تاثیر حملات تروریستی بر اقتصاد کشورها

هفته نامه صدا - فریده عنایتی: «۱۷ کشته و ۴۶ مصدوم» خبری کوتاه و گویا بود؛ خبری که نتیجه حمله تروریستی روز چهارشنبه به تهران را بیان می کرد، و البته خبری که تمام بازارها را به هم ریخت. به هر حال بعد دیگر حوادث تروریستی در همه جای دنیا، تاثیرش در اقتصاد و بازارهای مالی است. بازارهایی که با کوچک ترین هیجانی از این رو به آن رو می شوند.

حوادث روز چهارشنبه پایتخت به یکباره از ساعت 10 و ربع منتشر و همه جا پر شد. عکس، فیلم و شایعه و خبر بود که در شبکه های مجازی دست به دست می شد؛ البته صدا و سیما که حداقل در چند ساعت اول برنامه هایی مانند «شهریه مهد کودک ها» را نشان می داد. اما بازار راه خودش را می رود و کاری ندارد که حادثه انتحاری است یا نیست و چند نفر در حادثه کشته شده و به شهادت رسیده اند.

بازارهای مالی وحشت زده

* شاخص کل بورس امروز کمتر از یک درصد ریخت. به این ترتیب در حالی که مرقد امام (ره) و میدان بهارستان و ساختمان پارلمان ایران درگیر تیراندازی و عملیات انتحاری تروریست ها و خنثی کردن آن توسط نیروهای نظامی و انتظامی بود، دو تا چهارراه آن طرف تر، بازار بورس تصمیم گرفت که سقوط کند.

به این ترتیب د رحالی که اخبار حادثهاز ساعت ۱۰ و ربع منتشر شد، از ساعت ۱۰ و ۵۵ دقیقه تالار شیشه ای حافظ روند رو به کاهش را شروع کرد تا اینکه در انتهای روز کاری با ۵۳۵ واحد افت یک کانال عقب بنشیند. به این ترتیب در این حادثه، در آخرین روز کاری هفته شاخص کل بورس به رقم ۷۹ هزار و ۷۵۸ واحد رسید.

روز چهارشنبه بیشتر نمادها به رنگ قرمز درآمدند تا با وضعیت کشور همدردی کنند. بازار دیگری که امروز دستخوش تغییرات البته به نسبت کمی شد، ارز بود. قیمت دلار روز چهارشنبه 8 تومان (0.21 درصد) رشد کرد و به قیمت 7373 تومان رسید. همچنین یوور هم با افزایش 9 تومانی به قیمت 4256 تومان و پوند هم با 15 تومان رشد به قیمت 4877 تومان رسید.

تلفات تروریست در جهان

* علاوه بر تلفات جانی، اقدامات تروریستی اثرات مستقیم، غیرمستقیم، آنی و طولانی مدت بر بازارها دارد.

حوادث تروریستی هر روز در گوشه ای از جهان اتفاق می فتند. یک روز در منچستر، روزی دیگر در پاریس و حالا هم در تهران. احتمالا هم وجه مشترک اقتصادی تمام آنها، هیجان های بازارهای مالی است.

صندوق بین المللی پول، چندی پیش گزارشی درباره تلفات تروریسم در اقتصاد منتشر کرد در این گزارش آمدها ست: «تروریست ها نه تنها می توانند خسارات جانی داشته باشند بلکه می توانند مسایل اقتصادی بی حد و حصر ایجاد کنند.»

براساس این گزراش، فناوری های جدید، هزینه های حمل و نقل را کاهش داده و از آن طرف باعث افزایش تجارت و جریان سرمایه در سراسر کشورها شده اند. اما همان فناوری که باعث رشد اقتصاد بین المللی شده، باعث رشد تروریسم هم شده است. به این ترتیب هم تروریسم دیگر یک موضوع محلی نیست و می تواند هزاران مایل دورتر خرابی های وسیعی ایجاد کند. اما تروریسم بیش از تلفات انسانی، خسارات مادی به همراه دارد. همچنین تروریسم آسیب های جدی غیرمستقیمی بر کشورها و اقتصادها از طریق افزایش هزینه های معاملات اقتصادی وارد می کند؛ به طور مثال باعث می شود که حق بیمه ها افزایش پیدا کند.

حملات تروریستی به یمن در سال 200 و لیمبورگ فرانسه در سال 2002 آسیب جدی به صنعت حمل و نقل این کشورها وارد کرد. در نتیجه این حملات، حق بیمه برای کشتی ها 300 درصد رشد کرد.

صندوق بین المللی پول بار اقتصادی تروریسم را کشف و به سه بخش تقسیم کرده است. زیان های درآمد ملی و تاخیر در رشد، تضعیف سرمایه گذاری مستقیم خارجی و اثرات متفاوت بر تجارت بین المللی.

طبق این گزارش تاثیر حملات تروریستی در کشورهای بزرگ و توسعه یافته به مراتب کمتر از کشورهای کوچک و در حال توسعه است. این گزارش همچنین مثال می زند که حملات 11 سپتامبر سال 2001 آمریکا، حدود 80 میلیارد دلار ضرر ایجاد کرد. این رقم بزرگ بوده است، اما تنها بخش کوچکی (حدود 0.1 درصد) از 10.6 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی آمریکا بوده است.

گیابولو و ساندلر (۲۰۰۹) ۴۲ کشور آسیایی- و ۷ کشور توسعه یافته و ۳۵ اقتصاد در حال توسعه- را بررسی کردند. در این گزارش تخمین زده شد که تروریسم مانع رشد در اقتصادهای توسعه یافته می شود، اما هر حادثه تروریستی فراملی (به ازای هر میلیون نفر) نرخ رشد اقتصادی را ۱.۴ درصد در کشورهای در حال توسعه کاهش می دهد. این داده ها به این معنی است که کشورهای کوچک تر و در حال توسعه بیشتر در معرض آسیب تروریسم قرار دارند تا کشورهای توسعه یافته.

از طرف دیگر، افزایش فعالیت های تروریستی در یک منطقه باعث کاهش جذب سرمایه گذاری می شود. این مساله هم باعث کاهش سهام سرمایه مولد و جریان فناوری بهره وری می شود. به طور مثال از اواسط دهه 1970 تا 1991، حوادث تروریستی باعث شد سرمایه گذاری مستقیم خارجی در اسپانیا 13.5 درصد و در یونان 11.5 درصد کاهش پیدا کند.

اما از طرف دیگر گفته می شود که تروریست ها یکسری تاثیرات محدود در بازارها هم ایجاد می کنند. اکونومیست در گزارشی با این محتوا نوشته است: «در جولای ۲۰۰۵، زمانی که بمب گذاران انتحاری به شبکه حمل و نقل لندن حمله کردند، بازار انگلستان در عرض چند روز بازیابی شد و تولید ناخالص داخلی بریتانیا در سه ماه ۰.۸ درصد رشد کرد.»

اکونومیست ادامه می دهد: «ممکن است حملات تروریستی اختلال کوتاه مدتی در زندگی اقتصادی ایجاد کنند و ممکن است مردم تا چند روز به مرکز شهر نروند. اما در این حالت مردم تنها نیازهای خود را به تعویق می اندازند ولی رها نمی کنند. فعالیت های اقتصادی آنها به سادگی از یک دوره به دوره بعد منتقل می شود.»

به گزارش اکونومیست، واضح است که تاثیرات تروریسم می تواند بسیار گسترده باشد. مثلا اگر اقتصاد کشوری به گردشگری وابسته است (مثل تونس و مصر) این خطر وجود دارد که گردشگران به دنبال مقصدهای امن تری بروند.

تاثیر اقتصادی بالقوه دوم از دیدگاه اکونومیست به اقدامات متقابل دولت ها بر می گردد. «احتمالا همه ما از اقدامات امنیتی در فرودگاه خسته و با آن آشنا هستیم. هزینه های اقتصادی وقت تلف شده در صف ها به سختی قابل محاسبه است.»

اگر اروپا تصمیم به لغو منطقه شینگن و استقرار کنترل های مرزی بگیرد، چه می شود؟ نتیجه این می شود که صف های طولانی از خودرو در مرز فرانسه، بلژیک یا هلند و آلمان ایجاد نخواهد شد. این آشوب ها الزاما اتفاق می افتند (یکی از دلایلی که آنها این کار را انجام نمی دهند) با این وجود، هنوز هم پولی که صرف فعالیت هایی مانند محافظت ها پلیس، نظارت های امنیتی و... می شود، می تواند روی رشد تاثیر منفی بگذارد. این باری اضافی بر دوش اقتصاد خواهدبود که اروپا در حال حاضر آمادگی پذیرش آن را ندارد.

