تلاش نافرجام رياض برای دوری تهران - مسكو

ميثم سليماني در روزنامه اعتماد نوشت: ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه، روز پنجشنبه از ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي در كاخ كرملين استقبال رسمي انجام داد. تصاوير استقبال پوتين از ملك سلمان نشان مي‌دهد كه مراسم بسيار مجلل و با شكوه بوده است؛ به گونه‌اي كه شايد كمتر از اين زوايا عكسي از كرملين منتشر شده باشد و حتي مي‌توان گفت به نحوي متفاوت از ساير رهبران كشورها از پادشاه عربستان استقبال شد.

پرچم‌هاي دو كشور در ابعادي بسيار بزرگ در كنار سران دو كشور قرار داشت. لوسترهاي مجلل در تصاوير بسيار به چشم مي‌آيد و سر سراي بزرگي كه براي ميزباني از ملك سلمان در نظر گرفته شده بود، نشان مي‌داد كاخ كرملين برنامه‌اي ويژه را براي استقبال از پادشاه عربستان ترتيب داده است.

بسياري معتقدند دو طرف قصد داشتند با اين ديدار روابط نزديك و طولاني بين دو كشور را به نمايش بگذارند كه در طول ساليان گذشته بر اثر برخي نزاع‌هاي بين‌المللي تحت‌الشعاع قرار گرفته بود. ملك سلمان نه‌تنها به عنوان نخستين پادشاه سعودي است كه به روسيه سفر كرده بلكه نخستين پادشاه سعودي است كه توانست روابط دو توليد‌كننده بزرگ نفت جهان را به سمتي ببرد كه طرفين بتوانند در خصوص تثبيت قيمت نفت با يكديگر به توافق برسند و روابط اقتصادي بين دو كشور را به حدي بي‌سابقه بهبود ببخشند و حتي تلاش كنند كه جنگ سوريه را نيز متوقف كنند.

برخي تحليلگران معتقدند كه اين سفر را مي‌توان در راستاي تلاش‌هاي سلمان از زمان به قدرت رسيدن در سال ٢٠١٥ دانست كه قصد داشت تكيه گاه سنتي و تاريخي عربستان، يعني امريكا را به نوعي تغيير دهد و وارد ارتباطاتي گسترده با ساير بازيگران بين‌المللي شود. چرا كه عربستان در طول دهه‌هاي اخير تنها متحد اصلي خود در جهان را امريكا مي‌ديد و به ساير بازيگران عرصه بين‌المللي توجه ويژه‌اي نداشت.

از سوي ديگر اين ديدار به نوعي نمايانگر نفوذ هرچه بيشتر روسيه در خاورميانه است. به طور مثال هرچند دو كشور در بحراني مانند روسيه دو ديدگاه كاملا متفاوت را دنبال مي‌كردند و حتي عربستان از تروريست‌ها و مخالفان سوري براي سرنگوني بشار اسد حمايت مي‌كرد، اما حالا روسيه به حدي روي سياست عربستان تاثيرگذار شده است كه مي‌تواند نوع نگاه اين كشور را به بحران سوريه تا حدي تغيير دهد و حتي به سمت بي‌تفاوتي نسبت به آينده اسد در سوريه بكشاند.

هرچند كه عربستان به طور كامل موضع خود را تغيير نداده اما نوع نگاه اوليه اين كشور نسبت به سوريه و شخص اسد تغيير كرده است. فيصل عباس، سردبير عرب نيوز كه به همراه ملك سلمان به مسكو آمده مي‌گويد: ما نمي‌توانيم از اين واقعيت چشم پوشي كنيم كه روسيه تبديل به يك بازيگر كليدي در خاورميانه شده است، به ويژه اينكه از زمان دكترين اوباما مبني بر كاهش نقش ايالات متحده در منطقه، نقش مسكو بسيار پررنگ‌تر از قبل شده است. وي در ادامه افزود: روسيه با قدرت مالي و نظامي خود توانسته خود را وارد اين معادله كند.

به گزارش نيويورك‌تايمز اين تغيير در نوع سياست خارجي عربستان در حالي شكل گرفته است كه بسياري منتظر بازنشستگي ملك سلمان هستند و در حال حاضر نيز اصلاحات داخلي در اين كشور رفته رفته برجسته مي‌شود و جامعه از شكل محافظه‌كاري خود در حال خارج شدن است. او در احكامي طي هفته گذشته قدرت دستگيري را از پليس مذهبي اين كشور حذف و ممنوعيت رانندگي زنان را نيز لغو كرد. همچنين انتظار مي‌رود تغييرات ديگري همچون لغو ممنوعيت سينما نيز صادر شود.

با اين وجود بيش از نيم قرن است كه عربستان سعودي به عنوان مهم‌ترين متحد امريكا در منطقه به حساب مي‌آيد و پادشاهان زيادي در عربستان و روساي جمهوري متعددي در امريكا با يكديگر در زمينه‌هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي در خاورميانه همكاري كردند و هيچگاه در روابط دو طرف شكاف جدي به وجود نيامد. با اين حال سفر ملك سلمان به مسكو در حالي صورت گرفته است كه تنها چندماه پيش از آن دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا به عربستان سعودي سفر كرد و در آنجا مورد استقبال گرم اعراب قرار گرفت و در مورد تغيير روابط در خاورميانه سخن گفت و نگاهي متفاوت از باراك اوباما را در خصوص منطقه به نمايش گذاشت.

