چشم انداز بازار نفت پس از اجلاس اوپک

مهدی عسلی؛ کارشناس بین‌المللی انرژی در روزنامه ایران نوشت: واکنش بازار جهانی نفت خام به اجلاس ۱۷۲ اوپک شگفت انگیز و غیرقابل پیش‌بینی بود و برخلاف تصور قیمت نفت خام بعد از این اجلاس همچنان پایین‌تر از قیمت نفت خام در روز برگزاری آن است.

عوامل متعددی در پیدایش شرایط کنونی بازار‌های نفت نقش داشت و در مجموع پیکان کاهنده قیمت، بزرگتر از پیکان افزایش آن بود. این اجلاس مهم نفتی اوایل ماه جاری یعنی در روز‌های سوم و چهارم خرداد ماه ۱۳۹۶ (مصادف با ۲۴ و ۲۵ ماه مه ‌۲۰۱۷) در دبیرخانه اوپک در وین برگزار شد. تأثیر تصمیم‌های اتخاذ شده در این جلسات تاکنون نتوانسته موفق عمل کند اما بدون تردید در بازار‌های نفت احساس خواهد شد.

هدف اصلی تصمیم،اوپک در اجلاس پیشین یعنی حذف 1.8 میلیون بشکه در روز از عرضه کل با همکاری 11 کشور غیر عضو در این سازمان در وهله اول کاستن حجم انبارهای تجاری نفت در دنیا بخصوص انبارهای نفت کشورهای توسعه یافته بود که به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده و نزدیک دویست میلیون بشکه بالاتر از متوسط 5 سال گذشته قرار گرفته بود. بنابراین بازگرداندن تعادل به بازار حول قیمت‌های قابل قبول (که از قول وزیران اوپک و غیر اوپک حدود 60 دلار در هر بشکه گفته شده بود) نیازمند حذف مازاد نفت موجود در انبارها بود. بر اساس برآوردهای دبیرخانه اوپک انتظار می‌رفت این میزان کاهش بتواند طی 6 ماه مازاد نفت انبارهای تجاری را حذف و تعادل را به بازار نفت بازگرداند. سپس در کنفرانس ماه مه ‌2017 (یعنی روز پنجشنبه 4 خرداد ماه) کنفرانس وزیران می‌توانست در مورد تمدید این کاهش یا اعاده به سطح عادی تولید خود تصمیم بگیرد. بنابراین موضوع اصلی مباحث کنفرانس اخیر اوپک بررسی بازار نفت و تصمیم‌گیری در خصوص استمرار سطح تولید کنونی اوپک بوده اگر چه دراین مدت رفتار بازار با اهداف اوپک همخوانی نداشته است.

برآورد سازمان‌های مهم نفت بین‌المللی مانند اوپک، آژانس بین‌المللی و اداره اطلاعات انرژی امریکا نشان می‌دهد اواخر امسال و سال آینده میلادی بازار نفت در قیمت‌های قابل قبول بین 50 الی 55 دلار برای هر بشکه به تعادل خواهد رسید. هر چند کاهش سرمایه‌گذاری‌های سال‌های اخیر در فعالیت‌های بالادستی صنعت نفت در سراسر جهان حمایتی در جهت حفظ قیمت‌های بالا است چون بازار می‌داند که ظرفیت‌های تولید به دلیل سرمایه‌گذاری‌های ضعیف چند سال اخیر نمی‌تواند جهش یابد با این حال انتظار افزایش زیاد قیمت‌ها نیز نمی‌رود. در واقع بعید است در یکی دو سال آینده قیمت نفت فاصله زیادی از سطوح کنونی بگیرد. زیرا از یک طرف در قیمت‌های بالاتر بلافاصله تولید میادین مختلف نفت متعارف و غیرمتعارف امریکا سودآور شده و تولید افزایش می‌یابد و از سوی دیگر این موضوع می‌تواند رشد تقاضای جهانی برای نفت را کاهش دهد.

ملاحظه بازارهای مالی نیز نشان می‌دهد که شرایط به اصطلاح پس ‌‌بهین(کونتانگو) است، یعنی قیمت‌های آتی بالاتر از قیمت‌های نقدی است اما شیب این منحنی بسیار ملایم است. گفته می‌شود با آزاد شدن صادرات نفت از امریکا فاصله قیمت نفت شاخص دبلیو تی‌آی امریکا با برنت دریای شمال به حدود 2 دلار رسیده است. زمانی که منحنی قراردادهای آتی نفت شاخص برنت به‌صورت پیش بهین در آید (به اصطلاح بک واردیشن شود) و سطح انبارهای نفت کاهش یابد اوپک به هدف ثبات بازار نفت نزدیک خواهد شد.

