گفتگو با عارف؛ اصلاح طلبِ خستگی ناپذیر

سالنامه شرق - فرزانه آیینی: مصاحبه با محمدرضا عارف به واسطه سمت های مختلفی که این روزها بر عهده دارد جذاب ست، او که این روزها هم زمان هم ریاست فراکسیون امید را بر عهده دارد و هم ریاست شورای سیاست گذاری اصلاح طلبان در هر موضوع و مسئله ای که مطرح می شود هم صاحب نظر است هم صاحب ایده و برنامه.

در همین راستا با او از نگفته های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در خرداده ماه ۹۲ و انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی اسفندماه ۹۴، علل ناکام ماندنش در رسیدن به ریاست مجلس، سبک رقابت و همراهی اش با علی لاریجانی در بهارستان همچنین برنامه های فراکسیون امید و همچنین ریاست جمهوری ۹۶ به گفت و گو نشستیم. گفت و گو با عارف این بار یک تفاوت با دیگر مصاحبه هایش داشت و آن اینکه مصاحبه را با یاد و یادآوری نقش آیت الله هاشمی رفسنجانی و دیدارهایش با او شروع کردیم.

شما به واسطه تجارب مدیریتی و همچنین جایگاه سیاسی تان همواره دیدارها و رایزنی هایی با مرحوم هاشمی رفسنجانی داشتید. در این میان اما برخی دیدارها خبرسازتر بودند؛ مثل دیدارتان قبل و بعد از برگزاری انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری یا دیدارتان پس از برگزاری انتخابات اسفندماه ۹۴... . درباره این دیدارها و حال و هوایشان برایمان بگویید.

تشکر می کنم از حضورتان و لازم می دانم در ابتدا نوروز باستانی را به همه ایرانیان تبریک بگویم و برایشان آرزوی سلامتی و شادکامی کنم.

اما درپاسخ به سوالتان باید بگویم آیت الله هاشمی حقیقتا یکی از استوانه های انقلاب بودند و جایگاه و دیدگاهشان در بخش های مختلف بااهمیت و تعیین کننده بود. به طور طبیعی محل مشورت قرار می گرفتند و من هم اگرچه روش و منشم این است که کمتر مزاحم بزرگ ترها می شوم و سعی می کنم خودم تصمیم بگیرم ولی در مقاطعی که احساس نیاز می کردم، خدمت ایشان می رسیدم و مشورت می کردم.

مشورت هایی که با آقای هاشمی انجام می دادم، همیشه برایم مفید و راهگشا بود. دید بلند و نگاه عمیقشان به امور کشور از یک سو و اشراف ویژه شان بر مسائل و موضوعات روز کشور و دنیا از سوی دیگر سبب می شد که وقتی درباره موضوعی با ایشان مشورت می کردم و ایشان معمولا نکات ظریف و کلیدی ای را مورد توجه قرار می دادند، از نظرات ایشان استفاده کنم، بهترین تجربه ام از مشورت ها که با آیت الله هاشمی، آن سه سالی بود که ریاست دانشگاه تهران را بر عهده داشتم. در آن زمان دیدگاه و جایگاه مشورتی ایشان برای من کمک کننده و مددرسان بود.

ایشان همواره مشورت های دقیقی به من می دادند و انصافا هم اگر در آن ایام دستاوردی در دانشگاه تهران داشتیم- ظاهرا شاخص های قبل و بعد از آن سه سال نشان دهنده این امر است- این دستاوردها مرهون همراهی و هدایت آقای هاشمی بوده است.

با مقدمه ای که گفتم، خیلی طبیعی بود که بخواهم در تصمیمات محوری با ایشان مشورت کنم. هم در انتخابات ۸۴، هم انتخابات ۸۸ و هم در سال ۹۲ درباره کاندیداتوری ام با ایشان مشورت های خوبی داشتم. منتها در سال ۹۲ موضع من از قبل مشخص بود و بارها اعلام کرده بودم که اگر آقای خاتمی یا آقای هاشمی بنای ورود به انتخابات را داشته باشند، اعلام انصراف خواهم کرد و نمی مانم.

در دیدارهای مشورتی باایشان در فصل انتخابات همواره بر ضرورت حضور سخن گفته می شد و طبیعی هم بود که آن مرحوم هم حضور بنده را تشویق می کردند و در نهایت هم بر این مسیر اصرار داشتند. من هم در همین مسیر حرکت کردم و در نهایت به نفع جریان و گفتمان اصلاحات و عقلانیت، کناره گیری و از آقای روحانی اعلام حمایت کردم.

پس از اعلام انصراف شما از حضور در انتخابات ریاست جمهوری 92، دیدارهایی با آیت الله هاشمی رفسنجانی داشتید که در رسانه ها به تلاش ایشان برای دلجویی از شما تعبیر شد. همان ایام بود که مرحوم هاشمی، ریاست بر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام را به شما پیشنهاد کردند. از آن روزها بگویید.

کاری که در انتخابات ۹۲ انجام دادم، نیازی به دلجویی نداشت چون وظیفه ام را انجام دادم بنا بر تشخیص خودم و با مشورت اعضای ستاد انتخاباتی تصمیم گیری کردم. درباره پیشنهاد ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، من بر این باور هستم که هر نظامی به یک اتاق فکر جامع نیاز دارد که گروه ها و تفکرهای مختلف و حتی مخالف در آن حضور داشته باشند و بتوانند حرفشان را بزنند و حرف ها و نظراتشان هم شنیده شود. در تصمیمات کلان کشور جایگاه و نقش آفرینی این اتاق فکر مشخص باشد و با اشراف بر همه مسائل و موضوعات و نظرات گروه های مختلف، تصمیم گیری شود.

جایگاه و تکالیف مجمع تشخیص مصلحت نظام براساس اصل 110 قانون اساسی مشخص است؛ بیشترین وظایفش در جایگاه مشورتی مقام معظم رهبری است. بنابراین طبیعی است که اگر بخواهد تصمیم گیری های منطقی انجام دهد، باید یک قوه فکری منسجم و ویژه داشته باشد. منتها امروز در کشور ما مراکز تحقیقاتی راهبردی متعددی وجود دارد؛ هم دولت، هم مجلس و هم مجمع و هم نهادهای دفاعی چنین تشکیلاتی دارند.

