اصفهان، بوم نقاشی صفویه
عالی قاپو، کاخ آیینه خانه، عمارت نمکدان، عمارت هفت دست، عمارت باغ زرشک، کاخ هشت بهشت و کاخ چهلستون...
وب سایت همشهری شش و هفت - حمید‌رضا حسینی: عالی قاپو، کاخ آیینه خانه، عمارت نمکدان، عمارت هفت دست، عمارت باغ زرشک، کاخ هشت بهشت و کاخ چهلستون؛ این‌ها شمار اندکی از پرشمار کاخ‌ها و کوشک‌های اصفهان عصر صفوی هستند که جز چندتایی بقیه از میان رفته‌اند.
از این میان، چهلستون شهرتی جهانی دارد و در فهرست میراث فرهنگی جهان نیز ثبت شده است. راجور سیوری؛ ایران‌شناس انگلیسی و نویسنده کتاب «ایران عصر صفوی» درباره چهلستون می‌نویسد: «چهلستون عمارتی بود که در آن شاه سفرا را رسما به حضور می‌پذیرفت، به سلام می‌نشست و ضیافت‌های رسمی برپا می‌کرد.
این ساختمان بیشتر کوشک یا غرفه است تا قصر؛ و در تابستان از آن به عنوان «عمارات خاص ضیافت در هوای آزاد» استفاده می‌شد.» وجه تمایز چهلستون با سایر کاخ‌های صفوی در اصفهان، نقاشی‌های دیواری آن است که آن را به موزه نقاشان و نگارگران عصر صفوی تبدیل کرده است.
تعداد و وسعت این نقاشی‌ها به حدی است که بازدیدکنندگان کمتر فرصت می‌یابند به ابعاد گوناگون آنها توجه کنند و ظرافت‌هایشان را تحت نظر آورند. گزارش مصور این هفته صفحه ایرانگردی به شما کمک می‌کند تا دیدگاه کامل‌تری نسبت به نقاشی‌های دیواری کاخ چهلستون و دوره بندی‌های آن به‌دست آورید.
کسی که بیشترین صدمات را به چهلستون وارد آورد، مسعود میرزا، ظل‌السلطان، فرزند بزرگ ناصرالدین شاه و حاکم خراسان بود که عداوت عجیبی با یادگارهای دوره صفویه داشت. او دست کم ۲۷ کاخ و کوشک دوره صفویه را تخریب کرد و می‌خواست چهلستون را نیز از میان ببرد اما این اثر بی‌همتا به همت چند بازرگان ثروتمند اصفهانی و با رشوه کلان آنها به ظل‌السلطان نجات پیدا کرد.
باغ و عمارت چهلستون یکی از زیباترین کاخ‌های تاریخی ایران و یکی از 9 مکانی است که تحت عنوان «باغ ایرانی» در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده و تحت حفاظت بین‌المللی قرار گرفته است. این کاخ تا به امروز حوادث پرشمار و صدمات بسیاری را از سرگذرانده است.
چهلستون پس از سال ۱۰۰۶ هجری قمری که شاه عباس اول صفوی، پایتخت ایران را از قزوین به اصفهان آورد، ساخته شد. سپس در دوره سلطنت نواده او، شاه عباس دوم برای پذیرایی از مهمانان خارجی دربار صفوی توسعه پیدا کرد و در دوره شاه سلطان حسین، آخرین شاه صفوی دچار آتش‌سوزی شد و صدمات فراوان دید.
یکی دیگر از نقاشی‌های بزرگ تالار مرکزی کاخ، به مجلس پذیرایی شاه تهماسب اول از همایون پادشاه هندوستان اختصاص دارد که از دست رقیبان خود و به جهت کمک‌خواهی از دولت صفویه به ایران آمده بود.
از آنجا که کاخ چهلستون محل پذیرایی از مهمانان خارجی دربار صفویه بود، بخشی از نقاشی‌ها، صحنه پذیرایی شاهان صفوی از مهمانان عالی‌مقام خود را به تصویر می‌کشند. مانند این نقاشی که مجلس پذیرایی شاه عباس دوم از شاه ترکستان را نمایش می‌دهد.
در دوره قاجار، بسیاری از نقاشی‌های تالار مرکزی کاخ چهلستون با لایه‌ای از گچ پوشانده شدند تا نقاشان دوره قاجار نقاشی‌های به مراتب کم‌ارزش‌تر خود را روی آنها بکشند!
ایجاد لایه‌ای از گچ روی لایه قدیمی، مستلزم تیشه‌خور کردن لایه قدیمی بود که صدمات جبران ناپذیری را به نقاشی‌های دوره صفوی وارد آورد. در دوره معاصر بخشی از تابلوهای صفوی با زحمت فراوان از زیر گچ بیرون آورده و به سختی مرمت شدند و بخشی را هم به همان صورت خراب نگه داشتند تا شاهدی باشد بر مصائب کاخ چهلستون.
چند نقاشی دیواری بزرگ در کاخ چهلستون هست که به نمایش صحنه‌های رزم و نبردهای تاریخی ایران اختصاص دارد. یکی از آنها این تابلوست که جنگ شاه اسماعیل اول صفوی با شیبک خان ازبک را نمایش می‌دهد؛ چنان که می‌دانیم این نبرد با پیروزی قاطع شاه اسماعیل و قتل شیبک خان به پایان رسید.
احتمال می‌رود نقاشی‌های دو ایوان شمالی و جنوبی کاخ چهلستون توسط نقاشان اروپایی کشیده شده باشند.یکی از آنها این تابلوست که احتمالا چهره یکی از همین نقاشان را که مقیم دربار صفویه بوده است، به تصویر می کشد.
اکنون بیش از 70 سال است که کاخ چهلستون و دیوارنگاره‌های آن تحت مرمت قرار دارند. حتی برای این کار، سال‌ها پیش عده‌ای از هنرمندان و مرمتگران اصفهانی به ایتالیا اعزام شدند تا با آخرین فنون مرمتی آشنا شوند. با وجود این، شدت تخریب‌ها و صدمات و کمبود بودجه باعث شد که کار به کندی پیش رود و هنوز همه نقاشی‌ها مرمت نشده‌اند، اما کار همچنان ادامه دارد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر