سازمان آب: مشکلات خوزستان قابل پیش‌بینی بود

«کوشیار اعظم واقفی»، مدیر کل دفتر نظارت بر کیفیت و بهداشت آب شرکت آب و فاضلاب کشور در گفتگو با ایران:

مردم خوزستان حتی با آبی که در لوله‌ها جریان دارد، نمی‌توانند استحمام کنند. آیا شما به‌عنوان مسئول نظارت بر کیفیت و بهداشت آب کشور این موضوع را می‌دانید؟

بله. متأسفانه وقتی میزان شوری آب از یک حدی بیشتر شود برای استحمام هم مشکل ایجاد می‌کند. استفاده از چنین آبی نه تنها خوشایند نیست بلکه بدن را می‌سوزاند و چرب می‌کند. این موضوعی است که در آبادان و خرمشهر به‌دلیل افزایش شدید و ناگهانی شوری آب ایجاد شده و وضعیت خوبی نیست. همکاران ما به‌دنبال انتقال آب از مناطق دیگر به این شهرها و موانع ورود آب دریا به رودخانه‌های بهمنشیر و اروندرود هستند.

در آبادان دستگاه‌های آب شیرین کن هم داریم، اما اگر شوری آب بالا رود، این آب شیرین کن‌ها هم کار نخواهند کرد. قرار است با طرح‌هایی که در حال اجراست، شوری آب را به میزانی برسانند که قابل تصفیه در آب شیرین کن‌ها باشد یا با اختلاط آن با منابع دیگر آب قابل استفاده در مصارف استحمام و دیگر بخش‌ها شود.

یعنی شوری تنها مشکلی است که باید حل شود؟

مشکل کوچکی نیست. الان معضلی که در قسمت‌های مختلف کشور داریم، این است که با توجه به کم آبی و خشکسالی در کشور، غلظت املاح در منابع آبی افزایش پیدا کرده و منابع آبی از نظر طعم و مزه متفاوت شده‌اند. در نتیجه این ذهنیت برای مردم ایجاد می‌شود که آب شربشان از نظر کیفی مشکل دارد. مسلماً ما هم که ذائقه‌مان به آب سطحی عادت کرده، اگر به مناطقی برویم که از سفره‌های آب زیرزمینی مصرف می‌کنند و املاح آب بالاست، طعم آب به‌نظرمان مطلوب نیست. این مشکل را الان در اصفهان داریم. اما در این زمینه باید تفاوت قائل شویم. کیفیت آب از دو منظر قابل بررسی است؛ طعم و مزه یا اثرگذاری روی سلامت.

اگر کیفیت روی سلامت اثر بگذارد ما موظف هستیم که آب را با منابع دیگر مخلوط و بعد استفاده کنیم یا اینکه آن منبع را از مدار خارج کنیم. کیفیت، خط قرمز ماست و نباید از آن عدول کرد. الان آب لوله کشی خوزستان از نظر عوامل شیمیایی مضر بر بدن و میکروبی مشکلی ندارد. اما این آب را نمی‌توان خورد و شور است. اما بزودی فکر می‌کنم از طرح‌های در دست اجرا نتیجه بگیریم و مشکل حل شود.

املاحی که در آب شرب و بهداشتی شهرهاست خطرزا نیست؟

در برخی از مناطق آب مشکل شوری یا سختی بالا دارد. به‌طوری که از نظر مزه مناسب نیست. استفاده از آن به بدن آسیبی نمی‌زند اما باعث رسوب در تأسیسات، شبکه لوله کشی، کولر یا هر جایی که استفاده می‌شود،می‌گردد؛ این موضوع برای بدن خطری ندارد. سختی بالای آب جایی مشکل ایجاد می‌کند که طعم آب عوض شود و به اندازه‌ای مطلوب نباشد که بتوانیم از آن آب بخوریم. درنهایت این موضوع تعادل بدن را بهم می‌زند.

اینکه می‌شنوید در برخی از مناطق سختی و شوری آب موجب ایجاد سنگ کلیه شده، اشتباه است. اول، در حال حاضر به جز خورستان در تمام استان‌های ما آبی مطابق استاندارد جهانی توزیع می‌شود؛ دوم آنکه سختی عامل سنگ کلیه نیست. املاح کلسیم و منیزیم در بدن ایجاد سنگ کلیه نمی‌کند اما چون این آب را نمی‌توان خورد، مصرف کمتر آب در بدن املاح را به سمتی پیش می‌برد که سنگ کلیه ایجاد کنند.

یعنی می‌گویید آبی که در شبکه‌ها جریان دارد، استانداردهای لازم را دارد؟

بله. حتی آب خوزستان هم استانداردهای سلامت را دارد. یعنی اگر کسی آن را بخورد مریض نمی‌شود اما به علت شوری قابل شرب نیست.