مهم ترین بحثم با آیت الله هاشمی رفسنجانی برای پذیرفتن ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع مصلحت نظام بر سر این موضوع بود که به نظر من کشور باید یک مرکز تحقیقات راهبردی داشته باشد. چون مثلا اگر کشوری دارای دو مرکز تحقیقات راهبردی باشد و در یک موضوع نگاه و نظرات آنها متفاوت باشد، چه باید کرد؟

باز نیاز به مرکز سومی ایجاد می شود تا به این اختلافات رسیدگی کند. این مهمترین بحث ما با آیت الله هاشمی در آن جلسات پس از انتخابات خرداد ۹۲ بود. از سوی دیگر هم چون طبیعی بود که دولت می خواهد مرکز تحقیقات خودش را داشته باشد، مجلس هم بر حفظ این مرکز در درون خودش اصرار داشت و نهادهای دیگر هم همینطور، جامه عمل پوشاندن به پیشنهاد من شدنی نبود.

آقای هاشمی برای حصول ایده آل شما رایزنی کرد؟

فکر نمی کنم. چون بدیهی بود که حصول آن پیشنهاد تقریبا غیرممکن است.

چون شما یک بازه زمانی مشغول رفت و آمد و دیدار با آیت الله هاشمی رفسنجانی بودید، این رفت و آمدها همه بر سر ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک نظام بود؟

با ایشان جلسات متعددی داشتم. در این جلسات بیشتر حول همین مسائل بحث می کردیم که اگر این مرکز صرفا محدود به مجمع باشد، شاید دیگران بتوانند کارهای مشابه انجام دهند. من همین حالا هم بر این موضع اصرار دارم که نظام، یک مرکز تحقیقات راهبردی می خواهد برای مسائل کلان کشور، نه مراکز هم عرض و موازی متعدد.

یعنی نمی شد؟

نه در آن شرایط اما شاید در آینده تحقق این اصل ضروری شدنی باشد.

وقتی شما به درخواست آقای هاشمی پاسخ رد دادید، او از شما دلخور یا ناراحت نشد؟

نه؛ چون ما به طور طبیعی در بحث ها به این نتیجه رسیدیم که این امر عملی نیست.

آقای هاشمی خیلی صریح و روشن به شما پیشنهاد ریاست بر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع را داده بود. اما شما ایده دیگری را مطرح کرده بودید. در این درخواست از سوی شما باعث دلخوری نشد؟

من هیچ گاه به آقای هاشمی جواب رد یا منفی ندادم، اما بله؛ او به صراحت خواستار ریاست من بر مرکز تحقیقات مجمع شده بود؛ البته ایشان نظر من را در این باره می دانست. با همه اینها من زمان خواستم تا فکر کنم و پس از آن هم جلساتی داشتیم. در نهایت به دلیل مشغله ای داشتم؛ هم در فرهنگستان مسئولیت داشتم، هم ریاست سه، چهار انجمن علمی و کارهای دانشگاه را بر عهده داشتم و هم طبیعتا بخشی از وقتم را روی مسائل سیاسی و اجتماعی می گذاشتم؛ انصافا فکر می کردم اگر بخواهم وقت بگذارم هم نمی توانم؛ این مانع اصلی بود. مانع دوم نگاه من به تشکیل مرکز تحقیقات واحد برای نظام بود- که همچنان هم به آن اعتقاد دارم- نگاهی که مانع پذیرش این درخواست شد.

همان روزها گفتند که پیشنهاد آقای هاشمی به شما برای عهده دار شدن ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک نظام برای دلجویی از شما بوده است. شما هم همان طور فکر می کردید؟

خیر؛ این طور فکر نمی کردم.

از اینکه شما به خاطر لابی های آیت الله هاشمی با آقای خاتمی در خرداد 92 حاضر به انصراف از کاندیداتوری شدید؟

نه، من تحت تاثیر هیچ لابی ای نبودم. براساس یک خرد جمعی تصمیم گرفته شده بود. زمانی که ما مبنای اقدام را خرد جمعی قرار می دهیم،نه نیاز به دلجویی وجود دارد و نه اصلا دلخوری ایجاد می شود.

شاید نیازی به دلجویی نداشتید اما به دلیل اهمیت اقدام شما و آن موجی که در جامعه برای قدرشناسی از این اقدامتان شکل گرفته بود، فضا را به سمتی پیش برد که باید از شما قدردانی و دلجویی شود.

متشکرم، اما هیچ نیازی به دلجویی نداشتم. چون آگاهانه تصمیم گیری کردم.

شما نیازی نداشتید، اما آیا در مقابل، آیت الله هاشمی در این فکر نبود که به سبکی از شما دلجویی کند؟

نه فکر نمی کنم. چون هم من ایشان را می شناختم و هم ایشان من را می شناخت. آقای هاشمی می دانستند که این اقدام از نگاه من نیاز به دلجویی ندارد و براساس وظیفه و تشخیصم عمل می کنم.

آن روزها جمعی از هواداران شما که آرایشان را به سبد روحانی ریخته بودند، بر معاون اول شدن شما اصرار می کردند و این خواسته شان را به یک اصل پس از ائتلاف تبدیل کرده بودند که البته مقدور نشد. به همین دلیل این شائبه در فضای رسانه ای کشور شکل گرفت که هاشمی با پیشنهاد ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع درصدد دلجویی از شما برآمده است.

این یک تصادف است. من به هیچ وجه احساس دلجویی نکردم که اگر این احساس را داشتم، از همان اول این درخواست را رد می کردم. چون به دنبال مابه ازای کارم نبودم که ارزش کار را کم می کرد. من هرگز نیازی به دلجویی از هیچ بزرگ یا کوچکی نداشتم چرا که به وظیفه ام عمل کرده بودم. من همواره برای تصمیم گیری مشورت و رایزنی می کنم اما نیازی به دلجویی یا قدردانی احساس نمی کنم. چون به تکلیفم عمل می کنم.