اولین نقطه ضعف اجلاس

قابل پیش‌بینی بودن آن بود. حتی از روزهای قبل از برگزاری این جلسات با توجه به موضع گیری‌های کشورهای مهم سازمان اوپک مانند ایران، عراق، کویت، ونزوئلا و بیانیه مشترکی که هفته قبل از برگزاری کنفرانس و در حاشیه کنفرانس «ابتکار جاده و کمربند چین» توسط وزیران نفت عربستان و روسیه منتشر شده بود بازار انتظار تمدید توافق تاریخی اواخر سال میلادی قبل اوپک و ۱۱ کشور تولید‌کننده نفت غیر اوپک را داشت. در نوامبر سال قبل وزیران اوپک توافق کردند با کاهش ۱.۲ میلیون بشکه‌ای نفت از کل تولید اوپک به تعادل بازار کمک کرده و مازاد انبارهای تجاری نفت را کاهش دهند. این توافق با همراهی ۱۱ کشور تولید‌کننده نفت غیر اوپک از جمله کشورهای فدراسیون روسیه، آذربایجان، قزاقستان، عمان، مکزیک، مالزی در ۱۰ دسامبر سال گذشته تقویت شد. کشورهای غیر اوپک تعهد کرده بودند ۶۰۰ هزار بشکه از تولید نفت خود را کاهش دهند که در این میان روسیه با تعهد کاهش ۳۰۰ هزار بشکه در روز نقش بارزی در این توافق داشت.

در کنفرانس سال قبل توافق شده بود کمیته‌ای متشکل از وزیران نفت کویت، الجزایر، روسیه (و عربستان به‌عنوان رئیس کنفرانس اوپک) همرا با دبیرکل اوپک با تشکیل جلسات به اجرای تعهدات کشورهای متعاهد نظارت کرده و نتیجه را به کنفرانس وزیران گزارش دهد. این کمیته به نوبه خود یک کمیته فنی از کارشناسان کشورهای عضو و تولید‌کنندگان غیر عضو تشکیل داد تا روند اجرای توافق را پیگیری کنند. گزارش سازمان‌های بین‌المللی انرژی و کارشناسان بازارهای نفت نشان می‌دهد که به‌طورکلی اعضای اوپک نزدیک ۱۰۰ درصد و کشورهای ۱۱ گانه غیر اوپک حدود ۵۰ درصد به تعهدات خود در کاهش تولید از سقف تولید اکتبر سال گذشته عمل کرده‌اند و این برآوردها در گزارش کمیته وزارتی مزبور به کنفرانس وزیران اوپک که روز پنجشنبه تشکیل شد و سپس در بیانیه پایانی کنفرانس منعکس شد.

همانطور که گفته شد با توجه به بیانیه‌ها و مواضعی که در هفته‌های گذشته توسط وزیران نفت و انرژی اوپک و روسیه اعلام شده بود تمدید تصمیم نوامبر گذشته برای ۹ ماه آینده توسط بازار پیش‌بینی می‌شد و روند کاهش قیمت‌های نفت هم در دو هفته گذشته متوقف شده و قیمت‌ها به حدود ۵۰ دلار در هر بشکه بازگشته بود. با این حال کاهش قیمت‌های نفت بلافاصله پس از پایان کنفرانس وزیران اوپک نشان داد که بازار انتظار داشته اوپک و کشورهای غیر اوپک شرکت‌کننده در کنفرانس تصمیمات قوی تری برای اعاده تعادل بازارهای نفت اتخاذ کنند.

دلیل این انتظار به طورکلی عدم تحقق هدف کاهش مازاد انبارهای نفت تجاری در دنیا و استمرار مازاد تولید نفت در سال‌جاری میلادی بوده است. برآوردهای مختلف نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۷ به‌طور متوسط روزانه ۵۰۰هزار بشکه نفت بیش از تقاضای جهانی روانه بازارها شده و موجب افزایش حجم انبارهای نفت شده است. افزایش بیش از انتظار تولید نفت در امریکای شمالی و نیز برزیل و دریای شمال و برخی دیگر از مناطق و در مقابل ضعف تقاضا برای نفت در اقتصادهای مهم مانند چین، آلمان، هندوستان، امریکا و ترکیه عامل اصلی این عدم تعادل بوده است.