معضلی به نام بچه‌های اجاره‌ای

روزنامه آسمان آبی: کودکان کار روزانه پنج هزار تومان اجاره داده می شوند. این موضوع در کنار جمع آوری این کودکان باعث شده تا بهزیستی و دیگر سازمان های ذی ربط بار دیگر مورد توجه قرار گیرند. در این چند وقت کارهای زیادی درباره این کودکان انجام شده است. برخی نادرست و برخی اقدامات به جا هستند.

حبیب الله مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی از چرخه سخت و پیچیده آسیب اجتماعی می گوید و توضیح می دهد، رسیدگی نکردن به موضوعات کودکان می تواند جامعه ای را به انحطاط بکشاند.

در مورد معضل کودکان کار و کودکانی که برای تکدی گری استفاده می شوند، شما اخیرا از شناسایی و دستگیری چهار باند کرایه کودک خبر دارید.

بله؛ این خبر در مورد باندهایی است که از کودکان کار و خیابان سوءاستفاده می کردند؛ ما طی برنامه ریزی و فعالیتی که داشتیم این باندها را شناسایی کردیم و به مراجع قضایی و انتظامی اطلاع دادیم و از این به بعدش دیگر از عهده ما خارج است. قرار است همکاری های بین بخشی برای مقابله با باندهای تبهکاری که از کودکان بهره کشی می کنند، افزایش پیدا کند.

می توانید بیشتر توضیح دهید که باندها تبهکاری سوءاستفاده از کودکان دقیقا چه کاری انجام می دهند؟

کودکان کار و خیابان گروه متنوعی هستند؛ مثلا وقتی به خانواده یک کودک خیابانی نگاه می کنیم ممکن است از خانواده ای بدسرپرست باشد یا این که فقط یک نفر سرپرست خانواده اش باشد. دسته ای از این کودکان به واسطه اعتیاد و بیماری والدین به خیابان ها کشیده می شوند. حتی گروه هایی هستند که به واسطه فرهنگ شان کودک را برای تکدی گری استفاده می کنند مثل کولی ها؛ این ها حتی از کاری که می کنند ناراضی هم نیستند.

گروه دیگری از این کودکان توسط پدر و مادرشان به افراد دیگر برای کار تحویل داده می شوند. به این صورت که مثلا پدر و مادر یا سرپرست بچه می گوید بچه من را سر کار ببر و در عوض روزی ۳۰ هزار تومان به من بده. به همین دلیل هر گروه از کودکان کار نیازمند مداخلات خاص خودش است. برای مثال وقتی پدر خانواده بیماری دارد باید به مشکل او رسیدگی شود تا بتوان معضل کودکی را که به اجبار به خیابان می آید حل کرد.

باندهای تبهکاری بیشتر به کسانی بر می گردد که پدر و مادر یا سرپرست کوک هیچ مشکلی ندارند ولی از بچه به عنوان یک ابزار استفاده می کنند تا مردم دلشان به رحم بیاید و کمک کنند و آن ها هم به پولی برسند. کودکانی که برای کار کرایه داده می شوند در معرض آسیب های به مراتب بیشتری قرار می گیرند. این مواردی است که ما در بهزیستی و نهادهای انتظامی حساسیت بیشتری برای مقابله با آن ها داریم. با همکاری و تفاهمنامه ای که با قوه قضاییه داریم، مقرر شده از والدینی که کودکشان چند بار به خاطر تکدی گری شناسایی می شود، سلب حضانت شود.

آیا آماری دارید که بگوید چند درصد از کودکان خیابانی با والدین شان زندگی می کنند و چند درصد بی سرپرست هستند؟

99 درصد کودکان کار و خیابان با خانواده های خود یا اقوام دیگر زندگی می کنند. کودکانی که هیچ کسی را نداشته باشند بسیار کم هستند؛ بیشترشان روزها در خیابان کار می کنند و شب به خانه خود یا فامیل های نزدیکشان می روند. رویکرد بهزیستی از نگهداری دو، سه ساله این کودکان در مراکز شبانه روزی به مراکز روزانه تغییر کرده است. این رویکرد را به لحاظ حمایت از خانواده ها پیگیری کرده ایم و در پنج استان این مراکز راه اندازی شده اند.

تهران، البرز، همدان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان؛ که همه این مراکز با همکاری بخش غیردولتی راه اندازی شده است. این رویکرد خانواده محور است؛ چرا که نمی توان کودک کار و خیابان را جدای از خانواده اش دانست و برای توانمندسازی باید به خانواده های آسیب پذیری که به سمت این پدیده می روند هم نیم نگاهی داشته باشیم. امروز نزدیک به 50 مرکز روزانه زیر نظر بهزیستی و 31 مرکز شبانه روزی داریم. به طوری که سال گذشته 6 هزار کودک کار و خیابان در مراکز شبانه و بیش از 2500 کودک در مرکز روزانه پذیرش شده اند.