وقتی دولت حسن روحانی مستقر شد، او به عنوان رییس دولت چند پیشنهاد برای جذب شما به دولت داد که همگی آنها از سوی شما رد شد و شما خیلی قاطعانه در مصاحبه هایتان اعلام می کردید که قطعا بنای ورود به دولت را ندارید، چرا؟

احساس می کنم که لازم است مسئله ای را که تاکنون تمایلی به طرح آن نداشتم، تا حدودی باز کنم. تاکنون ترجیح دادم از کنار آن بگذرم و موضع گیری نکنم. از ۲۴ خرداد ۹۲ تا تقریبا نیمه رمضان همان سال حدودا با ۱۲۰ گروه مختلف اجتماعی ۲۰ تا ۴۰ نفره از نقاط مختلف کشور دیدارهایی؛ البته به خاطر شب های قدر این دیدارها را تعطیل کردم. در این فاصله زمانی و در این دیدارها، مطالبات و دیدگاه های افراد با من درمیان گذاشته می شد. یکی از مطالبات اصلی همگی این گروه ها حفظ سرمایه اجتماعی بود که در خرداد ۹۲ شکل گرفته بود و این مسئولیت را متوجه من می دانستند.

به هر حال ما می دانیم که برای جریان اصلاحات مشکلات و محدودیت هایی ایجاد شده و این جریان با مشکلات و چالش هایی رو به رو بود. این یک واقعیت بود. اتفاقی که در خرداد 92 افتاد، برای تحلیلگران پیش بینی پذیر نبود که جریان اصلاحات به آن نتیجه برسد. هر چند گروه ما به این پیروزی باور داشت و موید این ادعا هم سخنرانی های بنده در دانشگاه های مخلتف نظیر صنعتی شریف و علم و صنعت است که همواره از پیروزی جریان اصلاحات خبر می دادیم. این نتیجه برای گروه ما قطعی بود.

جمع بندی ما از آن جلسات هم اندیشی این بود یا بهتر است بگویم مهم ترین رسالت ما این بود که سرمایه اجتماعی خلق شده باید حفظ شود؛ البته باید این توضیح را بدهم که من بیشتر از واژه ما استفاده می کنم؛ چون معتقدم هیچ نوع جریان سیاسی- اجتماعی فردی نیست و ضمیر ما را به کار می برم؛ نه برای بالابردن خودم بلکه برای نشان دادن جایگاه گروهی که به آن قائل هستم و آن را نمایندگی می کنم. بنابراین جمع بندی ما در این جلسات حفظ و ارتقای سرمایه اجتماعی به دست آمده در خرداد ۹۲ بود.

در همین راستا هم این سوال مطرح می شد؛ برای اینکه این سرمایه اجتماعی حفظ شود، آیا من باید در کار اجرایی هم وارد شوم؟ چون به این باور دارم که وقتی مسئولیتی را می پذیرم، به شدت برای آن وقت می گذارم و هیچ وقت امضای صوری پای سمت هایم نداشته ام.

ما این چالش را داشتیم و این موضوع ذهن ما را اشغال کرده بود که شاید حفظ سرمایه اجتماعی و ارتقای آن در گام های بعدی برای جریان اصیل و تاثیرگذار اصلاحات خیلی بهتر و مفیدتر است تا یک کار اجرایی... که البته اشاره کردید آقای روحانی دو پست را به من پیشنهاد دادند؛ اول وزارت علوم بود و دیگر معاونت علمی ریاست جمهوری که البته برای پیشنهاد اول گزینه خوبی مطرح بود که اگر به وزارت می رسید، اوضاع آموزش عالی خیلی بسامان می شد. معاونت علمی را هم به دلیل همان ملاحظات نپذیرفتم و بعد وزارت ارتباطات به من پیشنهاد شد که چون خیلی تمایل نداشتم کار اجرایی را بپذیرم، طبیعتا آن را هم رد کردم...

در نهایت تصمیم این شد که شما جایگاه مشاوره ای در برخی امور دولت داشته باشید و در همین راستا هم دولتمردان در جلساتی از نظراتتان استفاده کنند. این جایگاه را در دولت روحانی به دست آوردید و آیا کسی برای مشورت با شما دیداری انجام داد؟

دولتمردان خودشان را از گرفتن هرگونه مشورتی از ما بی نیاز می دانستند.

بی نیاز می دانستند یا بی نیاز بودند؟

بی نیاز می دانستند. هیچ کس بی نیاز از مشورت نیست؛ همه به مشورت و همفکری نیاز دارند. من همیشه خودم را نیازمند به مشورت می دانم. هیچ تصمیمی را فردی نمی گیرم؛ اول مشورت و در نهایت تصمیم گیری می کنم. برعکس من، برخی از عزیزان خود را بی نیاز از مشورت می دانند. حداقل با من خیلی کم مشورت شده است.

با دیگر چهره های اصلاح طلب چطور؟

اطلاعی ندارم.

حتی با سران اصلاحات هم قائل به مشورت نبودند؟

اطلاع ندارم؛ البته به این معنا که چیز قابل بیانی ندارم و فکر می کنم تجربه آنها هم مشابه تجربه من است.

شاید به واسطه همین اقدامات دولت است که برخی چهره های اصلاح طلب هم در مصاحبه های اخیرشان می گویند برای اینکه دولتمردان برای اصلاحات و نقش آفرینی هوادارانشان در دولت دوازدهم جایگاهی قائل باشند، باید تدبیری اتخاذ کنند. در کنار این گلایه سوال دیگری هم مطرح می شود و آن اینکه فکر نمی کنید این کوتاه آمدن ها در مقابل جریانی که رای حامیان اصلاحات را در سبد انتخاباتی اش دارد، به پشتوانه اجتماعی اصلاح طلبان آسیب خواهدزد؟

موضع اصلی ما همبستگی و هم افزایی است. جریان اصلاحات به عنوان جریانی ریشه دار و اصیل وظیفه ای دارد؛ ما نباید از این وظیفه غافل شویم؛ البته باید ملاحظات جمعی را در نظر بگیریم. حق نداریم به عنوان کسانی که این جریان را رهبری یا پیگیری می کنیم، این جریان را قربانی امیال و اهداف شخصی کنیم. با قراردادن این اصل به عنوان پیش شرط کار گروهی می توانیم موفق و یکه تاز جریان رقابت های سیاسی باشیم. در کنار این اصل طبیعی است که باید ملاحظات زمانی و شرایط ویژه سیاسی کشور را در نظر بگیریم.

من و دوستانمان دهه ۹۰ را دهه اعتمادسازی و برگشت جریان اصلاحات به حاکمیت می دانیم. به همین دلیل ما اگر این راهبرد و اصل را به عنوان رویکرد بپذیریم، طبیعی است که جاهایی یابد کوتاه بیاییم و سهم خواهی نکنیم. البته پاسخ به مطالبات مردم هم مهم است که باید دولتمردان بیشتر به آن توجه کنند و به نظرات حامیان خود در عمل احترام بگذارند.