اکونومیست سومین راهی که تروریست می تواند از طریق آن روی رشد اقتصادی تاثیر بگذارد را این طور بیان می کند: «سومین راهی که تروریسم می تواند از طریق آن روی رشد اقتصادی تاثیر بگذارد، این است که کمپین ها به جای انفرادی بودن، جنبه همه گیر پیدا می کنند. آشوب ها در ایرلند شمالی بیش از ۳۰ سال طول کشید، نتیجه آن کاهش استخدام در بخش خصوصی بود.

چرا که هزینه زیادی در ازای هر نفر صرف آن می شد. همچنین هم توریسم کاهش شدیدی پیدا کرد. اگر داعش همچنان به حیات خود ادامه دهد و تهدیدهایش ادامه پیدا کند، می تواند منجر به بروز تفرقه های اجتماعی و قومی در اروپا شود. این کار باعث می شود تا سرمایه گذاری های خارجی کاهش پیدا کند و توریسم هم تحت تاثیر قرار گیرد.»

همچنین اینوستوپدیا، سایتی که از آن به عنوان منبع سرمایه گذاری یاد می شود، به 5 روش تاثیر تروریسم بر اقتصاد اشاره کرده است؛ اولین مورد تخریب اقتصادی مستقیم است. فوری ترین و قابل اندازه گیری ترین تاثیر تروریسم تخریب فیزیکی است. تروریست ها نیروگاه های موجود، ماشین آلات، سیستم حمل و نقل، کارگران و دیگر منابع اقتصادی را از بین می برند.

در مقیاس کوچک تر، اقدامات تروریستی می تواند کافه ها، کلیساها و جاده ها را منفجر کند. حملات بزرگ مقیاس مثل بمب گذاری در مرکز تجارت جهانی در ۱۱ سپتامبر میلیاردها دلار را از بین برد و باعث کشته شدن هزاران کارگر مولد شد. طبق این گزارش، تاثیر تروریسم و جنگ، همیشه بر اقتصاد منفی و تخریب فیزیکی بزرگ ترین دلیل آن است.

مورد دوم، افزایش بی اعتمادی به بازار است. حتی اگر شما در نقطه نزدیکی به حملات تروریستی زندگی نمی کنید، ممکن است تاثیرات منفی آن به طور غیرمستقیم به شما برخرود کند. دلیلش این است که انواع بازارها از عدم اطمینان نفرت دارند و تروریسم مقدار زیادی از این بی اعتمادی را ایجاد می کند. بازارهای مالی به معنای واقعی کلمه بعد از حادثه 11 سپتامبر تعطیل شدند. بحث های زیادی درباره عمق و همه گیر شدن و تاثیر تروریسم در بازارهای مالی وجود دارد. به نظر می رسد که تهدیدات تروریسم در جهان ادامه دار افزایش پیدا می کند و از آن طرف هم بازارها انعطاف بیشتری نشان می دهند.

شاخث بازار سهام در حملات تروریستی فرانسه که حداقل 129 نفر در سال 2015 در آن کشته شدند، کاهش پیدا نکرد. اما با این حال، حمله مرگبار در نیس فرانسه در سال 2016، این حس را ایجاد کرد که ممکن است فرانسه مکانی خوب برای زندگی و کسب و کار نباشد.
خطر واقعی تروریسم جهانی از دیدگاه یک سرمایه گذار گسترده تر از حوادث فردی است. سرمیاه گذاری بین المللی و همکاری در جهان پر از تروریسم کمتر اتفاق می افتد.

تاثیر سوم روی بیمه، تجارت، گردشگری و سرمایه گذاری مستقیم خارجی است. دو صنعت آشکارا برابر تروریسم آسیب پذیرند: یکی بیمه و دیگری گردشگری. همه شرکت های بیمه در حادثه تروریستی و جنگ های بین المللی پرداخت هایی داشته اند. به هر حال تروریسم برای هر کسب و کاری خطر ایجاد می کند و شرکت های بیمه بیش از هر فرد دیگری از خطر نفرت دارند. گردشگری حتی بیشتر از بیمه با این ماجرا درگیر است. به طول مثال گردشگری در فرانسه حدود 7 تا 8 درصد از تولید ناخالص داخلی را شامل می شود.

