پیشنهادات درون سازماني به محمد شریعتمداری

قاسم خرمی در روزنامه قانون نوشت: با رای مجلس به برنامه و صلاحیت محمد شریعتمداری فعالیت ایشان به عنوان وزیر صنعت،معدن وتجارت آغاز شد.ارائه برنامه واقع بینانه، حمایت جدی دولت، رای مطلوب نمایندگان مجلس و استقبال خوب فعالان بخش خصوصی می‌تواند مقدمه و زمينه مناسبي برای حضور ایشان در این وزارتخانه بزرگ و کلیدی باشد.

اما اجرای آن برنامه و تضمین موفقیت‌های آتی، جملگی منوط به فراهم سازی ساز وکارهای اجرایی و درون تشکیلاتی در جلب نظر و همراهی بدنه سازمانی وزارت صنعت، معدن و تجارت است. در سه قسمت قبلی این نوشتار به ضرورت «اصلاح ساختار بروکراسی»، « تغییر ذهنیت مکانیکی به دینامیکی» و « اقدامات اجتماعي برای توانمندی بخش خصوصی» اشاراتي صورت گرفت.

اکنون با توجه به شروع کار جناب آقای شریعتمداری به عنوان وزیر صنعت، معدن و تجارت، برابر مطالعات نظری و به‌خصوص تجربه زیسته ام در ستاد وزارتخانه، برخی پیشنهادها و بعضا توصیه‌های برادرانه به‌صورت خلاصه و البته بي پيرايه خدمت ايشان ارائه می شود تا در فرصت هاي آتي به توضیح و تشریح بیشتر آن مبادرت ورزم :

1- با نگاه انتقادی وارد شوید!

فردي كه قرار است وزير چهار سال آينده صنعت، معدن و تجارت باشد بايد نسبت به فضاي پيراموني و محل ماموریت خود نگاه انتقادي داشته باشد.شما اکنون با در دست داشتن برنامه‌اي جديد براي تغيير وضع موجود به وضع مطلوب آمده‌ايد، پس بنابراين نمي بايد و نمي‌توانيد در گذشته متوقف بمانيد. شما مختاريد و حق داريد كه نگرش‌ها، سياست‌ها، خط‌مشي‌ها و حتي برنامه‌هاي قبلي را نقد كنيد.

هيچ تصميم و برنامه‌اي - به‌ويژه تصميمات اساسي مرتبط با آينده صنعت كشور- به صرف آنكه در گذشته انجام و تحسين مي شده، عاري از نقد و بازبيني نيست. نقد سیاست ها و عملکردها به معنی ضایع‌کردن نام نیک دیگران نیست. شكي نيست كه در گذشته به‌ويژه در دوره همين وزير قبل از شما ، تلاش ها و اقدامات فراواني انجام شده كه شايسته است از آن به نيكي ياد كنيد اما اين قدر شناسي‌ها نبايد به معناي تاييد نگرش ها و جهت‌گيري‌هاي گذشته باشد .

شما قرار است صنعت را از جايي كه اكنون ايستاده است ، دست‌كم يك‌قدم جلوتر ببريد . انجام اين كار جز با تغيير نگرش‌ها و فضاي ذهني و فكري حاكم بر وزارتخانه ميسر نخواهد بود . با حضور خودتان و تغييرات هدفمند طرحي نو در اندازيد و جنبش تازه اي آغاز كنيد !

۲-بينش شما از برنامه شما مهم‌تر است، آن‌را حفظ کنید!

آنچه شما به عنوان برنامه به مجلس ارائه كرديد خطوط كلي و جهت نماي حركت آينده شماست. بسياري از مسائل مطروحه در برنامه شما از مشكلات ديرپاي اين بخش است كه بيشتر آن‌ها در برنامه وزاري پيشين هم منعكس شده است . به‌عبارتي، همه وزرا به رشد و رونق صنعت و بازرگاني علاقه‌مند بوده اند .آنچه مي تواند وزراي اين وزرارتخانه را از هم متفاوت و متمايز ‌كند، در حقيقت نوع بينش و جهت گيري آن‌ها به‌ويژه بينش و باور سياسي و اجتماعي آن‌هاست.

