۹۶ درصد کشور دچار خشکسالی بلندمدت است

روزنامه ایران - مژگان جمشیدی: در حالی که گزارش‌های منتشره از سوی سازمان هواشناسی از ثبت رکورد خشک‌ترین پاییز ایران در ۶۷ سال گذشته خبر می‌دهد مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی هفته گذشته هشدار داد ۹۶ درصد مساحت کشور دچار خشکسالی بلندمدت شده است. شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشکسالی در این باره می‌گوید: متأسفانه بررسی‌ها، بیانگر خشکسالی‌های اندوخته و تجمیع یافته‌ای است که در بستر طبیعت باقی مانده است.

او با اشاره به اینکه ۱۲ استان کشور هم‌اکنون در وضعیت خشکسالی «بسیار شدید» و «شدید» قرار دارند، می‌افزاید: «اما نکته نگران‌کننده، تداوم وجود خشکسالی بلندمدت شدید و حتی بسیار شدید در بسیاری از حوضه‌های آبریز غرب و جنوب غرب کشور به عنوان منابع مهم تأمین آب کشور و مرکز، شمال شرق و جنوب شرق کشور است.» بر اساس اعلام مرکز ملی خشکسالی، رکورد خشکسالی در پاییز امسال با کاهش ۵۴ درصدی بارش‌ها نسبت به مدت مشابه در بلند مدت شکسته شده است.

در همین حال گزارش‌ها حاکی است بجز استان اردبیل که از ۵ درصد افزایش بارش برخوردار بوده اما در تمامی استان‌های کشور، میزان بارش از ۱۰ تا ۹۵ درصد کاهش داشته است. در تهران نیز میزان بارندگی در پاییز امسال بیش از ۸۰ درصد کمتر از مدت مشابه در بلند مدت گزارش شده که اگر به این امر افزایش چشمگیر دمای هوا را هم اضافه کنیم، باید انتظار بهار و تابستان و روزهایی پرمخاطره‌تر را در سال آتی و سال‌های آینده داشته باشیم.

۷۰ درصد مخزن سدهای تهران خالی است

کمبود بارش‌های پاییزی و مصرف بی‌رویه آب حالا باعث شده از مجموع یک میلیارد و 930 میلیون مترمکعب ظرفیت مخازن پنج سد اصلی تأمین آب شرب پایتخت، تنها 608 میلیون مترمکعب آب پشت این سدها ذخیره شود. بر اساس اعلام سازمان آب منطقه‌ای کشور، اکنون از مجموع حجم 205 میلیون مترمکعبی مخزن سد کرج حدود 108 میلیون مترمکعب، سد ماملو 179 میلیون مترمکعب و سد لار نیز فقط 38 میلیون مترمکعب آب دارد. اوضاع مخازن سدها تقریباً در همه جای کشور بهتر از تهران نیست، از زنجان و آذربایجان گرفته تا خوزستان و چهارمحال و اصفهان و سیستان، و این همه حکایت از روزهایی سخت در آینده نزدیک دارد. تداوم کم بارشی و افزایش دما در سال‌جاری در حالی به وقوع پیوسته که از چند سال پیش زنگ خطر برای کاهش ذخایر آبهای زیرزمینی و نابودی رودخانه‌ها و دریاچه‌های کشور نیز به صدا در آمده است. با این حال بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی و آبهای جاری همچنان ادامه دارد، بی‌آنکه تغییر مثبتی در میزان مصرف چه در بخش شرب و صنعت و چه در بخش کشاورزی اتفاق بیفتد. از سوی دیگر آنچه نگرانی‌ها را دو چندان می‌کند تأکید بسیاری از اقلیم شناسان بر نقش فزاینده تخریب جنگل‌ها و مراتع و تالاب‌ها در بروز بحران اقلیمی حال حاضر کشور و منطقه خاورمیانه است.

تخریب جنگل‌ها و تالاب‌ها، عامل مؤثر در تشدید اثرات تغییر اقلیم

دکتر سید‌محمد‌جعفر ناظم‌السادات، رئیس‌مرکز پژوهش‌های جوی اقیانوسی دانشگاه شیراز در گفت‌و‌گو با «ایران» با تأکید بر نقش گرمایش جهانی در بروز تغییر اقلیمی به عوامل تشدید کننده اثرات گرمایش جهانی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: بررسی ما نشان می‌دهد تنها در یک دوره هشت ساله جنگ‌تحمیلی که منجر به تخریب گسترده پوشش گیاهی، آتش‌سوزی چاه‌های نفتی و تغییرات در سیمای طبیعی سرزمینی شد، میزان رطوبت جو در جنوب ایران بسیار کاهش یافته. بجز این مطالعات دیگری نشان می‌دهد میزان رطوبت جو در کشور در 30 سال اخیر به ازای هر مترمربع حدود 2 کیلوگرم کمتر شده یعنی آب از دست رفته است که علت را می‌توان در از بین رفتن تالاب‌ها و جنگل‌ها و مراتع جست‌و‌جو کرد.

