چرایی بن بست در آرزوهای شبكه‌ای!

روزنامه قانون نوشت: در جوامعی که مشکلات اقتصادی بسیاري دیده می‌شود، علاوه بر برگزاری جلسات متعدد پیرامون یافتن مشکلات یا نقد راه‌حل‌های پیشنهادی مدیران و روسای قبل در هر واحد و ارگان، گاهی نيز باید به سیستم موجود که مشغول طی مسیر است و فعالیت دارد، نگاهی انداخت.

شاید ناگهان یکی از حفره‌های موجود در نظام اقتصادی یافت شود یا با تغییر کوچکی، بهبود عظیمی در وضعیت آن پیش‌آید. بازنگری و بررسی وضعیت موجود در هر بخشی با عنوان پایش مستمر و چرخه بهبود، راه حل پیشنهادی بسیاری از آموزه‌های مدیریتی است. از طرفی می‌بينیم مشکلات اقتصادی بیشتر در جامعه، بر قشر جوان و نوجوان تاثیرگذار است. قشری پر از انگیزه و رویاهای رنگارنگ که نگاه امید تمام بزرگان به آن‌هاست. به عبارتی نسل آینده‌ساز کشور، نسلی که زحمت و هزینه بالایی داشته تا روزی باعث آبادی و آبادانی کشور شود. نوجوان و جوانی که محدودیت مالی را در زندگی نمی‌پذیرد و دایم به برند گوشی و مدل ماشین و مارک لوازم مصرفی خود و دیگران توجه دارد.

قشری که معنای یک سال بخور نان و تره را نمی‌داند یا بهتر بگویم نمی‌پذیرد و در پی یافتن راه حل یک‌شبه است. این نسل در ابتدا برای والدین و سپس برای اقتصاد کشورهزینه بالایی خواهد داشت. متاسفانه اين روزها بسيار مشاهده مي‌شود و به يك‌باره پریدن روی پله آخر، تنها با طي یک مرحله، بسيار رايج شده است. حرص خواستن و داشتن آن‌قدر در چشم پاک و ساده آینده‌سازان رخنه کرده که همه به دنبال یک‌شبه پيمودن ره صدساله هستند؛ با اندکی شناخت می‌توان این نقطه‌ضعف بزرگ را پیدا کرد.

راه میانبر رسیدن به آرزوها

در دنياي امروز، یکی از راه‌های میانبر، پرطرفدار و هیجان‌انگیز کسب درآمدهای بالا از طریق بازاریابی است كه نمونه بارز آن، افرادي هستند که ماشین چند۱۰۰میلیونی سوارند و جمع هزینه پوشاکی که مي‌پوشند با احتساب دکمه‌های سرآستین و گیره کراوات، از هزینه خورد و خوراک نصف سال در برخي خانواده‌ها بيشتر است. مشاهده چنين افرادي در ميان نسل جوان‌تر، اين ذهنيت را به وجود مي‌آورد كه با انجام برخي كارها مي‌توان در مدت كوتاهي به ثروت زيادي دست يافت؛ بنابراين تبليغاتي كه براي شركت‌هاي هرمي و حتي كسب و كارهاي مشابه آن‌ها انجام مي‌گيرد، ممكن است بسياري افراد را جذب كند. حال سوال اين است كه اين‌گونه كسب و كارها، تا چه اندازه مي‌تواند پاسخگوي آمال و آرزوهاي افراد باشد؟

بازاريابي شبكه‌اي

یکی از راه‌های بازاریابی که قرار است شما را درمدت کوتاهی به ثروت برساند، مشغول شدن در گرو‌ه‌های هرمی است كه در دنیا و كشور ما كم نيستند. برخي از اين شركت‌ها، با مجوز و بعضی بدون ‌مجوز فعاليت مي‌كنند. از گذشته نيز اين شركت‌ها وجود داشته و با نام‌هاي مختلفي فعاليت مي‌كرده‌اند. چنين شركت‌هايي اگر بدون مجوز باشند، در ایران شرکت‌ هرمی، در روسیه شرکت بهمنی و در فرانسه گلوله برفی ناميده مي‌شوند. در ميان اين شركت‌ها، گروه‌‌هاي مجوزدار در ایران، تحت عنوان شرکت بازاریابی شبکه‌ای فعاليت مي‌كنند كه موارد زیادی درباره فعالیت آن‌ها قابل تامل است.

نكته اينجاست كه مگر جمعیت مصرف‌کننده یک کالای خاص در یک جامعه در مدت چند سال، چقدر افزایش خواهد داشت که اعضای این گروه‌ها با سرعت و به صورت تصاعدی زیاد می‌شوند! با یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت که در عرض مدت کوتاهی بازار به اشباع می‌رسد؛ یعنی تمام افراد در جامعه به نوعی درگیر این شبکه و بازاریابی‌ شده‌اند. با اين حساب، جمعیت مصرف‌کننده به نوعی تمام خواهد شد و با خیل عظیم بازاریاب که در نهايت خود یا نزدیکان‌شان مشتری محصولات‌شان می‌شوند، مواجه هستيم؛ بنابراين سود آنچنانی نصیب افراد نخواهد شد، مگر افرادي كه در رأس هرم قرار دارند. همان‌گونه که می‌بینیم، نام هیچ ‌یک از این نوع شرکت‌ها در تاريخ، بین اسامی شرکت‌های موفق جهان قرار نگرفته‌ است؛ پس می‌توان گفت وضعيت این نوع كسب و كار حتی با مجوز و قانونی، شايد آن‌طور كه براي آن‌ها تبليغ مي‌شود، نباشد.

از طرف دیگر در واقع نیروی کار داخلی ما که باید در مسیر رشد کشور حرکت کنند، شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای یا چندسطحی، در واقع دلال محصولات مصرفی که اغلب وارداتی هستند، می‌شوند. با این اتفاق، علاوه بر اینکه اقتصاد كشور نیروی کار جوان را از دست می‌دهد، صنایع نیز آسیب می‌بینند زیرا با وجود محصولات مشابه داخلی، شبکه، اقدام به فروش و ترغیب مشتری به خرید محصولات خارجی می‌کند، آن‌هم محصولاتی که در بازار وجود ندارند و در گذشته امتحان نشده‌اند ‌ و تنها به گفته بازاریابان خوب است و باید تجربه شود. این مورد، یکی دیگر از مشکلات عمده این شیوه خرید و فروش محصول به‌شمار مي‌رود.

معيار نظارت

مسعود دانشمند، عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران، درباره وضعيت شرکت‌هایی که اقدام به بازاریابی‌ هرمی می‌کنند، به «قانون» گفت: نخستين چيزي که درمورد این شرکت‌ها مهم است، وجود نظارت بر فعالیت آن‌هاست ؛ نظارت بايد از طرف ارگان صادرکننده مجوز برای فعالیت این شرکت‌ها نيز صورت بگیرد. این نوع شرکت‌ها و بازاریابی‌ها در دنیا وجود دارند و نمی‌توانیم مانع فعالیت‌شان شویم؛ تنها کاری که باید انجام داد، قانونمند كردن شیوه فعالیت‌شان است. این شرکت‌ها باید در درجه اول مجوز بگیرند و سپس پاسخگوی تعهدات‌شان به مشتری باشند. رفتار این شرکت‌ها حتی می‌تواند باعث صدمه دیدن یک برند در بازار شود در چنين شرايطي چه کسی پاسخگوی آن برند خواهد بود؟ فرض كنيد تبلیغ یک کالای مرغوب اروپایی انجام می‌شود ولی یک کالای مشابه که در چین ساخته شده را به دست مشتری می‌دهند. ورود این کالا به کشور نیز مي‌تواند به هر صورتی انجام بگيرد و امكان دارد از راه قانوني نباشد . در چنين شرايطي برای خسارت این مصرف‌کننده، چه کسی پاسخگو خواهد بود.

ضرورت نظام‌مند شدن

این کارشناس ادامه ‌می‌دهد: البته نمی‌توان یک فتوای کلی برای تمام شرکت‌هایی که به این طریق فعالیت می‌کنند، صادر کرد. بعضی از آن‌ها ممکن است صحيح کار کنند. برای اینکه بتوانیم جلوی این خسارت‌های احتمالی را بگیریم، باید این شرکت‌ها نظام‌مند شود؛ مانند تمام مغازه‌های سطح شهر که ملزم به داشتن پروانه کسب و تحت نظارت هستند. شرکتی ممکن است محصولی را تولید یا وارد کند، توزیع کالا هم به عهده خودش است و می‌خواهد تنها داخل شبکه خودش عرضه کند، نمی‌توان جلوی فعالیت این شرکت را گرفت. تنها اقدامی که باید صورت گیرد، تفکیک شبکه‌های تولید، ورود و توزیع کالا از یکدیگر است که هرکدام جداگانه تحت نظارت و تابع نظام همان شبکه باشد.

کاهش هزینه‌ها و سود بیشتر

به گفته مسعود دانشمند، برخی شرکت‌ها به حذف واسطه در توزیع کالا‌ي‌شان و رساندن آن به‌طور مستقيم به دست مصرف‌کننده مايلند؛ البته هیچ اشکالی در این کار نیست، ما نمی‌توانیم آن‌ها را ملزم به ارسال کالا به مغازه و فروش توسط واسطه‌ها کنیم. اگر تحت نظام توزیع کشور فعالیت کنند، هیچ مشکلی برای آن‌ها به وجود نخواهد آمد. ممکن است هدف از این کار، حذف یا کاهش هزینه‌های سربار تولید و خرده‌فروشی باشد و از این طریق به سود بیشتری دست پیدا کنند.

برای مثال، کالایی که درب کارخانه به قیمت ۱۰۰ تومان به فروش می‌رسد، به مغازه‌دار ۱۱۰ تومان و ۱۳۲ تومان به مصرف‌کننده نهایی عرضه می‌شود؛ در روش توزیع مستقیم به مصرف‌کننده، ۱۲۰ تومان به فروش می‌رسد، در چنين شرايطي سود بیشتری نصیب تولیدكننده یا واردکننده کالا و همچنين مصرف‌کننده نهایی می‌شود. درصورتی‌که نظارت کامل وجود داشته باشد و حقی از حقوق مصرف کننده ضایع نشود، هیچ ایرادی در این شیوه کار نیست. حتی اگر به صورت هرمی انجام شود، تا جایی که حقی از دولت به عنوان مالیات و عوارض تولید یا واردات و مصرف‌کننده ضايع نشود، مجاز است. البته برای تحقق این امر، باید شفافیت کامل وجود داشته باشد و برای شفافیت، سیستم باید قانونمند شود. برای تعریف این نظام اصناف باید اقدام کنند؛ چراكه فعاليت این گروه تحت عنوان شبکه است.