چهره‌های سیاسی سال ۹۶

برترین ها - ایمان عبدلی: این «چند چهره» درباره خبرسازترین مردمان از میانه اهالی سیاست است در طی یک سالی که گذراندیم. انتخاب و چینش این اسم ها تحت تاثیر یک سلیقه شخصی (نویسنده متن)، یک سلیقه عمومی (میزان خبرسازی و تاثیر گذاری) و البته لحاظ کردن برخی محدودیت هاست. ترتیب چهره به اولویت میزان آرایی است که در نظرسنجی «برترین ها» کسب شده است.

احمدی نژاد یا (خشم و هیاهو سال)

یک روز سه نفری درخت می کارند، یک روز نامه می نویسد، به ستاد ثبت نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری می رود، جلوی بیمارستان محل بستری حمید بقایی درد مردم را می ستاند! در مقابل منزلش پیگیر مساله موسسات مالی است، مقابل دادگستری از عدالت می گوید، بیانیه پشت بیانیه و حتی نامه به مقام معظم رهبری.

احمدی نژاد در یک سال گذشته دریافته که دایره مخاطبانش محدود تر شده اند و قدرت رهبری هیچ جریانی را نمی تواند داشته باشد پس به سطح ضعیف تری از عوامفریبی روی آورده، سطحی که دائما نیاز به رسانه دارد و حضور مداوم را می طلبد و البته در نهایت آبروی کمی هم دارد. چه کسی می داند شاید همه ی هرج و مرج طلبان دنیا روزی عوامفریبانی بوده اند که دایره مخاطبانشان کوچک شده است و با حراج آبرویشان در رسانه ها کم کم در جلد آنارشیسم فرو رفته اند، یعنی شیفت از پوپولیسم به آنارشیسم؛ شاید سیر دگرگونی احمدی نژاد در را در خلاصه ترین حالت این گونه بشود توصیف کرد.

در واقع احمدی نژاد و یارانش بیش از اندازه روی این کم حافظگی ما (ایرانی ها) حساب باز کرده اند، آن ها به فاصله ای کم (حدود هشت سال) از سال های که بر تخت صدارت بودند، چیزهایی می گویند که با آن هشت سال صدارتشان نمی خواند.
مثلا ژست آزاد اندیشی می گیرند، چه زمانی؟ وقتی که «دولت بهار» فیلتر می شود! اما مگر یادمان رفته که چه بر سر مطبوعات چی جماعت آوردند؟ هر که از کنار اصلاح طلبان هم رد شده بود حتما تاوانش را در آن ایام داد. آزاد اندیشی و شما؟ همین هشت سال پیش را بنگرید...مطمئنا مزاح می فرمایید جناب.

طنز ماجرا این جاست که به اسم مردم فریاد حق طلبی سر می دهند و مثلا پیگیر مساله موسسات شده اند! یک سوال با ما می ماند این همه موسسات محترمی که پولشویی را خجالت زده کرده بودند، در کدام دولت به وجود آمدند؟ بانک مرکزی کدام دولت مجوز رسمی به این ها داد؟ مگر در دولت اصلاحات، مردم موسسه مالی و اعتباری را بلد بودند؟ والا که فقط هشت سال گذشته، چه کسی غیر از احمدی نژاد و یارانش و هر چه مغازه دونبش وچند دهنه بود را گران کردند و موسسه ساختند. حق خواه کسانی شده اید که خودتان بیچاره شان کردید؟! از شوخی های احمدی نژاد و یارانش اگر بنویسیم که مثنوی هفتادمن می شود و همین اندازه کافیست، نه پوپولیست ها و نه آنارشیست ها آبرویی ندارند.

حسن روحانی یا (سیاستمدار سال)

پیروزی در انتخابات در فصل پر از شعار و شور که حصر و زنان و .. کلید واژه هایش بود و از روحانی یک تصویر اصلاح طلبانه نشان داد، بعدتر ترکیب وزرای پیشنهادی البته روی اصولگرایانه و حسابگرایانه روحانی را نشان داد و گذر زمان و ناامیدی نسبی از او ما را به فصل اعتراضات رساند، اعتراضاتی که قائله اش تمام شد، برای حسن روحانی تهدیدی بود که تبدیل به فرصت شد. گو این که او پیش از این هم نشان داده بود که چگونه میتواند سر بزنگاه ورق را برگرداند و از مس طلا بسازد. مثل انتخابات ۹۲ و آن چهارشنبه ای که کلید پیروزی حسن روحانی شد. نظرسنجی ‍‌ها اختلاف معناداری میان عارف و روحانی نشان نمی داد، اما روحانی به فراست دریافته بود که اگر بماند و عارف کنار بکشد، می تواند یک هیمنه نسبی با کمک جریان های معتدل اصولگرا ایجاد کند و در نهایت برنده انتخابات باشد.