دکتر بهلول علیجانی، اقلیم شناس و عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه خوارزمی تهران نیز به «ایران» می‌گوید: وجود جنگل‌های زاگرس در مسیر حرکت توده هوای مدیترانه‌ای همیشه خیلی مهم بوده ولی امروز بخش‌های زیادی از این جنگل‌ها تخریب و نابود شده است. نه فقط زاگرس که تمامی جنگل‌های ایران از بین رفته است. نابودی مراتع و دشت‌ها، تخلیه آب‌های زیرزمینی و افزایش شوری خاک اینها چیزهایی است که همه جای دنیا اتفاق افتاده اما در کشور ما و در منطقه خاورمیانه تبعات این تخریب‌ها به شکل افزایش چشمگیر دما و کاهش بارش امروز بیش از پیش آشکار شده است چون آتش جنگ هم به آن افزوده شده است.

علیجانی معتقد است امروز دو گروه در بروز تغییرات اقلیمی در کشور نقش دارند؛ نخست دولتمردان به‌دلیل غفلت از محیط زیست و دیگری مردم به‌دلیل مصرف بی‌رویه منابع. او می‌گوید: مردم باید بدانند چه خطرات جدی پیش روی کشور قرار دارد، باید به آنها آگاهی بدهیم تا کمتر انرژی و منابع مصرف کنند، کمتر پسماند تولید و کمتر محیط را آلوده کنند و در احیای جنگل‌ها، مراتع و تالاب‌ها مشارکت کنند، این تنها راه نجات ایران از بحران اقلیمی است. این تغییرات یکساله باعث بهبود روند نمی‌شود. باید زمان طولانی برای آگاهی دادن
به جامعه صرف شود.

احیای تالاب‌ها به کجا ختم شد؟

در حالی که بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست بیش از ۷۰‌درصد تالاب‌های کشور خشک و نابود شده‌اند دولت یازدهم مصوبه‌ای را برای تأمین حقابه تالاب‌ها به میزان ۱۱ میلیارد مترمکعب تصویب و به وزارت نیرو ابلاغ کرد. اما با گذشت بیش از یک سال از ابلاغ این مصوبه، وزارت نیرو همچنان از اجرای این قانون سر باز می‌زند. در تازه‌ترین واکنش صورت گرفته، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هفته گذشته اعلام کرد: «درخواست تأمین حقابه تالاب‌های خوزستان را از وزیر نیرو مطرح کردیم اما وزارت نیرو می‌گوید آبی برای تأمین حقابه تالاب‌های این استان در اختیار ندارد!‌» احیای تالاب شادگان و هورالعظیم و بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از هورهای فصلی و خشکیده خوزستان در جنوب شرق اهواز که اکنون به کانون‌های تولید ریزگرد تبدیل شده‌اند در حالی به دست فراموشی سپرده شده که یک ماه قبل طرح توسعه ۵۵۰ هزار هکتاری کشاورزی خوزستان بدون گزارش ارزیابی زیست محیطی آغاز شد. طرحی که گفته می‌شود بیش از پیش باعث شوری خاک و آب رودخانه جراحی و تالاب شادگان می‌شود.

4 درخواست رئیس جمهوری از عیسی کلانتری

مسعود باقرزاده کریمی، معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست درباره این پارادوکس می‌گوید: درباره توسعه کشاورزی خوزستان من به عنوان کارشناس نمی‌توانم نظر بدهم و مسئولان باید پاسخگو باشند اما ما احیای تالاب‌ها را فراموش نکرده‌ایم. ضمن اینکه همین یک ماه قبل رئیس جمهوری در نامه‌ای به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست چهار اولویت اصلی محیط زیست را متذکر شدند. او می‌افزاید: تأمین حقابه تالاب‌ها، گرد و غبار، موضوع پسماندها با اولویت شمال کشور و آلودگی هوای کلانشهرها چهار محور اصلی مورد نظر رئیس جمهوری است که آقای کلانتری باید در پایان این چهار سال اقدامات اجرایی‌اش برای حل بخشی از این معضلات را به دولت گزارش کند.

به همین دلیل «‌ستاد هماهنگی و مدیریت تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور» را که مصوبه شورای عالی آب بوده و ریاست آن بر عهده آقای جهانگیری و دبیری‌اش بر عهده آقای کلانتری است تشکیل دادیم که کمیته فرعی این ستاد برای نخستین بار روز دوشنبه ۱۸ دی ماه با حضور معاونین وزرای ذیربط برگزار شد تا مقدمات کار برای تشکیل ستاد ملی با حضور آقای جهانگیری فراهم شود. او می‌افزاید: در این جلسه وزارت نیرو توزیع مکانی و زمانی و جغرافیایی تأمین حقابه تالاب‌ها را در شرایط ترسالی، نرمال و خشکسالی ارائه کرد و مقرر شده بزودی اجرایی کند. این جدی‌ترین مطالبه سازمان حفاظت محیط زیست است و باید وزارت نیرو این حقابه را تأمین کند.

پرویز گرشاسبی، معاون امور بیابان سازمان جنگل‌ها و مراتع نیز درباره تأمین حقابه هورهای خوزستان و کنترل کانون‌های ریزگرد این استان در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: باوجود مصوبه دولت برای تأمین 650 میلیون مترمکعب حقابه هورهای خوزستان اما هنوز وزارت نیرو این حقابه را نداده و در جلسه ستاد هماهنگی تالاب‌ها این مطالبه را مجدداً پیگیری و اعلام می‌کنیم تا زمانی‌که این حقابه تأمین نشود کانون‌های ریزگرد خوزستان روز به روز گسترش بیشتری خواهد یافت و درختکاری‌های ما آن هم در یک وسعت محدود 20 تا 30هزار هکتاری عملاً نتیجه‌ مثبتی نخواهد داشت.