زوج باید به متخصص نازایی مراجعه کنند؟

وقتی دست‌كم یک سال بدون هیچ روش پیشگیری زوجين برای بارداری اقدام و البته با هم زندگي کنند و خانم باردار نشود، آن‌ها مبتلا به نازایی هستند و باید به متخصص زنان، زایمان و نازایی مراجعه کنند تا تحت ‌درمان قرار گیرند.

منظورتان از با هم زندگی کردن چیست؟

منظور در یک خانه بودن و جدا نبودن‌های طولانی از هم است. برخی زوجین با هم زندگی نمی‌کنند یا شوهر شغلی دارد که ۳ ماه در مسافرت است و یک ماه در خانه حضور دارد. در چنین زوج‌هایی زمانی که تخمک‌گذاری می‌شود از آنجا که تخمک یک شبانه‌روز بیشتر زنده نیست، در صورتی که مقاربت همیشگی وجود نداشته نباشد، احتمال بارداری کاهش می‌یابد و زمان بارداری به تعویق می‌افتد. در سنین جوانی زوج‌هایی که می‌خواهند بچه‌دار شوند بهتر است هفته‌ای ۳-۲ بار رابطه برقرار کنند.

زوجی که از هم دورند بعد از چه مدت باید مراجعه داشته باشند؟

استاندارد خاصی وجود ندارد اما به طور کل در زوج‌هایی که به دلیل مسائل کاری دور از هم زندگی می‌کنند به خصوص اگر سن‌شان بالا باشد باید بعد از ۱.۵ تا ۲ سال بررسی‌ها آغاز شود.

این مدت زمان برای زوج‌هایی که در سن بالا ازدواج می‌کنند چه مقدار است؟

در زوج‌هایی که بعداز ۳۵ سالگی ازدواج مي‌كنندند یا از قبل سابقه بیماری خاصی دارند مثلا شوهر سابقه جراحی بیضه یا واریکوسل یا بیضه نزول‌نکرده داشته باشد، باید پیش از یک سال بررسی‌ها آغاز و در صورت نیاز درمان شروع شود.

وقتی زوجی به دلیل احتمال ناباروری به متخصص مراجعه می‌کنند چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟

ابتدا پزشک شرح حال دقیقی شامل سن خانم و آقا، سابقه بیماری‌ها، داروهای مورد مصرف، سابقه عمل‌های جراحی به خصوص در مرد، سابقه کیست تخمدان، آپاندیسیت، جراحی‌های بزرگ شکمی، منظم بودن قاعدگی‌ها و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، درد هنگام قاعدگی و انواع عفونت‌ها را دریافت می‌کند. افرادی که قاعدگی مرتب دارند احتمال بارداری قوی‌تری نسبت به آن‌هايي دارند که هر چند وقت یک بار عادت ماهانه می‌شوند یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارند. خانم توسط متخصص زنان تحت معاینه قرار می‌گیرد، دهانه رحم از نظر عفونت‌ها بررسی و تست پاپ‌اسمیر گرفته می‌شود. رحم و تخمدان‌ها معاینه و با سونوگرافی بررسی صورت مي‌گيرد. گاهی نیاز به انجام آزمایش‌هاي هورمونی هم پیش می‌آید و بعد از این مراحل درمان‌های اولیه انجام می‌پذیرد.

آیا مرد نیز باید آزمایش خاصی بدهد یا اول خانم از همه نظر چک می‌شود؟

خیر در اولین مراجعه برای بررسی دلیل ناباروری، انجام یک اسپرموگرام از مرد نیز ضرورت دارد. در صورتی که اسپرموگرام طبیعی باشد نگرانی‌ها کم می‌شود اما اگر غیرطبیعی باشد آقا باید توسط متخصص اورولوژی معاینه و آزمایش اسپرموگرام و آزمایش‌های هورمونی تکرار شود تا تشخیص قطعی داده و درمان‌ها آغاز شود.


دلیل ناباروری در اکثر اوقات زنانه است یا مردانه؟

معمولا در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد علت نازایی مربوط به مرد و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد مربوط به خانم است. ممکن است هر یک از این افراد مشکلات مختلفی داشته باشند. در زوج‌ها ممکن است هم زن و هم مرد مشکل داشته باشد. همیشه نازایی تنها یک علت ندارد. ممکن است خانمی هم مشکل تخمدانی و هم مشکل لوله‌ای داشته باشد. آقا هم به همین ترتیب. علل باید دقیق بررسی شود تا درمان‌ها آغاز شود.

آیا همیشه نازایی درمان دارد؟

در بيشتر موارد ناباروری، درمان‌هایی وجود دارد. البته گاهی درمان‌ها موفقیت‌آمیز نیستند.

ساده‌ترین و سخت‌ترین درمان را توضيح دهيد.