حالا این کوتاه آمدن باعث نمی شود جریان اصلاح طلبی با بدنه حامی خود دچار چالش شود؟

این کوتاه آمدن در فضای سیاسی کشور ما را با چالش هایی رو به رو کرده است. مثلا در انتخابات اسفندماه 94، بالاخره ائتلافی در همان مسیر شکل گرفت که هزینه هایی را به ما تحمیل کرد. ما افرادی را در فهرست انتخاباتی مان قرار دادیم که در شرایط عادی نباید در فهرست اصلاح طلبان قرار می گرفتند. اما متاسفانه بخشی از این ائتلاف فردای انتخابات کلا ائتلاف را رها کرد و به نوعی رودرروی ائتلاف و اصلاح طلبان قرار گرفتند و انکار کردند که ائتلافی در کار بوده و اگر ائتلافی بوده، فقط تا درِ مجلس بوده است و خیلی زود از ائتلاف و قول و قرارهای خود عبور کردند.

آیا برای این قضیه و تکرار نشدن آن چاره ای اندیشیده اید؟

انصافا الان زمان مناسبی برای بررسی این موضوع نیست و این بحث را باید به بعد از انتخابات ۹۶ واگذار کنیم؛ یعین زمانی که باید رسما کلید انتخابات ۹۸ را بزنیم. یعنی ما باید بعد از خرداد ماه سال آینده برنامه ریزی دقیقی برای انتخابات مجلس یازدهم داشته باشیم. باید تحلیل دقیقی از عملکرد خود در سه گام اول در سال های ۹۲، ۹۴ و ۹۶ داشته باشیم و آگاهانه وارد فعالیت شویم. البته ما از ائتلاف استقبال می کنیم ولی باید براساس ساز و کار شفاف تر و رعایت حقوق همه عوامل موثر در ائتلاف به چالش کشیده شود و در پی آن خواهان ورود و اظهار نظر نخبگان و صاحب نظران به این چالش باشیم.

امروز در ارتباط با ائتلاف 94 با چالش هایی جدی رو به رو هستیم که ان شاءالله با بررسی آنها در اواسط سال آینده راهبرد خودمان را برای گام های بعدی تعیین خواهیم کرد. در این زمینه از نظرات نخبگان و صاحب نظران استفاده می کنیم و به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا ما در چند گام نخستمان مسیر درستی را اتخاذ کرده ایم؟ یا اینکه کجاها و در چه زمان هایی گام اشتباه برداشته ایم. ما گام اولمان را در خرداد ماه 92 برداشتیم، گام دوم اسفندماه 94 و گام سوم اردیبهشت ماه 96 خواهدبود.

به همین دلیل برای گام چهارم که در سال 98 برای انتخابات مجلس یازدهم برداشته خواهدشد، باید تحلیل درستی از شرایطمان داشته باشیم تا با جمع بندی روشنی که به آن دست خواهیم یافت، در فضای آرامی که ان شاءالله بعد از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم در پیش خواهیم داشت، در این باره چاره اندیشی کنیم.

شما در انتخابات اسفندماه 94 به عنوان رای اول تهران راهی بهارستان شدید و این انتظار در جامعه و به ویژه حامیان ائتلاف امید بود که محمدرضا عارف به ریاست مجلس دهم برسد، اما این انتظار و توقع ناکام ماند. علت این ناکامی را در چه می بینید؟

انتظار، یک واقعیت بود. در کنار بحث انتظار که با مطالبه مردم شکل گرفته بود؛ به وژه در دوره دوم انتخابات که تقریبا در تمام حوزه های انتخاباتی بحث ریاست بر مجلس دهم یکی از شعارهای اصلی و مطالبه حامیان لیست امید بود. آن روزها تقریبا هر جا که می رفتیم، حضور مردم بیش از انتظار ما و به جد تاثیرگذاربود. به نظر من پیام این حضور پرشور و جدی مردم تایید روندی بود که گفتمان اصلاحات از خداد ۹۲ شروع کرده بود.

منتها وقتی ما وارد میدان شدیم، حتی کسانی که میثاق نامه ائتلاف امید را امضا کرده بودند- چند نفری هم که به احترامشان ندادیم امضا کنند- فرض ما این بود که این افراد به میثاق نامه متعهد هستند چون خیلی ها بعدا گفتند ما میثاق نامه را امضا نکردیم، درست هم می گفتند.

من خودم اولین نفری بودم که در تهران میثاق نامه را امضا کردم و برگه های ارزیابی را پر کردم و برای مصاحبه رفتم. چون ما برای قرار دادن اسامی در فهرست ائتلاف با افراد مصاحبه می کردیم و خود من اولین نفری بودم که در این مصاحبه ها شرکت کردم ؛ شوخی هم نبود! واقعا جدی بود. ولی عده ای میثاق نامه را امضا نکردند یعنی ما میثاق نامه را برایشان نفرستادیم. ولی عده ای که امضا کردند، فردای روز انتخابات و در مجلس روی امضای میثاق نامه شان نایستادند و برخی هم گفتند از ما خواسته شد در فهرست انتخاباتی شان قرار بگیریم.

این مواضع خیلی عجیب و جالب بود. حرف های عجیب و غریب فراوانی در آن ایام می شنیدیم. در کنار این مواضع، جریانی هم بود که تلاش می کرد این ائتلاف را برهم بزند. نمود این کارشکنی ها در هفته های اول مجلس دهم کاملا هویدا بود. البته فکر می کنم در آن فضا ائتلاف امید در قالب فراکسیون امید زود به خود آمد و خوشبختانه اکثریت قاطع کسانی که در لیست امید بودند، الان در فراکسیون کاملا مقید هستند و فراکسیون امید حالا انسجام خوبی دارد و به سمت انسجام کامل پیش می رود و تاثیر این انسجام را در انتخابات های حساس و رای گیری های حساس مجلس دهم به خوبی می توان دید.

تقریبا در مواقع حساس اگر ما به یک جمع بندی فراکسیونی برسیم، آن موضوع در مجلس رای می آورد. البته هنوز مواردی هستند که بر سرشان اختلافاتی داریم و ان شاءالله به مرور زمان این موارد هم حل و فصل می شود.