جنابعالي معاون ريیس جمهور و ريیس ستاد تبليغات نامزد پيروز انتخابات و داراي تجربه و اعتبار کار در دولت اصلاحات بوده ايد . با سیاست و اقتصاد و از همه مهم‌تر با اقتصاد سیاسی کشور آشنایید. نقش جریانات و طبقات و نیروهای اجتماعی در تعیین مسیر و جهت توسعه صنعتی کشور و تاثیر صنعتی شدن بر آینده سیاسی و اجتماعی کشور را به درستي می فهمید.

اين بینش سیاسی و اجتماعی را براي خود حفظ کنید چراکه تلاش براي صنعت‌گستري بدون رويكرد اجتماعي و بدون درك اقتصاد سياسي، مي تواند به تقويت نيروهاي رانت خوار و غير مولد و تضعيف موقعيت كارآفرينان واقعي منجر شود .جنابعالي همچنين به عنوان كسي كه از بيرون وارد اين مجموعه مي‌شويد و هنوز آغشته به محافظه كاري‌هاي معطوف به حفظ وضعيت موجود نشده ايد، از اراده و انرژي لازم براي تغيير و انجام كارهاي بزرگ و درست برخورداريد.

از اين موقعيت استفاده كنيد . بروكراسي وزارت صنعت به شدت جذب كننده و هضم كننده است . مراقب باشيد كه اين ساختار و فضاي فني و عمل زده حاكم بر آن ، شما را از ايده ها و آمال اصلي تان به‌ويژه جهت برنامه اي كه اعلام كرده ايد ، دور نكند !

3-مدیران را ، تا می توانید از کارمندان درون وزارتخانه انتخاب کنید !

هر وزيري ممكن است تعدادي از همكاران نزديك به خود داشته باشد كه همراه او مي آيند و مي روند . تا اين حد طبيعي است و ايرادي هم ندارد . اما همان‌گونه كه مستحضريد؛ وزرات صنعت ، معدن و تجارت فعلي تركيبي از چند وزارتخانه با چندين دهه تجربه است . در داخل اين وزارتخانه براي هر مسئوليتي با هر نوع تخصصي به اندازه كافي كارشناس و متخصص و مدير موجود است .

از جنابعالي كه خود يكي از پرسنل اين وزارتخانه بوده ايد ، انتظار است كه در هنگام گزينش مديران به نيروها و ظرفيت هاي داخلي وزارتخانه بيش از ديگران بها دهيد. از این‌رو توصيه مي شود كه مديران كل و سمت هاي مادون آن‌را به‌طور مطلق از نيروهاي داخل وزارتخانه انتخاب كنيد و براي سمت هاي بالاتر، حداقل از افراد داراي سابقه كار در دو وزارتخانه صنعت و تجارت سابق دعوت به همكاري كنيد . اين وزارتخانه بيش از اين تحمل «مديريت سعي و خطا » را ندارد .

۴-زیر نظر مستقيم خودتان، «مركزشناسایی شایستگان »تشکیل دهید!

در بخشي از برنامه پيشنهادي به « ارتقاي توانمندي منابع انساني شاغل و مورد نياز بخش » اشاره كرده ايد . شيوه درست تحقق اين امر ابتدا شناسايي استعداد ها و سپس آموزش و رشد نيروي انساني است . مدیریت های عالی در یک بروکراسی سالم باید از کف سازمان و سطوح کارشناسی بجوشد و بالا بیاید.

اگر افراد در درون سازمان، این شانس و فرصت را داشته باشند که پس از طی دوره کارشناسی و بروز شایستگی‌ها به ترتیب کارشناس مسئول ، ريیس اداره ، معاون مدیرکل ، مدیرکل و سپس معاون و مشاور وزیر شوند ، به‌طورحتم این سازمان باثبات بيشتري برخوردار خواهد بود و مسئولیت ها و مدیریت‌ها ارزش و معنی ديگري خواهد داشت. در غیر این‌صورت با مدیریت‌های «اتفاقی» و «تصادفی» کاري از پیش نرفته و نمی رود و در حقیقت وقت شما ، وقت ما و وقت صنعت گرفته خواهد شد .