پيش از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي نيز عربستان سعودي به اتحاد جماهير شوروي به عنوان يك كشور متخاصم نگاه مي‌كرد و تلاش كرد از اسلام به عنوان پادزهري براي مقابله با كمونيسم و شورش‌هاي احتمالي در دوره جنگ سرد استفاده كند. عربستان در دهه ١٩٨٠ با آژانس مركزي اطلاعات پاكستان در برابر تجاوز شوروي به افغانستان همكاري كرد. در دوره‌اي كه ملك سلمان يك شاهزاده جوان بود، كميته‌اي را رهبري مي‌كرد كه در آن از ثروتمندان سعودي پول مي‌گرفت تا از مجاهدين افغان در برابر شوروي حمايت كنند. اخيرا نيز عربستان سعودي از شورشيان ضد كرملين در جمهوري چچن حمايت كرد.

چرا كه پادشاهي عربستان سعي كرده با مناطقي كه با روسيه در چالش هستند از جمله چچن كه مخالفان كرملين در آن حضور داشتند ارتباط برقرار كند. اما پوتين اجازه نداد كه منافع روسيه و متحد اصلي او رمضان علي قديروف رهبر جمهوري چچن به طور جدي به خطر بيفتد و تمام شورش‌ها و مخالفان رهبر چچن را سركوب كرد. در سال‌هاي اخير هرچند روسيه و عربستان در خصوص سوريه و آينده اسد مشكل داشتند اما تحليلگران در حال حاضر معتقدند كه روسيه به دنبال راضي كردن عربستان براي حمايت از مناطق كاهش تنش در سوريه است و در طرف مقابل نيز عربستان سعودي به دنبال كمك روسيه در راستاي كاهش نفوذ ايران در منطقه است. اما تحليلگران ترديد دارند كه روسيه با توجه به زمينه‌هاي همكاري‌هاي خود با ايران به خصوص در سوريه و حمايت از بشار اسد، از عربستان عليه ايران حمايت كند و احتمالا سعودي‌ها در اين امر ناموفق خواهند بود. به گزارش خبرگزاري اينتر فاكس روسيه، ملك سلمان در ديدار خود با ولاديمير پوتين در خصوص فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران مدعي شد: ايران بايد مداخله خود در خاورميانه را متوقف كند.

وي تاكيد كرد كه، امنيت و ثبات منطقه خليج فارس و خاورميانه ضرورت فوري دستيابي به ثبات و امنيت در يمن است. اين امر مستلزم آن است كه ايران دخالت در امور داخلي منطقه را متوقف كند و فعاليت‌هايي كه وضعيت منطقه را بي‌ثبات مي‌كند نيز كنار بگذارد. گفتني است در پي توافق‌هاي نظامي كه ميان پوتين و سلمان صورت گرفته دو طرف دوازده سند را امضا كردند كه شامل معامله‌اي در مورد خريد سپر دفاع موشكي اس-٤٠٠ مشهور روسي به رياض نيز مي‌شود. طرفين توافق كردند كه مكانيسم توليد تفنگ‌هاي كلاشينكف را به عربستان سعودي بفروشند. با اين حال برخي تحليلگران روسي معتقدند كه هرچند همكاري‌هاي موفقيت‌آميز در زمينه‌هاي دفاعي، ارتباطي، فضايي، تجارت و سرمايه‌گذاري همگي از جمله دستاوردهاي اصلي اين سفر بود، اما واقعيت اين است كه نرم شدن جهان سني و تغيير نوع نگرش آنها به سياست خارجي روسيه مي‌تواند تبديل به مهم‌ترين پيامدهاي سياسي اين سفر شود. همچنين رهبران دو كشور در مورد مسائلي مربوط به مبارزه با تروريسم در خاورميانه نيز توافق كردند. در اين مورد ملك سلمان در مورد ابتكار رياض براي ايجاد يك مركز بين‌المللي براي مبارزه با جنبش‌هاي تروريستي تحت حمايت سازمان ملل متحد صحبت كرد. او در مورد بحران‌هاي بين‌المللي از جمله سوريه نيز گفت كه رياض به راه‌حل سياسي با تضمين حفظ امنيت، ثبات و وحدت در اين كشور معتقد است.

غيبت ايران در سخنان عادل الجبير

با اين وجود عادل الجبير وزير خارجه عربستان سعودي كه همراه ملك سلمان به مسكو سفر كرده است در اقدامي نادر در سخنان خود حرفي از ايران به ميان نياورد و تمركز سخنان خود را بر روابط دوجانبه قرار داد. او در جمع خبرنگاران گفت: رياض علاقه‌مند به همكاري با مسكو در همه سطح‌ها است و اسنادي كه در طول سفر به امضاي طرفين رسيد به اين امر كمك خواهد كرد. وي افزود سفر ملك سلمان يك رويداد تاريخي است زيرا نخستين سفر رسمي پادشاه عربستان سعودي به مسكو در تاريخ روابط دوجانبه است.

جبير تاكيد كرد در حال حاضر چندين چالش وجود دارد كه بايد در روابط به آن غلبه كنيم و همچنين بايد از اين سفر در راستاي توسعه همكاري نيز استفاده كنيم. شكي در آن نيست كه روابط ما از سطحي خوب به سطحي عالي ارتقا پيدا خواهد كرد. هنوز مشخص نيست موضع متحدان منطقه‌اي روسيه از جمله ايران و تركيه نسبت به نزديكي روابط مسكو و رياض چيست اما ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين روز جمعه به خبرنگاران گفت: رييس‌جمهور پوتين و پادشاه سلمان، در گفت‌وگو‌هاي روز پنجشنبه درباره همكاري‌هاي نظامي خود بحث و گفت‌وگو كردند كه كشورهاي ديگر نبايد در مورد چنين روابطي نگران باشند. وي در ادامه سخنان خود گفت: كار روي اين موضوع ادامه خواهد داشت. بهبود همكاري نظامي ميان روسيه و عربستان سعودي عليه يك كشور ثالث مطرح نيست و ما اعتقاد داريم كه نگراني در مورد اين مساله بي‌اساس است.