چطور پول نفت در فوتبال از بین می رود؟

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی: «فوتبال ایران را هم فتح کرده و در سرتاسر مملکت بازی می شود... در شهرستان ها و روستاهای کوچک اغلب بچه مدرسه ای های پسر و بعضی مردان بزرگسال فوتبال بازی می کنند. بازی زیرکانه ای هم هست، سریع، بهداشتی، هوشمندانه... در بسیاری مدارس ایران هفته ای چند بار فوتبال بازی می شود، نه فقط به خاطر اهمیت جسمانی اش بلکه به این دلیل که اعتقاد دارند ابزار آموزشی خوبی است برای آموختن اینکه چطور «شرافتمندانه» بازی کنند، خصلتی که ایرانی ها می خواهند در فرزندانشان به وجود بیاورند، چون هم در ایران و هم در اروپا در برخورد با اروپایی ها دیده اند که این عامل چقدر در ایجاد روابط بهتر انسانی اهمیت دارد.»

پژوهشگری انگلیسی، سال ۱۳۱۴ در جریان سفر به ایران چنین روایت کرده بود صنعت فوتبال در ایران در نتیجه تجددخواهی های رضاشاه پا گرفت. تا اواسط دهه ۱۳۱۰ ورزش های غربی برای اقلیتی مختصر از ایرانی ها جالب بودند و فوتبال که رسما روی آن سرمایه گذاری می شد، فعالیتی خاص نخبگان و بالادستی ها باقی مانده بود.

براساس اطلاعات کتاب «روزی روزگاری فوتبال»، نخبه گرا بودن فوتبال از روی اسم داوران ابتدایی بازی ها نیز مشخص بود؛ سردار اکرم قره گوزلو، ارسلان و عبدالله خلعتبری و عظام السلطنه ذوالفقاری. عصر رضاشاه عصر طلایی ورزش دانشگاه در ایران بود. سرمایه گذاری حکومت روی فوتبال، هم در نیروهای مسلح و هم در نظام آموزش به سرعت فوتبال را به ورزش و سرگرمی محبوبی تبدیل کرد. نتیجه تلاش ها این بود که به رغم مقاومت سنتی ها، فوتبال بین مردم نیز جای خودش را پیدا کرد. حالا ۸۲ سال از آن روزها گذشته، فوتبال به جزئی جداناپذیر از زندگی ایرانی ها تبدیل شده است. دولت نیز هنوز علاقه زیادی به فوتبال دارد، این ورزش پرآشوب را که هنوز نمی توان در ایران نام صنعت روی آن گذاشت، در سیطره خود گرفته، از آن دل نمی کند و حتی حاضر است هزینه هایش برای او باشد. تا جایی که محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت قاطعانه گفته است: «دولت بدهی استقلال و پرسپولیس را تقبل می کند و نخواهم گذاشت این دو باشگاه کشوری دچار مشکل شود.»

اندازه بازار فوتبال ایران چقدر است؟

فوتبال ایران از صنایع مختلف تغذیه می کند اما خود هنوز به یک صنعت تبدیل نشده است. تراکتورسازی، سایپا و پیکان از صنعت خودرو ارتزاق می کنند. سپاهان، فولاد خوزستان، ذوب آهن و گسترش فولاد از طریق صنعت فولاد، امورات خود را می گذرانند. تیم های نفت تهران و نفت مسجد سلیمان نیز به صنعت نفت وابسته اند.

به جز همین اطلاعات پراکنده تمام جست و جوها برای به دست آوردن اطلاعات دقیق از بازاری که فوتبال در ایران دارد، بی نتیجه است. حتی میان مسئولان نیز هیچ وفاقی وجود ندارد، مدام اظهارات را هم تکذیب و آمارهای حدودی خود را اعلام می کنند.

وزیر ورزش در سال ۹۳ با اشاره به تیم های لیگ برتری اعلام کرده بود: «سالانه ۱۵۰۰ میلیارد تومان را به جیب بازیکنان این ۱۸ تیم می ریزیم در حالی که کل بودجه وزارت ورزش ۴۰۰ میلیارد تومان است.» البته علی کفاشیان، رییس فدراسیون فوتبال معتقد بود که این آمار واقعی نیست. او برای تایید حرف هایش به عنوان مدیری که سال ها در بانک مرکزی فعالیت داشته، یک فرمول ریاضی ساده طرح کرده بود: «ما امسال ۱۶ تیم در لیگ برتر داشتیم. بالاترین سقف هزینه ها را ۴ تیم داشتند که می گویند زیر ۳۰ میلیارد تومان بوده. حالا ما اگر این رقم را به طور میانگین برای همه تیم های مان قرار بدهیم هم می شود برای ۱۶ تیم نزدیک به ۵۰۰ میلیارد تومان. تازه شما فکر می کنید واقعا تیم هایی مثل نفت، داماش، ملوان، فجر، گسترش فولاد و حتی راه آهن از این هزینه ها کرده اند؟ متاسفانه ۴ باشگاه با این هزینه های غیراصولی شان همه چیز را به هم ریختند و میانگین همه بازی ها را خراب کردند.»

جدیدترین آماردهی نیز مربوط به سعیدنژاد، عضو فراکسیون ورزش می شود. او تیرماه امسال گفته بود: «گردش مالی فوتبال در ایران ۵۰۰ میلیارد تومان است. در لیگ برتر ۹۴، ۱۹۶ میلیارد تومان گردش پول بازیکنان بوده که این البته گردش آشکار است و گردش پنهان بسیار بیشتر از این است. اگر وزارت ورزش خصوصی سازی را در فوتبال لحاظ نکند در این صورت به اندازه گردش پولی آن بهره وری نخواهدداشت.»

تمام این حدس و گمان ها در حالی است که در تمام دنیا، اطلاعات شفافی از اقتصاد فوتبال که صنعتی تمام عیار و پرسود است، وجود دارد. اطلاعاتی که نشان می دهد گردش مالی فوتبال اروپا، با یک سال درآمد نفتی ایران برابری می کند. بررسی لیگ های فعال ۲۳ کشور نشان می دهد که رقمی در حدود ۱۴ میلیون یورو برای نقل و انتقالات بازیکنان صرف می شود و اگر هزینه های جاری نیز به آن اضافه شود، مبلغی بالغ بر ۲۰ میلیارد یورو به دست می آید که این مقدار پول معادل یک سال درآمد نفتی کشور ایران است.

در فوتبال باشگاهی اروپا، لیگ برتر انگلستان با رد و بدل شدن ۲ میلیارد و ۷۷۳ میلیون و ۹۵۰ هزار یورو پرهزینه ترین لیگ محسوب شده و بعد از آن لالیگای اسپانیا با ۲ میلیارد و ۳.۹ میلیون و ۴۰۰ هزار یورو قرار دارد. کم هزینه ترین لیگ نیز مربوط به مسابقات باشگاهی فنلاند است که در آن ۲۲۷ میلیون و ۲۲۵ هزار یورو برای نقل و انتقال بازیکنان صرف می شود.

چرا دولت بی خیال فوتبال نمی شود؟

خصوصی سازی استقلال و پرسپولیسی به کلافه سردرگم بزرگی تبدیل شده که تنها از دولتی به دولت دیگر منتقل می شود. علی مطهری، نه تنها در موضع گیری های سیاسی که در حوزه ای مانند اقتصاد فوتبال نیز صریح و بی پروا صحبت می کند.

او در نشست فراکسیون ورزش مجلس با مهدی تاج، رییس سازمان لیگ ایران گفته بود: «من در صحبت ها و ملاقات هایی که با مقامات دولتی داشتم به این نتیجه رسیدم که دولت مایل نیست این خصوصی سازی انجام شود و می خواهد این سرمایه سیاسی و اجتماعی را حفظ کند. همه دولت ها هم چنین ویژگی دارند و مجلس باید در این زمینه ورود کند، رقابت ایجاد کند و فسادهای مالی و حق کشی را از بین ببرد.»