در حقیقت نروند انسجام بخشی فراکسیون امید را خوب ارزیابی می کنم. ما این مسیر را روند می دانیم و آن را پروژه ای تعبیر نمی کنیم؛ به همین دلیل هم فکر می کنم روند فراکسیون امید با وجود برخی ناکامی ها و البته کارشکنی ها روندی پذیرفتنی بوده است.

همان روزها جمعی از اعضای فراکسیون امید و حتی چهره های اصلاح طلب از نقش آفرینی برخی دولتمردان در به ریاست رسیدن آقای لاریجانی گفتند. با این تحلیل موافقید؟

اجازه بدهید الان بحث جدی در این زمینه نداشته باشیم؛ هر چند من در جلسات خصوصی و دوستانه درباره چالش های هفته های اول مجلس دهم بحث های مهمی را مطرح کرده ام. اما الان، زمان مناسبی برای طرح این موضوع نیست. هر چند این مسائل و نقش آفرینی ها برای خیلی ها روشن و آشکار شده است اما اجازه دهید تا رسیدن به فضای مناسب از این موضوع عبور کنیم؛ چرا که برای ما در این شرایط انسجام جریان خیلی مهم است. شعارمان همراهی با دولت بوده و اجازه دهید به این شعار که به آن معتقدیم، پایبند بمانیم.

بسیار خب. بسیاری از چهره های اصلاح طلب معتقدند کابینه آقای روحانی باید در دور دوم ترمیم شود. نظر شما چیست؟

درباره کابینه دوره دوم، هم بحث ترمیم کابینه مطرح است و هم بحث همدلی و تفاهم در تشکیل کابینه با حامیان دولت و هم اینکه دولتمردان باید بدانند یک فراکسیون قوی حامی در مجلس هست که سوای ائتلاف و همراهی حتما بر تشکیل کابینه نظارت دقیقی خواهدداشت و باید مورد مشورت قرار گیرد.

اما همین فراکسیون در بزنگاه های سیاسی عملکرد دیگری از خود نشان داده؛ مثل قضیه ریاست شما بر مجلس دهم.

در هفته های اول، اعضای فراکسیون همدیگر را در شعب نمی شناختند و فراکسیون انسجام لازم را نداشت اما الان انسجام خوبی در فراکسیون برقرار است. رای اعتماد به سه وزیر یا رد استیضاح وزیر مسکن و شهرسازی مصداق همراهی و انسجام مدنظر ماست.

یعنی شما معتقدید این انسجام در برابر مصالح و منافع فردی- سیاسی برخی اعضای فراکسیون امید هم پابرجا خواهدماند؟

ان شاءالله چنین خواهدبود. هر فردی از جمله هر اصلاح طلبی حق اظهارنظر دارد و ما افتخارمان را در جناح اصلاحات به این می دانیم که دوستان ما درباره مسائل اظهارنظر کنند و احترام به نظر جمع و رفتار جمعی فراکسیونی را یک ضرورت می دانیم.

این موضع به نظرتان شعارگونه نیست؟

معتقدم وقتی درباره موضوعی تصمیم جمعی گرفته می شود، باید تشکیلاتی عمل شود، در عین حال هم باید توجه کنیم که ما الان تشکیلات حزبی نداریم و به صورت جبهه ای عمل می کنیم. عملکرد جبهه ای با عملکرد حزبی خیلی متفاوت است. در حرکات جبهه ای تفاهم برقرار است اما تشکیلات حزبی براساس سلسله مراتب و تعهدات فردی و گروهی اقدام می کند.

به نظرتان چاره این کار چیست؟

ما در کوتاه مدت برای ممانعت از تکرار چنین برخوردها و ناهماهنگی هایی باید عملکرد اعضای فراکسیون امید را براساس تعهدات و میثاق نامه های ائتلافی مان ارزیابی کنیم و در صورتی که کارنامه قابل دفاعی داشتند، در انتخابات بعدی یعنی خرداد 98 آنها را در فهرست ائتلافی مان قرار دهیم. کسی نمی تواند با اصرار بیاید و با من نوعی عکس بگیرد و من در عالم خواب و بیداری برایش کلیپ تبلیغاتی بفرستم و بعد از یک هفته ورود به مجلس از ما فاصله بگیرد؛ این کار یعنی چه؟

ما قطعا به این دست موارد توجه خواهیم کرد. این مسائل اشکال دارد که متاسفانه این کم اخلاقی ها و بداخلاقی ها در کشور ما به روندی طبیعی تبدیل شده است. در درازمدت هم باید به سمت تحزب رفت و رسیدن به احزاب فراگیر باید در دستور کار همه جریانات سیاسی کشور قرار گیرد.

این رفتارها باعث ناامیدی شما نشده است؟

نه اصلا. خدا می داند که مصمم تر هم شده ام. حالا ممکن است گاه سنگرم را تغییر داده باشم چون این بی اخلاقی ها بعد از 30 سال خدمت برایم پیش بینی پذیر است و باید بگویم این کم اخلاقی ها و بداخلاقی ها از همان ابتدای انقلاب و تشکیل نظام، مبنای فعالیت برخی بوده است.

در کنار همه حواشی ای که بعد از انتخابات اسفند 94 و تا زمان رای گیری انتخابات ریاست مجلس ایجاد شد، بالاخره آقای لاریجانی به ریاست مجلس دهم رسید. بعد از این پیروزی او به منزل شما آمد و با شما دیداری داشت. درباره آن روز و آن دیدار برایمان می گویید؟

من هیچ وقت با هیچ شخص و فردی از جمله چهره های شاخص نظام مسئله فردی نداشته ام. من به همه با یک دید مثبت و صمیمی نگاه می کنم و احساس می کنم همه با هم برادریم و حداکثر با هم اختلاف نظر داریم. این موضع من است که همیشه به آن پایبندم. در همه چالش ها هم همین برخورد را داشته ام. وقتی وزیر پست و تلگراف شدم، بعد از هشت ماه برای بازدید به روزنامه کیهان رفتم. خیلی ها بد و بیراه گفتند اما تاثیرات مثبتش را همه دولتمردان دیدند. من این موضع را همین الان هم که با شما حرف می زنم، دارم.

اما به نظر نمی رسد رابطه حسین شریعتمداری با شما خوب شده باشد.

من وظیفه اخلاقی خودم را انجام دادم.

در کیهان کم علیه شما نمی نویسند.

