بررسی نیاز استارت آپ ها به کپی رایت

مهشید خیزان در روزنامه ابتکار نوشت: کارآغازیان! با شنیدن این نام شاید به یاد درس‌های علوم تجربی و زیست‌شناسی دوره مدرسه بیفتید؛ جایی که در میان گونه‌های جانوری، از آغازیان به عنوان ساده‌ترین گونه‌های جانوری یاد می‌شد.

حتی شاید سوال شود که آغازیان آیا توان کار کردن هم دارند؟! نکته اینجا است که «کارآغازیان» اشاره‌ای به این گونه و هیچ گونه دیگر جانوری ندارد. این نامی است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای استارتاپ‌ها پیشنهاد داده است. با این حال استارتاپ‌ها در ایران مشکلاتی فراتر از یافتن نام فارسی دارند. ازجمله این مشکلات، عدم رعایت حق مالکیت معنوی بر روی ایده‌هایی است که زیربنای اصلی یک استارت آپ هستند.

ایده‌ای به ذهنتان می‌رسد و آن را در غالب یک استارت‌آپ راه‌اندازی می‌کنید. برای پیشبرد ایده‌ای که به مرحله اجرا رسیده است، به دنبال تسهیلات می‌افتید، تبلیغات می‌کنید و بالاخره ایده‌تان به مذاق برخی خوش می‌آید و کارتان به اصطلاح می‌گیرد. ناگهان می‌بینید که استارت‌آپ دیگری با همان ایده شما و البته پول و تبلیغات بیشتر راه می‌افتد و سعی می‌کند بازاری را که به سختی برای خود ایجاد کرده‌اید، تصاحب کند و البته دستتان هم به هیچ جا بند نیست. در همین زمان است که بحث حق مالکیت معنوی درباره ایده‌های استارت آپی اهمیت پیدا می‌کند.

در بسیاری از کشورها و به ویژه آمریکا، قواعد سخت‌گیرانه‌ای درباره حقوق مالکیت معنوی ایده‌های تجاری وجود دارد. درواقع در صورتی که ایده خاصی برای مدت زمانی مشخص ثبت شود، تکرار آن ایده یا اجرای ایده‌ای مشابه می‌تواند منجر به پرداخت غرامت‌های سنگین و تعطیلی «کاپی کار» شود.

دیروز ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور در بازدید از پارک علم و فناوری دانشگاه تهران بر اهمیت مالکیت و دارایی‌های معنوی در کشور تاکید کرد و گفت: در صورتی که در این زمینه قانونی تصویب نشود در واقع بخش بزرگی از دارایی یک فرد بدون ارزش و قیمت‌گذاری خواهد بود.‌ وی با اشاره به اینکه گسترش تکنولوژی به خصوص در حوزه ICT در جامعه عدم تعادل ایجاد می‌کند تصریح کرد: وظیفه مرکز ملی فضای مجازی سیاست‌گذاری است و در این حوزه باید نهادهای مربوطه اقدام به قانون‌گذاری کنند که باتوجه به اینکه در این زمینه با تاخر مواجه هستیم باید خود جامعه تکنولوژی کمک کند تا با بزرگ کردن اندازه بازار در قدرت توازن ایجاد شود.

هرچند دبیر شورای عالی فضای مجازی از نیاز به قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری در این زمینه می‌گوید، اما شاید بسیاری با شنیدن این موضوع یاد قوانین مالکیت معنوی در حوزه آثار هنری بیفتند که هرچند وجود دارند، اما اجرای آن‌ها با مشکلات بسیاری همراه بوده و عملا ناقص اجرا می‌شوند.

مالکیت معنوی چیست؟

امروزه نقش اساسی و تعیین‌کننده حمایت از حقوق مالکیت معنوی در ایجاد زمینه ابتکار و نوآوری و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رشد سرمایه‌گذاری و تجارت بین‌المللی بر کسی پوشیده نیست؛ حقوق مالکیت صنعتی نیز به‌عنوان بخش عمده‌ای از حقوق مالکیت معنوی با دربرگرفتن حق استفاده انحصاری علائم تجاری، اختراعات، طرح‌های صنعتی، نام تجارتی، مبدا و نشان جغرافیایی کالا و... از ابتکار و نتیجه فکر افراد در برابر اشخاص ثالث از طریق ثبت این حقوق در محدوده جغرافیایی کشور یا کشورهای محل ثبت حمایت کرده و به این ترتیب ضمن ایجاد انحصار بهره‌برداری از رقابت مکارانه در عرصه تجارت و صنعت، جلوگیری و موجبات تسهیل انتقال تکنولوژی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را فراهم می‌کند؛ بنابراین ایجاد نظام مالکیت صنعتی پویا و کارآمد با سازوکار اجرایی قوی و موثر و بهره‌گیری از تسهیلات نوین ثبت (ثبت ملی و بین المللی) از دغدغه کشورها و عاملی اساسی برای رسیدن به توسعه و رشد در همه ابعاد آن به‌شمار می‌رود.

برابرسازی کپی‌رایت در ایران با دنیا

آرش مهدی‌زاده درخصوص مالکیت معنوی به «ابتکار» گفت: عملا حقوق مالکیت معنوی حدی را برای صاحبان اثر درنظر می‌گیرد که درواقع افراد در ارتباط با نشر، توزیع و فروش محصولاتشان بتوانند از این امتیازات استفاده کنند. در کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای پیشرفته، برای صاحبان اثر این حقوق رعایت می‌شود؛ اما متاسفانه در ایران بسیاری از مواقع این قانون نادیده گرفته می‌شود. در اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ به‌ترتیب قانون حمایت از حقوق مولفان و قانون ترجمه و تکثیر نشریات تدوین شد که هم‌اکنون این قوانین تاحد زیادی ازبین رفته‌اند. اما خوشبختانه در اواخر دهه ۸۰، شورای عالی فضای مجازی برای اینکه از حقوق صاحبان آثار فرهنگی حمایت کند و عملا از قاچاق این محصولات جلوگیری کند، با همکاری وزارت ارتباطات، نهادی را ایجاد کردند که از این آثار حمایت کنند.