برای غلبه بر فضا و بروکراسی استعداد کش فعلی اين وزراتخانه، پیشنهاد می شود که یک مرکز و یا اداره مستقل شناسایی و جذب استعدادها ، نخبگان و شایستگان، زیر نظر مستقیم خودتان تشکیل دهید. شما می توانید یکی از مشاوران توانمند را به مسئولیت این امر بگمارید تا با شناسایی افراد واجد شرایط در درون وزارتخانه و رصد مستمر عملکردها ، خلاقیت ها ، طرح‌ها، نوشته ها ، آثار و پیشنهادها، به تشويق و ارتقاي موقعیت شغلی آنان اقدام شود .

کارکنان باید احساس کنند که جز جلب نظر و رضایت مدیران بعضا تنگ نظر ، سازوکار هاي منطقي‌تري نيز برای رشد و ترقی اداری وجود دارد . اجازه دهید افراد واجد شرایط و یا هر کس که هنر و استعدادی در خود سراغ دارد به همراه سوابق علمی و تجربی و آثار و آفرینش هایش با این مرکز در ارتباط باشد .

5- حداقل دوساعت در هفته را صرف ملاقات با کارمندان وزارتخانه کنید !

غرق شدن در انبوه کارها و وظایف روزانه، شما را از رسیدگی به امور و احوالات کارمندان حتی مسائل و مصايب شخصی آنان باز ندارد . جنابعالی هر سن و سالی داشته باشید، اکنون از حیث مسئولیتی که عهده دار شده اید ، ملجأ و پناهگاه و به عبارتی پدرکارمندان و کارکنان این وزارتخانه محسوب می شوید .

برخی از خواسته ها و مشکلات کارکنان در درون روندهای اداری و طبیعی قابل حل نیست . اجازه دهید این امورات مستقیما به خود شما ارجاع شود . برخی کارکنان به درست یا غلط ممکن است احساس کنند مورد ظلم و تضییع حقی قرار گرفته اند ، اجازه دهید كه شما ، ایستگاه آخر تظلم خواهی باشید. برخی کارکنان در زندگی شخصي از ناحیه فشارهای اقتصادی، بیماری همسر ، جهیزیه دختر ، شهریه پسر و از این قبیل مصايب زیر فشارند، اجازه دهید در این خصوص با جنابعالی رو در رو صحبت کنند . مشکلات کارمندان متعدد است اما گزاف و پرهزینه نیست.

حتی اگر مشکلی حل نگردد، لااقل اجازه دهید با شما طرح مشکل کنند و سبک شوند. کارکنان به نگاه و نقش پدرانه شما نیاز دارند. به جای اینکه « پدر صنعت» باشید ، پدر «کارکنان صنعت ، معدن و تجارت » باشید . برای این منظور پیشنهاد می شود كه هفته ای حداکثر یک یا دوساعت را به ملاقات کارکنانی اختصاص دهید که برای این دیدار از قبل آعلام آمادگی و ثبت نام کرده اند .

هفته ای پنج نفر و یا دوهفته‌ای 10 نفر از کارکنان را ملاقات کنید .این ملاقات ها را فقط به آدم‌های گرفتار محدود نکنید . به جاي صندوق هاي بي خاصيت پيشنهاد و انتقادات، از همکاران صاحب طرح و ایده بخواهید که در این ملاقات ها نظرات خود را به‌طورمستقيم با شما در میان بگذارند .

۶-تفکیک نمی کنید ، لااقل ادغام کنید !

موضوع تفکیک بخش صنعت و معدن از تجارت اگر چه فروکش کرده اما هنوز به تمامی حل و رفع نشده است . این تفکیک خواهی، جدای از لایحه دولت و نظر صاحبنظران ، منشأ و ریشه ای در درون وزارتخانه هم داشت که در یادداشتی جداگانه به بررسی آن پرداخته ام . به اختصار بايد يادآوري كرد که در درون این وزارتخانه، اکثریت کارکنان با لایحه تفکیک موافق بودند و البته هستند .

علت و انگیزه اصلی حمایت آنان از تفکیک ، انعكاس یأس و نارضایتی از وضعیت موجود وزارتخانه بود . کارمندان در حقیقت تفکیک را گذرگاه و معبری برای خلاصی از گرفتاری‌هایی می دانستند که البته لزوما ریشه در ادغام نداشت . موافقت همه جانبه وزیر و مدیران مربوط با ادامه ادغام و مخالفت یکپارچه کارکنان با ادامه وضع حاکم ، موضوع قابل تاملی است که باید در فرصت مناسب مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد .

پیشنهاد می شود در این خصوص در فضایی آرام و مناسب از کارکنان وزارتخانه نظرخواهی کنید و به پرسش‌ها و ابهامات آنان به‌صورت جدی و حتی موردی پاسخ دهید . واقعیت اینکه این دو وزارتخانه به رغم ۶ سال همنشینی، هنوز به ادغام و یکپارچگی لازم دست نیافته است . مسائل ادغام و تفکیک را از منظر کارکنان داخل وزارتخانه هم پیگیری و بررسی كنيد. به عبارتی اگر طالب تفکیک نیستید ، دست‌کم، موانع ذهنی و عینی ادغام را مرتفع سازيد .

7-به پست « مشاوران وزیر» اول معنا و سپس بها ببخشید !

حضور مشاوران جدی و متخصص به عنوان عوامل موثر بر تصمیم سازی ها می تواند به غنای تصمیمات و در نتیجه به افزایش اعتبار وزیر و مجموعه وزارت صنعت ، معدن و تجارت كمك كند . در غیر این‌صورت، انبوهی از «مشاوران وزیر» و همچنين لشکری از « مشاوران معاونان وزیر »، با تجربه ها و تخصص های نامرتبط و وظایف مبهم و نا مشخص ، نه تنها کمکی به بهبود تصمیم گیری ها نمی کند بلکه با از بین بردن منابع مالی وزارتخانه و بی انگیزه کردن دیگر کارکنان ، در حقیقت تبدیل به سوژه ای برای تخریب و زیر فشار قرار دادن وزیر از سوی منتقدان و رسانه های مخالف دولت می شود .

بنابراین شایسته تر است که تعداد و تنوع مشاوران را بر اساس نیازهای جديد بازخوانی و بازنگری کنید . مشاور باید در حوزه‌ای انتخاب و به کار گماشته شود که وزیر احساس کند در آن حوزه خلأیی وجود دارد و برای تصمیم گیری نیاز به مشورت دارد. هر وزیر جدیدی با توجه به نوع دانش و مهارت خودش نیاز به مشاوران جدید دارد . به همین دلیل بعد از انتخاب مشاوران صاحب نظر و ترجیحا تمام وقت ، حوزه مشاوران را دوباره بازسازی و سازماندهی کنید .

در همین خصوص پیشنهاد می‌شود یک نفر از افراد با تجربه (با توانمندی هایی در حد معاون وزیر) را به عنوان مسئول حوزه مشاوران انتخاب کنید تا با تعریف و تدوين دقیق وظایف و حوزه عمل مشاوران و با نظارت و هماهنگی به‌صورت مستمر و هدفمند، عملکرد آن‌ها رصد و از نظرات و تجربه های آنان استفاده شود وگرنه از اتاق های قفل و راهروهای خلوت و صاحبنظران غایب ، مشورتی و برکتی سرایت نمی کند .

۸- فاصله حقوق و مزایای مدیران و کارکنان را منطقی تر کنید !

دردرون یک سازمان هرکسی باید به اندازه شایستگی ها و مسئولیتش از حقوق و تشویق‌های اداری برخوردار شود . در اینجا هم باید به مدیران به اندازه مسئولیت و البته لیاقت‌شان توجه شود تا هم رخنه های فساد اداری و هم انگيزه لازم براي كار باقي بماند.

تعداد زیادی از مدیران وزارتخانه همانند کارشناسان و کارکنان زیردست‌شان، با کم و زیاد حقوق ستاد وزارتخانه ساخته اند اما رسم نامبارکی از سال‌ها پیش باب شده که برخی مدیران در ستاد وزارتخانه کار می کنند و از شرکت‌ها و سازمان های تابعه وزراتخانه حقوق می گیرند!