حالا با گذر از اتفاقات و نا آرامی‌های این چند وقت اخیر و همچنین جلسات استیضاح در مجلس، روحانی یک بار دیگر فرصت شناسی اش را نشان داد و توانست نام خودش را احیا کند. اعتراضاتی که شاید در ابتدا قرار بود پاشنه آشیل دولت روحانی را تبدیل به تیر خلاصی بر پیکر اعتدال گرایان ایرانی کند، اما از قضا اعتراضات نام اعتدالیون را زنده کرد. روحانی با فاصله گیری و سکوت آن قدر عقب نشست که در نهایت، بازی را مال خودش کرد. او نه در میانه ی بحران و بلکه در شرایطی که افکار عمومی نگران آسیب دیدگان این وقایع بود، باز هم نقش یک مصلح و جایی میانه‌ی در قدرت و بر قدرت بودن را اتخاذ کرد.

روحانی در جریان استیضاح هم عقب نشست، و بیشتر تیم واعظی و یارانش را فعال کرد و رئیس دفتر وحانی به خوبی (به زعم طرفداران دولت) دولت را از گردنه استیضاح ها به سلامت عبور داد، اگر در اعتراضات مکث و تاخیر سازی و عوض کردن اولویت ها کمک بود، این بار در استیضاح ها سکوت و یارگیری مددرسان شد، او در هر زمانه همان را می کند که یک سایت مدار باید بکند.

روحانی حالا ثابت کرده است که دقیقا می داند که چه زمانی چه حرفی را در کجا بزند. او قواعد ابتدایی سیاست ورزی را به خوبی رعایت می کند. این برای جامعه ای که از رئیس جمهوری ساده اندیشی چون احمدی نژاد جدا شده، موفقیت کمی نیست. روحانی البته از پس و پیش این تحولات شمایل خودش را ثابت کرده. او نه قرار است مجری خواسته های اصلاح طلبان و چیزی شبیه به خاتمی و نه قرار است هاشمی باشد. نه راست راست و نزدیک به خاستگاه اولیه اش و نه حتی چپ معتدل، چیزی شبیه کارگزاران و تکنوکرات ها. او همه ی این هاست؛ با سید جواد طباطبایی در یک قاب قرار می گیرد و با سردار سلیمانی هم. این که این ترکیب و این نسخه جدید از سیاست ورزی تا چه اندازه می تواند کارساز باشد، پرسشی است که گذر زمان مشخص خواهد کرد.

سپنتا نیکنام یا (در اقلیت سال)

«سپنتا» در 96 به دایره واژگان عمومی اضافه شد، جوانی از یزد و از سکوی اقلیت، در سالی که گذشت او پیوسته تیتر شد و هنوز تیترهای او را مبهم می زنند. کسی نمی داند عاقبت این جایگاه تمثیلی از وضعیت اقلیت در ایران چه می شود؟ عاقبتی که می تواند تاثیرات زیادی روی تحولات اجتماعی ایران داشته باشد.

سپنتا نیکنام برای دومین دوره ی متوالی با رای مردم به عضویت شورای شهر یزد در آمد، او دوره ی قبلی در جلسات این شورا شرکت می کرده و در این دوره با شکایت یکی از کاندیداهای شکست خورده از حضور در جلسات شورا منع شد. پس از این اتفاق کلی هیاهو به راه افتاد و تقریبا بزرگی از چپ و راست نماند که در این رابطه موضع گیری نکرده باشد.

تکرار مکررات است که ایران جایی است پر از اقوام و اقلیت ها. از ترکمن های سنی در شمال شرق کشور بگیرید تا تالشی ها در گیلان، از ارامنه در سراسر کشور تا همین زرتشتی ها در یزد و خیلی جاهای دیگر. بنا به تجربه شخصی خودم و زندگی در شهری که غلبه با اهل تسنن بوده، تا اندازه ای زیست آن ها درک می کنم. در کشوری که غالب جمعیت با مسلمان اهل تشیع است هر کیش دیگری در اقلیت قرار دارد، باید با حساسیت بیشتری نسبت با آن ها رفتار شود.

اصولا اقلیت ها (که البته همین واژه هم در نوع خودش تبعیض آمیز است) استعداد زیادی در منزوی شدن دارند. آن ها اگر در جامعه پذیرفته نشوند، به راحتی به دام یک انزوای جمعی خواهند افتاد که در واقع نوعی تقابل ظریف در دل خودش دارد. پس از آن که فرایند جدایی از جامعه اتفاق می افتد، اذهان آن ها به دنبال ما به ازاهایی هست که بتواند احساسات و نیازهای هویت طلبانه‌ی آن ها را ارضا کند. یعنی اگرچسب ملیت و یا ظرفیت های قانون اساسی نیازهای آن ها را پاسخگو نباشد، هر اقلیت بنا به فراخور و شاخصه هایی که دارد، عموما به چیزی از آن طرف آب ها دست خواهد انداخت.