علیرضا تابش، عضو کمیسیون ورزشی مجلس نیز همین موضع را دارد و می گوید: «دولت اعتقادی به واگذاری ندارد و انگیزه ای هم برای این کار ندارد زیرا هم محل درآمد است و هم سرمایه اجتماعی مناسبی به شمار می رود. اگر استقلال و پرسپولیس را از وزارت ورزش بگیرند چه چیزی برای آن باقی خواهدماند؟»

او در معاونت وزارت اقتصاد نیز مدتی حضور داشته و با اشاره به همین موضوع درباره خصوصی سازی دو تیم بزرگ ادامه می دهد: «در مورد واگذاری هم باید واگذاری مالکیت، هم سهام و هم مدیریت انجام شود. اگر یکی از آنها انجام شود فایده ای ندارد بلکه این سه واگذاری باید توأمان صورت گیرد. اتمام فرآیندها برای سیاست گذاری انجام شده، قیمت گذاری صورت گرفته و با کشورهایی مانند ایران در منطقه مشابه سازی شده و قیمت حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. درواقع فرآیند خصوصی سازی شده و در مزایده هم شرکت کرده و برنده شده اند اما این کار انجام نشده است. در حالی که وقتی کسی ۳۲۰ میلیارد تومان در مزایده برنده شده این عدد قابل توجهی است.»

طی یک سال گذشته اتفاقات مختلفی برای بخش های خصوصی و نیمه خصوصی افتاده بود. مطالبات معوق کارگران برای ماه های متوالی آن ها را به اعتصاب و اعتراض جدی کشاند اما در هیچ کدام از آن ها دولت چنان یک ضرب برای پرداخت بدهی ها ورود نکرد که بار بدهی استقلال و پرسپولیس را به دوش گرفت. هر چند رقم دقیقی برای این بدهی ها وجود ندارد.

بدهی هایی بالای ۱۰۰ میلیارد تومان برای هم دو تیم به طور جداگانه برآورد می شد. اما حسن زمانی، عضو هیات مدیره باشگاه استقلال هفته پیش درباره میزان بدهی این تیم به ایسنا گفت: «بدهی باشگاه استقلال به دو بخش بدهی به بازیکنان و بدهی به اداره مالیات تقسیم می شود. میزان بدهی باشگاه استقلال به بازیکنان حدود پنج میلیارد تومان و به اداره مالیات حدود ۳۰ میلیارد تومان است. البته اصل بدهی به دارایی حدود ۴ یا ۵ میلیارد است که در این سال ها با جریمه به این مقدار رسیده است. البته ما مقدار ۳۰ میلیارد تومان بدهی مالیاتی را قبول نداریم. تمام این بدهی ها از ۲۰ سال گذشته جمع شده است.»

در هیات مدیره پرسپولیس، یکی از اعضای پارلمان بخش خصوصی عضویت دارد. ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران یکی از اعضای این هیات مدیره است. او ارتباط خوبی هم با رسانه ها دارد اما در پاسخ به تماس ما گفت: «درگیری هایی نداریم که من فعلا نمی خواهم در مورد ورزش، صحبت کنم.»

تمام بررسی های نشان می دهد که نه تنها درباره هزینه ها و بدهی ها، بلکه درباره درآمدهای تیم های فوتبال نیز اطلاعات شفافی در دست نیست. باشگاه پرسپولیس، حدود ۱۸ میلیارد تومان در فصل گذشته هزینه قراردادهایش کرد اما معدود اطلاعات منتشر شده نشان می دهد که ۴۵ میلیارد تومان هم از سامانه پیامکی ۳۰۹۰ کسب درآمد کرد. سامانه ای که استقلال و پرسپولیس خود با همکاری همراه اول به راه انداختند و از پیامک های مردم، کسب درآمد می کنند. البته اطلاعاتی درباره این روش درآمد برای استقلال، وجود ندارد.

در ایران به جز چند سال در دهه هفتاد، هیچ وقت نگاه و ساختار درآمدزایی در ورزش و فوتبال وجود نداشته و هنوز در مورد مسائل اولیه ای مانند حق پخش تلویزیونی، وفاقی صورت نگرفته است.

محسن صفایی فراهانی، سیاستمدار و کارشناس اقتصادی که در سال های ۷۶ تا ۸۱، بر کرسی ریاست فدراسیون فوتبال تکیه زده بود، فوتبال را آیینه تمام عیار اقتصاد ایران می داند و می گوید: «فوتبال ایران به نظر من الگویی از اقتصاد ایران است یعنی همان بی نظمی هایی که شما در اقتصاد ما می بینید و نبودن انضباط مالی در فوتبال مشهود است و این هم ناشی از اقتصاد دولتی است چون به هر حال این بی انضباطی ها را شما در تیم هایی که در لیگ به دولت وابسته هستند، می بینید.»

برای مشاهده تصویر بزرگتر، روی عکس کلیک کنید