ونگوئلیز پانایوتیس، مدیرعامل شرکت مشاوره گردشگری MKG در گفت و گو با رویترز اعلام کرد که انتظار این می رفت که آمار گردشگران فرانسه بعد از حملات نیز ۳۰ درصد کاهش پیدا کند. در مقیاس بزرگ تر، تروریسم به تجارت بین المللی لطمه می زند. این ماجرا ممکن است به دلیل تهدیدهای اجتناب ناپذیر، مسیرهای تجاری خطرناک، سیستم های توزیع و واکنش های روانی و فیزیکی به تروریسم باشد. این مساله همچنین به معنای سرمایه گذاری مستقیم کمتر در کشورهای بی ثبات است.

مورد چهارم، جنگ در سلامت دولت است. یعنی در طول زمان جنگ، دولت ها و اکنش هایی نشان می دهند یا شهروندان هیجان زده می شوند. آنها آزادی های اقتصادی و سیاسی خودشان را به سادگی رها نمی کنن تا به امنیت دست پیدا کنند. این کار می تواند باعث افزایش مالیات، افزایش کسری بودجه و افزایش تورم شود. اکثرا دولت ها در زمان جنگ، کنترل قیمت را برقرار می کنند و گاهی هم برخی صنایع را ملی می کنند.

مورد پنجم هم افزایش ناسیونالیسم و شک و تردید در امور خارجی است. به این ترتیب خطر نهایی برای اقتصاد، ریسک سیاسی است. این ماجرا در آمریکا و اروپا باعث افزایش شک و تردید به فرهنگ های خارجی، کسب و کار، کارگران مهاجر و پناهنده ها شد. جنبش های مردمی در حال حاضر در انگلستان با پیروزی برگزیت باعث ضدجهانی سازی و احساسات ضدتجارت شده است.

این نوع از رویدادهای مهم سیاسی عواقب نامشخص اقتصادی برای همه چیز از جمله ارز، تجارت و دیپلماسی دارند. بستن مرزها روی کارگران معاملات اقتصادی را کاهش می دهد و باعث محدودیت در تولید می شود.

اقتصاد با هرکدام از اقدامات تروریستی و بمب گذاری ها یک بار دیگر دگرگون می شود و بالا و پایین می شود.

اثرات دائمی و آنی حملات تروریستی چیست؟

احمد حاتمی یزد، اقتصاددان: در حادثه تروریستی روز چهارشنبه در تهران، شاخص بورس حدود ۵۰۰ واحد افت کرد. البته این میزان تنها یک درصد از کل شاخص بود. بنابراین آنقدر زیاد نیست. اما موردی که در هزینه حملات تروریستی باید به آن پرداخت، این است که هزینه های کار قطعا اقزایش پیدا می کند.

هر حادثه تروریستی، جنبه روانی هم دارد. اگر عملیات تروریستی موقت باشد، جنبه روانی آن هم زود از بین می رود، اما اگر اقدامات تروریستی بلندمدت ادامه پیدا کند، تاثیری عمیق و جدی در فعالیت های اقتصادی می گذارد که مانع رشد توسعه خواهدبود.

من به وضوح به یاد دارم که در دهه ۴۰ شمسی و ۶۰ میلادی، آمار هواپیماربایی افزایش پیدا کرد. مخالفان به راحتی در همه جای دنیا دست به هواپیماربایی می زدند، همان اقدامات هم هزینه هواپیما و سفر هوایی را به شدت افزایش داد. به این ترتیب آن نظارت هایی که در فرودگاه ها انجام می شود، هنوز هم به یادگار مانده از دهه ۴۰ است که در این مدت هزینه های زیادی را ایجاد کرده است.

به این ترتیب اقدامات تروریستی هزینه های دائمی به وجود واهدآورد که تاثیر منفی در رشد اقتصادی دارد. اما اگر عملیات تروریستی ادامه پیدا نکند، این فعالیت ها هم متوقف می شود. مثلا در اروپا کسی به فکر ربودن هواپیما نیست، اما این واهمه در دهه 60 میلادی وجود داشت.

بنابراین باید میان هزینه های دائمی و آنی اقدامات تروریستی تفکیک قائل شد. اقدامات تروریستی ادامه دار می تواند در اقتصاد رکود ایجاد کند، اما در کوتاه مدت می تواند بازارهای مالی را تکان دهد.

اقدامی هم که چهارشنبه هفته گذشته در تهران رخ داد، تا یک مدت روی روحیه فعالان اقتصادی تاثیر می گذارد. اگر این روند ادامه پیدا کند، روی ذهنیات سرمایه گذاران تاثیر می گذارد، اما اگر ادامه پیدا نکند، ظرف 6 ماه بازار به حالت عادی بر می گردد.