بنویسند. اشکالی ندارد. ما که عادت کرده ایم به مطالب ایشان، اگر ننویسند، تعجب می کنیم (باخنده)؛ این حق ایشان است و قرار نیست با یک بازدید خیلی چیزها تغییر کند (می خندد). می خواهم بگویم نگاه من به افرادی که در نظام کار می کنند، نگاهی برادرانه است.

از میهمان شدن علی لاریجانی در منزلتان می گفتید.

با آقای دکتر علی لاریجانی هم از اول انقلاب رفیق بودیم. وقتی ایشان قائم مقام وزیر کار بود، من هم قائم مقام وزیر علوم بودم و دیدارها و نشست هایی با هم داشتیم. بعدها آقای لاریجانی استاد دانشگاهی شد که من رییس آن دانشگاه بودم، حتی من با یکی از برادرهایشان در آمریکا در زمان تحصیل ارتباط خوب و دوستانه ای داشتم.

با فاضل لاریجانی؟

نه؛ با جواد لاریجانی در برکلی. فاضل در لس آنجلس درس می خواند.

چه شد که به منزلتان آمدند؟

شعار من همواره این است؛ رقابت و رفاقت. وقتی آقای لاریجانی در رقابت با من پیروز شد و ریاست مجلس را برعهده گرفت. من وظیفه اخلاقی خودم دیدم که به او تبریک بگویم. اصرار دارم در صحنه انتخابات رقابت جدی داشته باشیم و فردای انتخابات رفاقتمان ادامه یابد. همین هم شد و من برحسب این شعار، وظیفه خود دیدم ریاست ایشان را در صحن علنی مجلس تبریک بگویم که نتیجه خوبی هم داشت و مجلس را همگراتر کرد و مانع دوقطبی شدن فضای سیاسی بهارستان شد. بعد آقای لاریجانی من را شرمنده خودشان کردند و به منزل ما آمدند.

در این دیدار چه گذشت؟

آقای لاریجانی برای گعده آمدند؛ ایشان با آقای جعفری، رییس دفترشان، به خانه ما آمدند. در این دیدار حین احوالپرسی و بحث های دانشگاهی و علمی، مسائل کشور را مرور کردیم. از گذشته ها و همکاری های قدیمی مان سخن گفتیم...؛ البته دو، سه نکته هم من درباره مدیریت مجلس مطرح کردم که اگر من بودم، چه کارهایی انجام می دادم.

چه نکته هایی؟

ما بعد از شکل گیری شوراهای شهر و روستا از زمان دولت اصلاحات در این فکر بودیم که بحث های حوزه انتخابیه به این مجلس شهری محدود شود و مجلس شورای اسلامی به سطح ملی رسیدگی و بررسی موضوعات روز و سیاسی کشور ارتقا یابد تا با نگاه راهبردی و آینده نگرانه مسائل نظام را در دستور کار خود قرار دهد.

اما شوراها در این جایگاه قرار نگرفتند و نمایندگان هم چون همیشه نیاز به رای داشتند. برای جلب نظر مردم ناچار به رسیدگی به مسائل حوزه انتخابیه شان شدند تا مردم احساس کنند آنها نمایندگان فعالی هستند. الان هم این ذهنیت در مجلس هست که فکر می کنند نماینده فعال یعنی نماینده پرنطق، پرتذکر، پرسوال و پیگیر مسائل ریز و درشت حوزه انتخابیه. البته بُعد نظارتی وظیفه مهم و راهبردی نماینده است.

از سوی دیگر هم بحثم این بود که کمیسیون ها باید تخصصی باشد و عضویت در کمیسیون ها نباید براساس فراکسیون ها و عقبه سیاسی افراد باشد؛ باید مبنای تخصصی داشته باشد و در عین حال در کنار اینکه ما فراکسیون های سیای را در مجلس به رسمیت می شناسیم، باید فراکسیون های تخصصی هم در مجلس داشته باشیم و حمایت شوند تا همدلی فراکسیون سیاسی را هم بیشتر کنند.

نکته مهم دیگر هم این بود که نگرشمان به قانون گذاری باید تغییر کند. ما تا به حال نگاهمان به قانون گذاری، جلوگیری از خطا بوده که موثر هم نبوده است. باید شیوه قانون گذاری را تصحیح کنیم و مبنای آن را بر ایجاد تسهیلات و رفع موانع و مشکلات بگذاریم.

با آقای لاریجانی معمولا چند وقت یک بار در مجس دیدار می کنید؟

ما در مجلس دو یا سه ملاقات داشته ایم اما در بیشتر موارد که هماهنگی دو فراکسیون ضرورت دارد، با واسطه ها نظراتمان را منتقل می کنیم تا اینکه بخواهیم دیدارهای دونفره داشته باشیم.

پس عزم مشترک شما و آقای لاریجانی ممانعت از شکل گیری چالش های سیاسی و فضای دوقطبی در بهارستان است؟

قطعا چنین است؛ ما برای اینکه این اتفاق بیفتد، بحث گفت و گوی ملی را مطرح کردیم. برادران اصولگرا همیشه به من محبت داشته اند و وقتی من پای صحبت های آنها می نشینم، می بینم که ما با آنها در خیلی از موارد اتفاق نظر و وجوه مشترک بسیاری داریم که به دلیل جدل های سیاسی این مشترکات را نادیده گرفته ایم. بحث گفت و گوی ملی در پارلمان، پاسخ به این چالش است.

گام های جدی هم برای سرآغاز طرح گفت و گوی ملی برداشته اید؟

مقداری زمینه سازی کرده ایم؛ به این معنا که احساس کرده ایم اگر بحث گفت و گوی ملی را کلید بزنیم، می تواند مورد توافق دو جریان قرار گیرد. الان یک کارگروه در فراکسیون ایجاد کرده ایم که درباره این طرح بحث و بررسی های لازم را انجام می دهد. منتظریم این طرح در فراکسیون نهایی شود. بعد آن را خدمت همه نمایندگان ارائه می کنیم. چون این احساس را کرده ایم که زمینه برای پذیرش طرح گفت و گوی ملی در مجلس مساعد است.

اولویت های این طرح چیست؟

هنوز اولویت بندی نکرده ایم. اما می دانیم چه می خواهیم و می دانیم راهبردمان چیست. منتها چون می خواهیم این طرح درون مجلس پیگیری شود، باید اولویت بندی ها را با دوستان فراکسیون های مختلف مشخص کنیم. پنج تا شش ماه در مجلس بررسی و بعد در سطح ملی مطرح شود؛ چون بحث ما طرح گفت و گوی ملی است.

