نگاهی بر ابعاد مختلف سند ۲۰۳۰

سازمان ملل متحد در ۲۰۱۵ میلادی قطعنامه ای را برای دگرگون ساختن جهان در عرصه آموزش همگانی و توسعه پایدار تا پایان ۲۰۳۰ میلادی تصویب کرد. در این قطعنامه به بخش های مختلفی از جمله محیط زیست، تغییرهای اقلیمی و مسایل مهم و تاثیرگذار بر نسل های آتی اشاره شده است و تمامی ۱۹۲ کشور عضو سازمان ملل تا۲۰۳۰ میلادی باید برای مردمان خود فارغ از جنسیت، قومیت، سن و هرگونه تفاوت و تبعیضی، امکانات مساوی، با کیفیت و مادام العمر برای تحصیل را فراهم کنند که به این بخش از این برنامه، سند آموزش ۲۰۳۰ یونسکو گفته می شود.

ایران نیز از کشورهای شرکت کننده در این اجلاس بود که با مدیریت و برنامه‌ ریزی دفتر یونسکو در کشور با تشکیل ۳۰ کارگروه تخصصی تدوین و در ۲۰ آذر ۱۳۹۵ خورشیدی از آن رونمایی شد.

«آموزش ابتدایی و متوسطه، سنجش و ارزیابی کیفیت و یادگیری، آموزش پیش دبستانی و ابتدایی، آموزش فنی و حرفه‌ای و مهارتی رسمی، آموزش عالی مهارتی متوسطه، دسترسی به آموزش عالی با کیفیت و برابر، کارآفرینی با تاکید بر کار شایسته، برابرسازی فرصت ‌های آموزشی و اجتماعی برای زنان و دختران، دسترسی برابر اقشار آسیب‌پذیر به آموزش، آموزش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، توسعه سوادآموزی و رویارویی با کم‌سوادی، آموزش سلامت و شیوه‌های زندگی‌سالم و بهداشتی، توسعه همکاری ‌های علمی و بین‌المللی در آموزش عالی و ...» از جمله مهمترین اهداف تعیین شده در این سند به شمار می رود.

وجود مباحثی همچون شهروند جهانی، برابری جنسیتی، حذف کلیشه‌های جنسی و ارایه آموزش ‌های جنسی به کودکان به ‌بهانه ترویج صلح و نبود خشونت در این سند سبب انتقادهایی از طرف برخی صاحبنظران و کارشناسان شد. در این راستا با توجه به نگرانی‌هایی که برخی درباره سند ایجاد کرده ‌بودند، آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب با اشاره به اینکه بسیاری از موارد ذکر شده در این سند، در اسناد بالادستی به ویژه سند تحول بنیادین مطرح شده است، اظهار داشتند: «جمهوری اسلامی ایران تسلیم سندهایی مانند ۲۰۳۰ یونسکو نخواهد شد. به‌ چه‌ مناسبت یک مجموعه به ‌اصطلاح بین ‌المللی که قطعا تحت نفوذ قدرت‌های دنیاست، این حق را داشته باشد که برای ملت ‌های دنیا تکلیف مشخص کند؟»

به دنبال آن دولت یازدهم با صدور بیانیه‌ای درباره سند ۲۰۳۰ تاکید کرد، فرمایش‌ های ارزشمند و حکیمانه مقام معظم رهبری در خصوص سند «چارچوب اقدام آموزش ۲۰۳۰» که در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ خورشیدی مطرح شد،‌ توجه و اهتمام جدی دولت را به خود جلب کرده است.

حسن روحانی رییس جمهوری منتخب پس از پیروزی در انتخابات اخیر در نشست خبری با توجه به برخی از نگرانی ‌ها در ارتباط با سند ۲۰۳۰ گفت: «وزرای ما شامل وزیر خارجه، علوم و آموزش و پرورش نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و مفصل مساله ۲۰۳۰ را توضیح دادند که جمهوری اسلامی ایران تحفظ خود را حفظ کرده است و اگر خلاف فرهنگ و ارزش های ملی بود، به آن توجهی نمی‌کردند. من در سخنرانی ‌هایم پیش از این به ایشان اطمینان دادم و الان نیز این اطمینان را می‌دهم که مشکلی در ارتباط با مساله ۲۰۳۰ وجود ندارد.»

منتقدان دولت از اجرای سندی در نظام آموزشی کشور خبر دادند که برای مسوولان آموزش و پرورش هم جای تعجب داشت. آنان در هیاهوی انتخابات مدعی شدند که در سند ۲۰۳۰ که ایران آن را پذیرفته، آموزش های نادرست در مدرسه ها الزامی خواهد شد و حتی برخی پافراتر گذاشتند و مدعی شدند که ارایه این آموزش ها با چاپ کتابی به نام«لک لکی در کار نیست» به وسیله آموزش و پرورش در برخی مدرسه ها شروع شده است و به زودی فراگیر خواهد شد.