کاری که در حال حاضر انجام می دهیم این است که کودک و خانواده اش شناسایی و مطالعات مددکاری روی آن ها انجام می شود. گزارش مددکاری نشان دهد کودک کرایه داده یا از او سوءاستفاده می شود قطعا اطلاع داده می شود. این کودکان معمولا به طور موقت یا دایم از خانواده که صلاحیت نگهداری اش را ندارد، جدا می شود. اگر خانواده نیازمند باشد و یا پدر یا مادر معلول داشته باشد و توان کار و تامین زندگی را نداشته باشد در این شرایط ما نهایت تلاش خود را می کنیم که به آن ها کمک کنیم تا کودک ساعت های کمتری را در خیابان باشد. آرمان ما این است که کودکی در خیابان نباشد و این فعالیت با کمک سازمان های مردم نهاد صورت می گیرد.

چند سمن تخصصی برای کمک به کودکان کار وجود دارد؟

دست کم در تهران 18 سازمان مردم نهاد برای حمایت از کودکان کار و خیابان و توانمندسازی آن ها در کنار خانواده های شان فعالیت می کنند. سیاست اصلی ما، ساماندهی کودکان کار و خیابان است، اما باید این را هم بگویم که طبق آیین نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان علاوه بر سازمان بهزیستی، 11 دستگاه دیگر از جمله شهرداری ها، وزارت بهداشت، قوه قضاییه و آموزش و پرورش و صدا و سیما که هرکدام به نحوی نقش دارند.

مردم چگونه می توانند به ساماندهی این کودکان کمک کنند؟

مردم باید تا جایی که می توانند به این بچه ها پول ندهند. هرچه به آن ها پلو بیشتری داده شود، باندها یا خانواده های شان بیشتر راغب می شوند که کودکان بیشتری را وارد این چرخه کنند. مردم می توانند به آن ها خوراکی یا غذا بدهند به جای این که از آن ها خرید کنند یا پولی بدهند.

کمک های مالی را به جای کودک خیابان به سازمان های مردم نهادی که در این زمینه فعالیت می کنند بدهند. همه ما باید دقت کنیم در خیابان ها وضعیت کودکان با پولی که مردم به آن ها می دهند تغییر نمی کند؛ برای مثال دمپایی پاره شان کفش نمی شود؛ این نشان می دهد منابعی که به این کودکان میر سد خرج خودشان نمی شود؛ بنابراین، این فرضیه بیشتر اثبات می شود که کودک خیابان و کار مورد سوءاستفاده قرار می گیرد.

بودجه ای که برای این بخش در نظر گرفته شده چقدر است و آیا کافی است؟

اعتبارات سازمان بهزیستی برای ساماندهی کودکان کار افزایش زیادی یافته است. مثلا مبلغ اعتبار سه میلیارد تومان سه سال پیش، امسال به ۲۰ میلیارد تومان رسیده است، اما حتی این مبلغ هم برای کارهایی که انجام می دهیم و برنامه هایی که داریم کافی نیست و باید چند برابر شود.

تا چه میزان فعالیت جامع بین دستگاهی برای ساماندهی کودک کار انجام شده و می شود؟

در سطح استان ها آیین نامه داریم که مسئولیت هماهنگی با استانداری ها و فرمانداری هاست. هر دستگاهی باید براساس همان آیین نامه نقش خود را ایفا کند. در سطح تهران تا امروز بارها شاهد برنامه های مشترک بوده ایم که نتایج خوبی هم گرفته ایم. نزدیک به ۷۰ درصد بچه هایی که د ر استان تهران جذب شده اند افغانستانی هستند. نگاه ما این است که اداره اتباع و وزارت خارجه راهبرد استراتژی برای ساماندهی اتباع خارجی اتخاذ کنند. اگر کارت تردد یا اقامت در ایران برای این افراد اجباری باشد شاهد رشد این پدیده ها نخواهیم بود.

در تهران 70 درصد کودکان خیابانی غیرایرانی هستند و در کل کشور هم 50 درصدشان. این رقم بسیار بالایی است که پاسخگویی اش از عهده و وظایف بهزیستی خارج است. نیت ما فرقی نمی کند؛ چه کودک ایرانی چه افغانستانی نباید اجازه دهیم مورد سوءاستفاده قرار گیرند.