واقعا به همراهی مجلس با طرح گفت و گوی ملی امیدوارید؟

بله، خوش بین هستم. مبنای ما هم این است که به بحث های خیلی جدی چالشی نپردازیم و اول با زمینه های مشترک مثل معیشت مردم، رشد اقتصاد، حل معضل بی کاری و آسیب های اجتماعی کار را شروع کنیم. اینها اموری هستند که می توانند مبنای شروع باشند...

اما آنچه از عنوان طرح گفت و گوی ملی به من مخاطب القا می شود، حل و فصل چالش های سیاسی هفت سال اخیر است.

طرح را صرفا سیاسی نمی دانیم و در همه امور و زمینه های مورد علاقه جریانات داخل مجلس قابل پیگیری و بحث است و در اصل محدود به زمان خاصی نمی شود. برای ما مهم، رسیدن به تفاهم و همدلی است و این را دست یافتنی می بینم. طبیعتا مسائل سیاسی هم یکی از محورهای بحث و بررسی خواهدبود.

نگاه حاکمیت به این طرح چیست؟

ما در مجلس، خودمان حاکمیت هستیم. باید از همین جاها شروع کرد.

اما از فاکتورهایی که در فضای سیاسی دیده می شود، تلاش جمعی بر حاصل نشدن این نگاه همراهانه است.

من این طور فکر نمی کنم، به موفقیت طرح خوش بین هستم. شاید زمانبر باشد اما شدنی است. اگر جایگاه اصلاح طلبان را در سال ۹۱ با الان مقایسه کنید، می بینید که فضا برای حضورشان بازتر شده است که دیگر اصلاح طلبان متهم به بی دینی و براندازی نمی شوند.

عمر ریاست شما بر فراکسیون امید در آستانه یک ساله شدن است. از همان زمان که سکان دار این فراکسیون شدید، تا الان انتقادات زیادی، چه در فضای سیاسی، چه در فضای رسانه ای و حتی دنیای مجازی علیه سبک ریاست شما وارد می شود. از این انتقادات این طور برداشت می شود که جامعه تمایل دارد، رییس فراکسیون امید مواضعی صریح و شفاف- مثلا مانند علی مطهری یا محمود صادقی- داشته باشد. سوال من این است که چرا محمدرضا عارف کمی بی تعارف تر اعلام موضع نمی کند؟

هر فردی هویت، شخصیت و نگاه خودش را دارد. مردم من را این گونه دیدند و رای دادند و برای من همیشه تاثیرگذاری مهم بوده است. هر چند به سبک و روش دیگران هم احترام می گذارم. فکر می کنم در جایگاهی که هستم، نقش و مسئولیت من حفظ آرامش فراکسیون و تاثیرگذار بودن آن در راستای وظایف قانونی است. اگر بخواهم فراکسیون را اداره کنم، نباید دنبال مسائل شخصی خودم باشم و از این تریبون برای انعکاس دیدگاه شخصی ام استفاده کنم.

مدیریت فراکسیون امید را اصل می دانم. در عین حال من در جایگاهی قرار دارم که اگر مشکلی در دستگاهی ببینم، می توانم به راحتی بنشینم و با مسئول آن دستگاه صحبت کنم تا تفاهم حاصل شود. وقتی این امکان هست، چه ضرورتی به تذکردادن من هست؟ دیگران باید تذکر بدهند. خیلی هم خوب است اما جایگاه من به گونه ای نیست که بخواهم این گونه عمل کنم. به عنوان رییس فراکسیون امید باید در جلسات مجلس رییس- به معنای عرفی آن- نداریم، سخنگو داریم.

در تمام دنیا هم به رییس مجلس «اسپیکر» می گویند. پس رییس مجلس، رییس نمایندگان نیست. این موضوع برای ریاست فراکسیون ها هم مطرح است. انجام این وظیفه به طور طبیعی مجال برخی اقدامات و کارها را از من می گیرد. در عین حال هم اگر بخواهم از فرصت های محدودی که در فراکسیون ایجاد می شود، شخصا بهره ببرم، بقیه اعضا گلایه مند می شوند و فراکسیون با چالش رو به رو خواهدشد. طبیعتا در این مواقع باید از حق خودم بگذرم. این رویه من است که آن را ادامه می دهم؛ هر چند به انتقادات هم احترام می گذارم.

فکر می کنید چرا نقدهایی که علیه شما مطرح می شود، گاه حالت سازمان یافته یا موج خبری به خود می گیرد؟

این نقدها طبیعی است؛ بخشی از آنها از روی خیرخواهی است. بخشی از حامیان ائتلاف امید به ویژه جوان ترها توقع دارند که خروجی رایشان در اسفند ۹۴ در جلسات مجلس ملموس تر باشد. خروجی ملموس هم خروجی سیاسی- احساسی و نطق های آتشین است. اما شعار ما برقراری آرامش بوده است و برای حصول آن باید ایمان و باور داشته باشیم. حصول آرامش به نفع مردم و حتی فراکسیون ماست. پیگیری مطالبات مردم و ایفای دقیق نقش نظارتی را هم بر عهده همه اعضای فراکسیون می دانیم و به نوعی یک تقسیم کار انجام می دهیم با اولویتی که برای جوان ترها قائلیم.

شما از آرامش و تلاش برای حصول آن سخن می گویید اما از پرصداترین تریبون های کشور مواضع تندی منتشر می شود.

متاسفانه مسائل سیاسی و جناحی و خودمحوری ها و انحصارطلبی هایی که در ذات برخی افراد هست، باعث این اتفاقات می شود. این نگرش باعث می شود خودمان را محور عالم اسلام و قیّم مردم تصور کنیم.

اینها برای طرح گفت و گوی ملی تهدید نیست؟

به هر حال متاسفانه این قبیل رفتارها وجود دارد و طبیعی هم هست که باشد. باید نقش آفرینی های این چنینی را به مرور محدود کنیم.