به عبارت دیگر وقتی احساس عمومی جامعه به این سمت برود که فردی از یک اقلیت دینی از حق قانونی خودش محروم شده، به مرور افکار عمومی از اکثریت غالب احساس جدایی می کند و اقلیت مغلوب را مورد ترحم و دلسوزی قرار می دهد. اذهان آماده می شود که چیزهایی در آن اقلیت پیدا کند برای ستایش. به همین راحتی زمینه برای تبلیغ آن اقلیت دینی و یا آن قومیت فرضی فراهم می شود. افکار عمومی با دسترسی راحت به اطلاعات و با چند سرچ خودش را نزدیک تر می کند.

محمود صادقی یا (نماینده ترین سال)

طی یک سال گذشته محمود صادقی خبرساز ترین نماینده مجلس بوده است. او در سالی که گذشت از مسائل و حواشی یک گروه اقتصادی قدرتمند انتقاد کرد و ماجرا به اشتباه تا دفتر آیت الله مکارم کشیده شد. او تنها نماینده ای بود که در ماجرای سعید طوسی ورود کرد و با خانواده شاکیان پرونده دیدار داشت، صادقی البته در مورد خودکشی سید امامی هم تلاشهایی داشت و همچنین به شدت پیگیر وضعیت معترضین دی ماه بود و هر چه که شد انجام داد. همین چند نمونه برای توصیف موقعیت خاص صادقی در میان تمام نمایندگان مجلس کافی است، گو این که خیلی‌ها این مجلس را کم تحرک ترین و قابل پیش بینی ترین مجلس می دانند.

صادقی یک رجل سیاسی تمام عیار است که همزمان می تواند دل مردم را خوش کند و دل حاکمیت را هم نشکند. «رجل سیاسی» نعمتی است و چه بسی اگر نسخه با کیفیت اش را داشته باشیم، اوضاع خیلی عوض خواهد شد. وجود صادقی در قیاس با دیگران چیزهای زیادی نشانمان می دهد. آدم هایی در عرصه سیاست که کمتر معامله می کنند، هویت شفافی دارند و از حضور کوتاه مدت کیسه ای ندوخته اند. پرورش چنین نفراتی کمک می کند در آینده با قحط الرجال مواجه نشویم و هر وجود سیاسی ناقصی به خودش اجازه ندهد در لباس دوست، دشمنی کند. واضح است که در دنیای عقل گرایی امروز ، فرشته هایی روی زمین نخواهند آمد. نهایتا آدم هایی عادی اما مطمئن، می توانند مسیر بهتری را بسازند. پس حضور صادقی با توجه به حافظه ی تاریکی که از آدم های درجه چندم سیاسی داریم، مغتنم است.

ابراهیم رئیسی یا (چهره سازی سال)

اگر گمان می کنید که حجت السلام رئیسی در انتخابات رئیس جمهوری یک بازنده بوده، احتمالا اشتباه می کنید برای این که مطمئن باشید که کل پروسه انتخابات در نهایت برای رئیسی و نزدیکانش یک پیروزی بود، نام رئیسی را گوگل کنید و ببینید که او طی یک سال گذشته چقدر مطرح شد و نامش سر زبان ها آمد.

رئیسی از همان فروردین ماه 96 که بحث های انتخاباتی داغ تر شد، طوری جهت گیر کرد که میشد حدس زد این چهره آمده که در سپهر سیاسی ایران بعدها سهم بیشتری داشته باشد، او هیچ گاه در هیچ کدام از مناظره ها و میتینگ ها به اندازه قالیباف تند نشد و حتی هیچ گاه تقابلش با روحانی را خیلی رادیکال نکرد به ندرت او را عصبانی دیدیم و با مشاوره های دقیق خیلی سخنوری نکرد گو این که او نمی توانست در اندازه روحانی و حتی جهانگیری سخنور باشد، پس با مکث، سکوت و خست در استفاده از کلمات، چهره ای ساخت که قرار است حامی مستضعفان باشد، اما احمدی نژاد نباشد، راست باشد، اما نه خیلی سنتی و البته نه خیلی معتدل.

او قرار است جایی میان همه ی این مواضع قرار بگیرد، چهره ای برای آینده ی یک نو اصولگرایی که خالی از چهره شده است. قالیبافش که هزینه شده و دو انتخابات ناکام داشته، احمدی نژادش که به انحراف رفته و از قدیمی ترهایش هم که نه نامی است و نه نشانی! در این میان شاید دو قطبی محتمل اصولگرایان انتخاب میان رئیسی و لاریجانی باشد. دو قطبی که گرچه در نگاه اول وزن لاریجانی در آن خیلی بیشتر به نظر می رسد، هم به سلبب نفوذ در ارکان حاکمیت و هم به جهت تجربه سیاست ورزی اما رئیسی هم نشان داده که قرار است تفکری را نمایندگی کند که وجاهت از توده ها می گیرد، ۹۶ برای رئیسی و جریان پشت سر او یک نقطه عطف بود. نقطه عطفی که شاید آینده اصولگرایان را غیر قابل پیش بینی تر از گذشته کند.