حقوق این افراد در شرایط طبیعی گاه دوبرابر حقوق یک مدیر ستادی و چند برابر یک کارمند با سوابق و تحصیلات مشابه است. اینکه به چه دلیل باید حقوق شرکت های تابعه وزارتخانه دو برابر حقوق کارکنان ستادی باشد بحث دیگری و نیازمند بررسی جداگانه‌ایست اما هرچه هست این نابرابری ها، بر انگیزه های کار و کوشش جمعی تاثیر منفی دارد. ادامه اعطای امتیازات این چنینی، به مرور باعث شکل گیری «طبقه ای از مدیران» با درآمد و رفاه بالا و سبک و سلوک زندگی و اجتماعی متفاوت از بدنه کارکنان وزارتخانه می شود.

در این‌صورت با دو دنیای متفاوت مدیران و کارکنان وزارتخانه روبه‌رو خواهیم شدکه يكدیگر را نمی‌فهمند و بر سر اهداف و ماموریت ها و حتی مسائلي مثل ادغام و تفکیک وزارتخانه، همدلی و همراهي نخواهند داشت. آن‌ها دیگر معنی قسط و وام و کار شیفت دوم و خستگی‌های مضاعف و دغدغه‌هاي کارمندان زیر دست را درک نخواهند كرد. پیشنهاد می‌شود که به این تبعیض ها پایان دهید و يا دست‌كم فاصله حقوق و مزاياي مديران و كاركنان ستادي را به رسته هاي مشابه در شركت هاي تابعه نزديك كنيد .

9- کارکنان را با خودتان همراه کنید !

یکی از چالش های معمول وزرای صنعت،معدن و تجارت، غلبه بر بحران نفوذ و يا جست‌وجوي راهي براي نزديك شدن به بدنه سازمان و جلب رضایت و همراه سازی آنان است . برخی اهمیت اجماع با همکاران بر سر تحقق اهداف و ماموریت ها و اجرای برنامه و پروژه ها را دست کم می‌گرفتند ، برخی علاقه اي به اين نزديكي نداشتند و از اينكه وزير کارخانه ها و کار فرمایان خوانده شوند، ابايي نداشتند . برخي از وزرا به بدنه سازمان علاقه‌مند بودند اما براي همراه سازي كاركنان، استراتژي و برنامه اي نداشتند .

جنابعالی اگر در صدد تحقق رشد و توسعه صنعتی هستید باید ابتدا برنامه خود برای توسعه صنعتی را به برنامه و پروژه مشترک خود و همکاران‌تان تبدیل كنيد .شما باید از طریق نوسازی و تقويت دستگاه بروکراسی و شبكه‌هاي ارتباطی، راهی تازه برای ارتباط با همکاران پیدا کنید .

در باره برنامه و پروژه ها ابتدا با همکاران داخل وزارتخانه و سپس با رسانه ها و مخاطبان بیرونی صحبت کنید. برنامه ها و عملكرد وزارتخانه و راه پيش رو، به همراه شرح تنگناها و مشكلات را به شيوه اي بديع براي همكاران تشريح كنيد . اگر همكاران قرار است در گرفتاري‌ها و مشكلات شما را درك كنند، آن ها را در هيجان لذت كنگ زني ها و افتتاح‌ها و افتخارات و موفقيت‌هاي وزارتخانه شريك كنيد . مطمئن باشید که اگر همکاران‌تان بر سر درست بودن فکر و عمل شما به باور نرسند ، باور پذیر کردن آن برای رسانه ها و دیگران بسيار مشکل خواهد بود. تا قبل از آن، برای همراه کردن کارکنان ابتدا به میان آن‌ها بیایيد .

ما همه از بابت پوپولیسم آزار دهنده دولت قبل ، جمعیت را ترک کرده ایم . جنابعالی دیوار سرد و ضخیم میان وزیر و کارکنان را تخریب کنید.برای این منظور از کارهای ساده تر شروع کنید‌. به عنوان مثال گاهی از طبقه دهم دفتر کارتان به جای آسانسور از پله ها پایین بیاییدوازمیان کارکنان عبور کنید .

به رستوران بروید و از غذای آن‌ها بچشید.ازمهمانسراها و مراکز تفریحی كاركنان بازیدکنید.اجازه ندهید محافظان و آسانسورها شماراازواقعیت‌های درونی وزارتخانه ای که در آن وزیرید جدا کنند! اين وزارتخانه به حسن خلق و كارداني جنابعالي اميدها بسته است ، از اين سرمايه اجتماعي مراقبت كنيد !