کارنامه آقای روحانی را در پایان راه دولت یازدهم چگونه ارزیابی می کنید؟

اگر بخواهیم براساس واقعیات جلو بریوم و در نظر بگیریم که دولت در چه شرایطی روی کار آمد، به نظرم دولت کارهای خوبی انجام داده است؛ مثلا نفس توافق برجام اقدامی بی نظیر و قابل دفاع است و دستاورد بسیار ارزشمندی است. حال اینکه چقدر توانسته ایم از این توافق بهره ببریم، به بحث های دیگر بر می گردد.

دولت در بخش های دیگر نیز دستاوردهای خوب و پذیرفتنی ای داشت، مثل تک نرخی کردن نرخ تورم؛ البته پیشنهاد من به دولت این بود که تورم و رونق اقتصادی را با هم پیش ببرند، اما متاسفانه هنوز در بحث اقتصاد مشکلاتی وجود دارد و توده های مردم اثرات کاهش نرخ تورم را حساس نکرده اند. بی کاری همچنان مهم ترین چالش است و در حوزه بهداشت و درمان، در بخش های زیربنایی هم دولت کارنامه خوبی دارد.

متاسفانه دولت در بخش اطلاع رسانی ضعف جدی دارد و عملکردش خوب منعکس نمی شود. با همه اینها باید در نظر بگیریم که دولت در چه شرایطی عهده دار کار شد. واقعا ساختارها ازبین رفته بود و احیای شرایط مناسب برای کار دشوار بود. اما انتظار توقع از دولت یازدهم بیش از این بود و هست که ان شاءالله در دولت بعدی برآورده خواهدشد.

حسن روحانی تنها کاندیدای اصلاح طلبان یا ائتلاف اعتدال گرایان خواهدبود؟

به نظر من ایشان کاندیدای شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان خواهدبود.

یعنی به دنبال کاندیدای کمکی هستید که در مناظره ها و برنامه های انتخاباتی کمک رسان روحانی باشد؟

نه. البته حق افراد است که چنانچه در خودشان توانایی اداره کشور را می بینند، کاندیدا شوند. ولی باید توجه کرد. ما که خودمان را پیروز میدان می دانیم، نباید کاری کنیم که انتخابات را واگذار کنیم. مشکلی که ما داریم، حکایت خواستگارس است که فردی از طرف شخصی به خواستگاری می رود اما بعد از عروس خانم خوشش می آید و او را برای خودش خواستگاری می کند. داستان ما هم همین است.

اصلاح طلبانی که به عنوان کاندیدا وارد میدان انتخابات می شوند، باید براساس تصمیم شورای عالی سیاست گذاری مبنی بر داشتن کاندیدای واحد و براساس برنامه در مقطعی باید انصراف بدهند و نباید ماندن تا آخر برای آنها تکلیف شرعی شود؛ مثل انتخابات سال ۸۴ که انتخابات به مرحله دوم کشیده شد؛ کاندیداهای اصلاحات تا پایان کار با هم رقابت کردند. حالا هم ما به دنبال افرادی هستیم که به میدان بیایند اما در صورت لزوم حاضر به انصراف هم باشند؛ یافتن چنین کاندیدایی انصافا دشوار است.

شما ریاست شورای سیاست گذاری اصلاحات را برعهده دارید. درباره این شورا و اقداماتش برایمان بگویید.

به نظرم مهم ترین دستاورد سال 92 تشکیل شورای سیاست گذاری اصلاحات بود که عامل انسجام و وحدت اصلاحات شد. برای ما حفظ این انسجام و وحدت بر هر اقدام دیگری اولویت دارد؛ البته این نگرانی برای ما وجود داشت و دارد که تشکیل این شورا به مذاق برخی خوش نیاید و بخواهند آن را از میان بردارند. اتفاقاتی هم افتاد اما با حوصله با آن برخورد کردیم و در نهایت با نظرسنجی از صاحب نظران و نخبگان احزاب اصلاح طلب، نتیجه حفظ این شورا شد که اکثریت احزاب اصلاح طلب هم در آن حضور دارند.

برای انتخابات شوراها چون پیش بینی ما این است که افراد زیادی اعلام کاندیداتوری خواهندکرد، بنایمان را بر تکرار تجربه انتخابات مجلس دهم قرار دادیم؛ به این معنا که قرار است براساس شاخص ها با اولویت دادن به تخصص ها و زنان و جوانان درباره افرادی که اعلام کاندیداتوری می کنند، تصمیم گیری کنیم.

آیا این شورا نیم نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ دارد؟

نگاه راهبردی ما حضور جدی و موثر در همه انتخابات از جمله انتخابات 1400 است.

شما باز هم بنای کاندیداتوری در انتخابات مجلس یازدهم را دارید؟

صحبت کردن در این باره خیلی زود است؛ قطعا در این باره تا دو سال آینده چیزی نخواهم گفت.

از شما به عنوان یکی از گزینه های اصلی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰۰ نام برده می شود؟

آن هم خیلی زود است. اگر همه پایبند به شعار «جوان گرایی و عمل گراییی» باشیم، ما نسل اول انقلاب باید در جایگاه مشاوره قرار بگیریم. برنامه ما در بنیاد امید ایرانیان برای 1400 این است که بتوانیم در سطوح مختلف حداقل 500 جوان نخبه، آماده کار و متعهد را شناسایی و معرفی کنیم. هر چند هنوز کاری جدی در این باره انجام نداده ایم، اما تلاش می کنیم و آرزویمان این است تا سال 1400 حداقل 500 جوان که شایستگی لازم را داشته باشند، در کنار خود داشته باشیم و در امور کشورداری از آنها استفاده کنیم.

و سوال آخر ما این است که محمدرضا عارف چه نوع جایگاه سیاسی- اجرایی در سال های آینده سیاسی کشور برای خود پیش بینی می کند؟

سوال سختی است. اگر نظر شخصی ام را بخواهید، دوست دارم در یک مرکز علمی مثل فرهنگستان علوم بنشینم و کارهای علمی کنم؛ یعنی کارهایی را که دیگران نمی توانند انجام دهند، انجام دهم؛ به خصوص در حوزه کارهای علمی- راهبردی کشور. بنابراین اگر دست خودم باشد، دوست دارم در این فضا کار کنیم ولی تجربه ای که در سایر زمینه ها از جمله مدیریتی، سیاسی و اجتماعی و در بیش از ۳۰ سال گذشته کسب کرده ام، متعلق به کشور و مردم است و قطعا در هر صحنه و کاری که لازم باشد، خود را موظف به انجام وظیفه می دانم.