«محمدرضا وطنی» مدیرکل آموزش و پرورش گلستان درباره این مسایل گفت: «سند۲۰۳۰ پیمان نامه نیست فقط یک توصیه نامه است، یعنی جنبه الزام برای هیچ کشوری ندارد. اگر چه هیچ یک از کشورها این سند را امضاء نکرده اند. تنها پیمان نامه های یونسکو است که جنبه الزامی دارد و آن هم باید به تایید مجالس کشورها برسد. به اطلاع مردم شریف و متدین به ویژه علمای اَعلام می رساند که این شایعات در زمان تبلیغات انتخابات منتشر شده کاملا کذب بوده و همچنین شایعات دیگری نظیر چاپ کتاب های آن چنانی و توزیع آن توسط آموزش و پرورش مردود و مربوط به جریاناتی است که برابر فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند برخی از جریانات هستند که می‌خواهند آموزش و پرورش را از چشم بیندازند و اعتبار آن را مخدوش نمایند.»

«مصطفی خزاعی» مدیرکل آموزش و پرورش استان همدان نیز با بیان این که مسولان آموزش و پرورش و معلمان، عناصر با تقوا و متدینی هستند که هرگز اجازه نخواهند داد که مسایل خلاف اخلاق به صورت برنامه ای وارد آموزش و پرورش شود، اظهارکرد: برخی با پخش شایعات بی اساس و به دور از اخلاق اسلامی و انسانی دنبال ارزش زدایی از آموزش و پرورش هستند.

مدیرکل آموزش و پرورش استان همدان شایعه ممنوعیت فعالیت های قرآنی در مدارس ابتدایی و پیش دبستانی را از پایه کذب محض خواند و خاطرنشان کرد: «بهتر است افراد برای هرگونه قضاوت به اسناد موجود در آموزش و پرورش مراجعه کنند. همانگونه که رییس جمهوری و وزیر آموزش و پرورش گفتند، به ملت شریف ایران اطمینان می دهیم که وزارت آموزش و پرورش صرفا برمبنای فرهنگ اسلامی- ایرانی خود و در چهارچوب قوانین و اسناد بالادستی حرکت خواهد کرد.»

شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به عنوان محلی برای تبادل آرا و نظرهای سیاسی و اجتماعی قرار می گیرد و در جهت ایجاد موج های حمایتی- انتقادی عمل می کنند. انتشار شایعه های گوناگون درباره سند ۲۰۳۰ در دوران انتخابات در فضای مجازی باعث تشویش خانواده ها و ایجاد نگرانی میان آنها شد و ناراحتی فرهنگیان را که به آنها اتهام ناروایی وارد شده بود،‌ در پی داشت. در این میان کاربران فضای مجازی مطالبی را درباره سند ۲۰۳۰ یونسکو انتشار دادند و بر پایه آن، موضوع هایی که منتقدان در این باره مطرح کردند بسیار متفاوت تر از آنچه که این سند نشان می داد به شمار می رفت.

برخی از نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری تصور داشتند که می توانند با استفاده از سند ۲۰۳۰ به نشر اکاذیب و تخریب رقیب خود بپردازند و با ارایه استدلال خویش از این سند همانند شایعه آموزش جنسی به کودکان و حذف موارد قرآنی از کتاب های افکار عمومی را دچار تشویش کنند.

اما با توجه به رویدادهای شکل گرفته در ارتباط با سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو می توان به نظری واحد درباره متن آن رسید و بر این پایه «علی لاریجانی» رییس مجلس شورای اسلامی از معاونان، مسوولان آموزش و پرورش، نمایندگان شورای عالی انقلاب فرهنگی و افراد صاحب نظر برای پیگیری و بررسی مجدد این مهم دعوت به عمل آورد. همچنین در جلسه علنی هفتم خرداد ۱۳۹۶ خورشیدی وی با اشاره به اینکه سند ۲۰۳۰ در هیات تطبیق مصوبات دولت با قوانین بررسی شده است، گفت: این سند اشکال شکلی قانونی ندارند و بررسی محتوای آن با شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

این مهم سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «داوود محمدی» نایب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به گفت وگو بپردازد.

داوود محمدی با اشاره به اینکه انتقادهای بسیاری بر سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو وارد شده، گفت: ایران همانند دیگر کشورهای عضو سازمان ملل متحد و یونسکو در جلسه های تنظیم سند آموزشی حضور داشت که در یکی از جلسه ها وزیر آموزش و پرورش وقت اعلام می دارد که هر نوع مطلب و مفادی از این بیانیه که هماهنگ با مبانی اعتقادی و دینی جمهوری اسلامی ایران نباشد از تایید لازم برخوردار نخواهد شد. در واقع سند ۲۰۳۰ بیانیه ای محسوب می شود که اجرای آن الزامی نیست و در طول تبلیغات انتخاباتی، بحث ها و انتقادهای بسیاری مطرح و از آن به عنوان ابزاری علیه دولت و مخدوش کردن چهره نامزدها استفاده شد. برخی افراد از این سند به عنوان وسیله تبلیغاتی استفاده کردند که با توجه به مبانی اعتقادی و اخلاقی که در جامعه حاکم است، باید گفت برای پیشبرد اهداف متوسل شدن به این اعمال، خلاف اخلاق مداری به شمار می رود.