پیش‌بینی نمی‌کردید که با توجه به وضع بارش‌ها این اتفاق بیفتد؟

ما بیشتر از نظر کیفی تحلیل‌های لازم را انجام می‌دهیم و از نظر کمی مسئولیت با سازمان آب و برق خوزستان است. آنها هستند که میزان ذخیره و رها‌سازی آب سدها را انجام می‌دهند. اما قطعاً متوجه تهدید خطر شده بودند.
این موضوع سابقه دار است. در سال 78 این معضل ایجاد شد و طرح غدیر را اجرا کردند و از منطقه کرخه آب را به سد دز و شهرهایی از جمله آبادان منتقل کردند.

اما جمعیت رو به افزایش است و برای این جمعیت باید منابع جدید ایجاد کرد. هر چند که با محدودیت شدید منابع مالی مواجه هستیم و کندی اجرای طرح‌ها در این زمینه مربوط به وضعیت نامطلوب مالی شرکت است. وگرنه می‌توانستیم با دسترسی به منابع آبی جدید از این اتفاق پیشگیری کنیم.

اما مثل کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌توانستیم در این سال‌ها آب شیرین کن‌های حاشیه دریا را راه‌اندازی کنیم تا این مشکل رخ ندهد، چرا این کار انجام نشد؟

سیستم‌های آب شیرین کن گرانقیمت هستند و محیط زیست را دچار مشکل می‌کنند. به طوری که معمولاً مقدار آبی که آب شیرین کن‌ها تصفیه می‌کنند، 50 درصد میزان ورودی است و پساب خروجی هم غلظت شوری بالایی دارد و باید برای آن فکری کرد. به غیر از این سیستم‌های گرانقیمتی هستند که هزینه تأمین آب را بشدت افزایش می‌دهند.

تعرفه‌های آب در نقاط مختلف کشور 300 تا 500 تومان است، اما تولید آب با استفاده از این سیستم آب شیرین کن حدود متر مکعبی 2500 تومان تا 5000تومان هزینه دارد چون این امکان وجود ندارد که تعرفه‌ها افزایش پیدا کند، فعلاً منابع مالی ما خیلی محدود است و ما را از توسعه این سیستم‌ها منع می‌کند. این مشکلی است که در کشور ما وجود دارد و برای جبران آن باید سراغ مدیریت مصرف برویم. اگر ما مصرف را مدیریت کنیم از همین منابع محدود هم می‌توانیم بخوبی استفاده کنیم.

می گویید که آب خوزستان از نظر بهداشتی مشکلی ندارد. پس چرا رنگ آب شهرها و روستاهای آن هم کدر است؟

مهم‌ترین دلیل آن پمپ‌هایی است که خوزستانی‌ها روی شبکه قرار می‌دهند تا فشار آب خود را افزایش دهند. این پمپ‌ها تمام رسوبات، املاح و آلودگی شبکه‌ها را به داخل منازل می‌کشد و باعث کدر شدن آب می‌شود. حتی آلودگی را وارد آب مصرفی می‌کند. بنابراین اگر در یک منطقه‌ای با افت فشار مواجه هستیم نباید پمپ را مستقیم روی شبکه بگذاریم.

اما با ایجاد یک مخزن، قبل از پمپ می‌توان مشکل را حل کرد. به طوری که بدون اینکه مشکلی برای شبکه ایجاد شود، فشار لازم را هم تأمین کرد و آب به داخل منتقل شود. در این باره می‌شود با تغییر قوانین و وضع قوانین جدید، سیستم‌های نظارتی قوی را ایجاد کرد اما اگر این کار از نظر فرهنگی حل شود بهتر از این است که با جریمه و قانون حل شود.

با توجه به سابقه وزیر نیرو و انتظاری که از ایشان می‌رفت، تحمل مشکل آب خوزستان برای مردم سخت‌تر از گذشته شده است. آن هم در شرایطی که کمیته سازگاری با کم آبی داریم. چرا سیاست‌های جدید وزارت نیرو موفق نبوده است؟

سیاستگذاران باید این سؤال را جواب دهند و من اطلاعات کافی ندارم. اما به‌عنوان یک کارشناس می‌توانم بگویم که در زمینه مدیریت منابع آب هر تصمیمی که امروز گرفته شود نتیجه کار و تصمیم معمولاً 5 تا حتی 20 سال بعد مشخص می‌شود. اتفاقاتی که الان می‌افتد نتیجه سیاستگذاری 20 سال پیش است و ما باید بررسی کنیم که کجا اشتباه کردیم و برای آینده راه اصلاح شود. تصمیمات کمیته سازگاری با کم آبی هم که برای بحث سازگاری با کم آبی ایجاد شده، در کوتاه مدت چندان مؤثر نخواهد بود. مگر آنکه طرح‌های ضربتی و مسکنی در نظر گرفته شود. احساس می‌کنم که باید این قضیه چندین سال قبل اتفاق می‌افتاد.

فکر می‌کنید شهر دیگری در معرض خطر قرار داشته باشد؟

به‌طور کلی کشور کم آبی داریم و اگر صرفه‌جویی نکنیم، همگی در خطر هستیم. بویژه در جایی که منابع آب سطحی داریم و این منابع محل تأمین آب ماست. امسال هم بارندگی کافی نداشتیم و باید برای جلوگیری از مشکلات دست به دست هم دهیم.