ساده‌ترین مشکلات ناباروری که قابل درمان هستند اشکالات تخمک‌گذاری‌اند. خانم‌هایی که تخمک‌گذاری موفق ندارند، مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک هستند و تخمدان‌هاي کم‌کار دارند و... اگر مشکل دیگری نداشته باشند با استفاده از داروهای خاص تخمدان‌شان فعال می‌شود و چند تخمک آزاد می‌شود. در این شرایط معمولا پاسخ مثبت دریافت می‌کنیم. اگر دارو‌ها اثربخش نباشند، بررسی‌های پیشرفته‌تر آغاز می‌شود مثلا عکس رنگی از رحم، بررسی رحم و دهانه رحم و ضایعات داخل آن و لوله‌ها لازم است. در صورتی که تنگی یا چسبندگی لوله رحم مشاهده شود، با هیستروسکوپی مشکل برطرف می‌شود و ضایعات داخل رحم و پلیپ‌ها و چسبندگی‌ها را می‌توان با کمک دوربین داخل رحم دید و درمان کرد. در صورتی که چسبندگی شدید یا انسداد در لوله‌های رحمی وجود داشته باشد کار سخت‌تر می‌شود. البته اگر چسبندگی یک طرفه باشد خانم می‌تواند با لوله سالم دیگر باردار شود اما اگر هر دو لوله کاملا بسته باشند، درمان نازایی سخت می‌شود. این خانم‌ها باید تحت عمل IVF قرار بگیرند. در این عمل دارو به خانم داده می‌شود تا چند تخمک در تخمدان رشد کند. در اتاق عمل تخمک‌ها گرفته می‌شود و با اسپرم شوهر لقاح داده می‌شود و جنین تشکیل شده به داخل رحم انتقال داده می‌شود IVF پیشرفته‌ترین روش ناباروری است.


در صورتی که مشکل از مرد باشد چطور؟

با مشاهده آزمایش اسپرموگرام، کم بودن تحرک اسپرم یا غیرطبیعی بودن شکل آن یا کم بودن تعداد مطرح است که معمولا این آزمایش تکرار می‌شود و اگر نتیجه باز هم مناسب نباشد، مرد باید به متخصص اورولوژی مراجعه ‌کند. بعد از معاینه دستگاه تناسلی و انجام یکسری بررسی‌ها و آزمایش‌های هورمونی، در برخی موارد با تجویز دارو کیفیت اسپرم بهبود می‌یابد و بارداری رخ می‌دهد. در صورتی که مرد مبتلا به بیماری‌هایی مانند واریکوسل باشد ورید‌ها و سیاهرگ‌های بیضه بیش از حد پرخون هستند و حرارت بالا در بیضه ایجاد می‌کنند و حرکت اسپرم کاهش می‌یابد. در اکثر موارد آقایانی که مبتلا به واریکوسل هستند و تحرک اسپرم‌شان پایین است ولی میزان اسپرم بالای ۱۰ میلیون در هر سانتی‌متر مربع است با تلقیح یا IVF درمان می‌کنند. یعنی به خانم دارو می‌دهند و زمانی که تخمک‌گذاری انجام می‌شود زن و شوهر به مراکز نازایی مراجعه می‌کنند، نمونه‌ای از اسپرم به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود، بعد از کار شدن روی اسپرم و شستشو دادن آن و جدا شدن اسپرم‌های خوب و فعال، با سوزنی بسیار نازک داخل رحم تزریق می‌شود. این عمل سرپایی و مانند یک معاینه است و درد و بستری شدن و بی‌حسی یا بیهوشی ندارد.

تلقیح را چند بار می‌توان تکرار کرد اما در صورتی که پاسخ مثبت دریافت نشود، نیاز به عمل جراحی پیش می‌آید. در برخی موارد ممکن است اسپرمی در نمونه اسپرموگرام وجود نداشته باشد. در این شرایط اگر انسدادی در مسیر لوله‌های تناسلی آقایان وجود داشته باشد به این معنی که اسپرم در بیضه ساخته شود ولی نتواند خارج شود با عمل میکرو باروری ایجاد می‌کنند به این طریق که به خانم دارو می‌دهند، تخمک‌ها در چرخه IVF گرفته می‌شود و از طریق پوست از بیضه اسپرم گرفته می‌شود و داخل تخمک تزریق می‌شود و بعد از تشکیل جنین به داخل رحم خانم منتقل می‌شود.

هزینه درمان‌ها تقریبا چقدر است؟

هزینه درمان ناباروری متفاوت است. در صورتی که نیاز به تخمک‌گذاری باشد و با دارو درمان شود، هزینه‌ها بسیار ناچیز و کمتر از ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان است اما اگر نیاز به تزریق آمپول برای تحریک تخمک‌گذاری باشد حدود ۱۰۰ هزار تومان هزینه ‌دارد. هزینه IVF بسته به اینکه در مراکز خصوصی یا دولتی انجام شود نيز متفاوت است. هزینه آمپول‌ها که بیمه نیز آن را تقبل نمی‌کند حدود ۵۰۰ هزار تومان است. چرخه IVF نیز دوره ۲ ماهه درمان دارد و بسته به اینکه در مراکز دولتی یا خصوصی انجام شود بین یک تا ۳ میلیون تومان هزینه دارد.