نایب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با بیان اینکه تا کنون هیچ زمینه اجرایی برای این سند در آموزش و پرورش فراهم نشده است، اظهار داشت: تا به امروز در آموزش و پرورش، هیچ زمینه اجرایی برای این بیانیه ایجاد نشده و بسیاری از مطالب این سند در اسناد تحول بنیادین و اسناد بالادستی کشور نیز مطرح شده است. به طور کلی می توان گفت این سند موارد مثبت و منفی بسیاری دارد. با توجه به منویات مقام معظم رهبری باید سند تحول بنیادین اجرایی شود زیرا این سند به آنچه آموزش کشور نیاز دارد، اشاره می کند. مقوله ای که برابر با مبانی اعتقادی و دینی باشد، بایستی اجرایی شود و آموزش و پرورش کشور نیز سند تحول بنیادین را بر این معیار قرار داده است و در چارچوب آن عمل می کند. نظام تعلیم و تربیت با برنامه مدون و خاصی شکل گرفته است و مواردی متناقض با این سند نباید اجرایی شود.

وی در ادامه افزود: این سند بر پایه فرهنگ ها و دین های مختلف طراحی شده و به حداقل های مشترک کشورها از نظر مذهبی و فرهنگی پرداخته است، بنابراین هر کشوری باید بر پایه مصالح و اسناد ملی خود در چارچوب آن اقدام کند. در تصویب چارچوب اقدام آموزش ۲۰۳۰ یونسکو از هیچ کشوری درخواست امضا نشده است و الزامی به اجرای آن وجود ندارد و این امر تنها در صورت تایید مجلس هر کشور به صورت قانون اجرایی در می آید. پذیرفتن و امضا بسیاری از معاهده ها، سندها و بیانیه‌های مختلف بین‌المللی به ویژه موضوع هایی که از طرف سازمان یونسکو طرح می‌شود برای هر کشوری مزیت ها و دستاوردهای ملی و بین‌المللی به دنبال دارد. از آنجا که ایران نیز باید با این جامعه جهانی ارتباط داشته باشد عضو بسیاری از این نهادها شده است اما با این وجود خود را ملزم به پذیرفتن مسایل متضاد با مبانی اعتقادی نمی‌داند.

داوودی با اشاره به اینکه فراهم آوردن زمینه های عدالت اجتماعی و فعالیت های پژوهشی از جمله موارد توافق شده در این سند است، یادآور شد: برابری آموزشی برای تمامی افراد مانند معلولان، ریشه‌کن کردن بی سوادی و ... از جمله مواردی به شمار می رود که در سند ۲۰۳۰ یونسکو به آن اشاره شده است که کشورهای عضو توافق کردند تا به مفاد آن عمل کنند که البته تمامی این موارد در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هم وجود دارد. علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش وقت در نشست های مربوط به تنظیم این سند به اینکه ایران در اسناد بالادستی خود بسیاری از موارد را در دستور کار خود دارد، اشاره کرد و همچنین یادآور شد، مسایل مغایر با مبانی فرهنگی و اعتقادی کشور، اجرایی نخواهد شد. اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز بر ضرورت هماهنگی اهداف سند ۲۰۳۰ یونسکو با اسناد بالادستی در حوزه آموزش و پرورش و نقشه جامع علمی کشور تاکید دارند و در این میان بر ضرورت رعایت مسایل تربیتی، دیدگاه‌های اعتقادی و فرهنگی اشاره می کنند.

وی با بیان اینکه آموزش با کیفیت، فراگیر و مادام العمر برای همگان در قالب اهدافی تعیین شده است، گفت: ترویج فرهنگ غرب با تغییر در کتاب های درسی و فراگیری اطلاعات آموزشی خشونت بار سبب جهت گیری اندیشه کودکان خواهد شد. آموزش ۲۰۳۰ که هدف چهارم این سند به شمار می رود و با نام «به‌ سوی آموزش و یادگیری مادام‌العمر با کیفیت، برابر و فراگیر» آورده شده است، تنها به هدف های آموزشی محدود نمی‌شود بلکه در تحقق اهداف دیگر سند شامل تامین بهداشت، دستیابی به رشد اقتصادی و اشتغال پایدار، الگوهای تولید و مصرف پایدار و تغییر اقلیم نیز نقشی اساسی ایفا می‌کند.

آموزش و پرورش کشور باید تمام توان خود را صرف اجرای سند تحول بنیادین کند و به یقین اسناد بالادستی و سند تحول بنیادین رویکرد اصلی برای پیشبرد اهداف در نظام آموزشی است بنابراین پذیرش این بیانیه که بیشتر برای اصلاح ارتباط ایران با جامعه جهانی است، جای نگرانی ندارد.