روسیه برای کسب منافع، ایران را قربانی خواهد کرد؟

روزنامه اعتماد: محمدعلی هژبری؛ تحلیلگر مسائل خاورمیانه در نوشتاری روابط ايران و روسيه پس از خروج امريكا از برجام را آسیب‌شناسی کرده است.

با خروج امريكا از اين توافق، اروپا يا بايد تداوم برجام و همكاري با تهران را ادامه دهد و منافع حداكثري را در ارتباط با امريكا از دست دهد يا واشنگتن را انتخاب كند و پا روي تعهدات حقوقي و سياسي خود كه حاصل سال‌ها مذاكره و چانه‌زني است، بگذارد. در اين صورت هم، بسياري از منافع اقتصادي خود در تهران را، از دست مي‌دهد.

روسيه هم به عنوان عضو ديگر برجام، چنانچه، تهران را انتخاب كند، منافع حداكثري خود را در ارتباط با امريكا از دست مي‌دهد و با بحران‌هاي جدي‌تري روبه‌رو مي‌شود. چنانچه تهران به سمت مذاكره با امريكا گرايش پيدا كند، بالتبع روسيه هم، سودي را كه از تداوم رابطه (ايران-روسيه) كسب مي‌كند از دست مي‌دهد.

همكاري روسيه با نتانياهو و ترامپ در موضوع سوريه و تلاش براي خارج كردن ايران از سوريه، تعطيلي پايگاه‌هاي نظامي ايران در اين كشور، توافق در موضوع موشكي و توقف فروش موشك‌هاي استراتژيك به تهران و همچنين همكاري در تحريم ايران، منافع بيشتري نصيب مسكو مي‌كند. منافعي كه وسوسه‌انگيز است‌. منافعي همچون استقرار دايمي پايگاه‌هاي نظامي روسيه و تضمين خروج امريكا، امتياز در بحران اوكراين و موضوع انرژي همچون نورداستريم ۲ يا رقابت‌هاي استراتژيك در شرق اروپا.

با اين تفاسير، آيا روسيه براي كسب منافع حداكثري، ايران را قرباني خواهد كرد؟ خير. نكته ظريف اينكه، اگر بازي- روسيه يك‌بار به اجرا گذاشته شود، همكاري با حريف، هرگز عاقلانه نيست، زيرا انگيزه‌اي براي همكاري وجود ندارد. اما اجراي مكرر بازي و طولاني بودن آن، احتمال همكاري بين رقبا را افزايش مي‌دهد. زيرا بازيگران مي‌توانند از جريان نتايج حاصل شده، سود برند و حتي با در پيش گرفتن راهبردهاي پيچيده‌اي (به شكل چراغ خاموش) باهم ارتباط برقرار كنند.

در اين راستا، طولاني بودن اختلاف ايران با امريكا و از طرفي نااميدي از اروپا، تهران را بالاجبار به سمت كرملين هدايت مي‌كند. تداوم اين رابطه در دوران دولت نهم و دهم (سياست شرق‌گرايي)، انگيزه همكاري در روسيه را تقويت مي‌كند. همان طور كه گفته شود، اگرچه سود حاصل از همكاري روسيه با ايران در مقايسه با سودِ حاصل از پيمان‌شكني او، اندك است، اما با برقراري همكاري پايدار، سودي كه در طول اجراي مكرر بازي به دست مي‌آيد، بيش از منافعي خواهد بود كه از يك بار پيمان‌شكني به دست مي‌آيد.

در واقع طول مدت بازي و سال‌هاي طولاني تحريم ايران از سوي امريكا و نبود ارتباط مناسب ايران با ساير بازيگران همانند اروپا، مسكو را به همكاري و عدم پيمان‌شكني گسترده سوق مي‌دهد. سودي كه مسكو از فضاي قهرآلود بين تهران و واشنگتن مي‌برد، بيش از سودي است كه احيانا با پيمان‌شكني به دست مي‌آورد. به تعبيري ديگر، رفتار مسكو هميشه تركيبي از همكاري و عدم همكاري بوده و خواهد بود.

يعني در عين اينكه در موارد استراتژيك همانند تحريم‌ها و قطعنامه‌هاي شوراي امنيت، عليه ايران راي مي‌دهد و حاضر به وتوي قطعنامه نمي‌شود، در موارد تاكتيكي حاضر به همكاري با تهران مي‌شود‌. چرا كه همين قطعنامه‌هاي ذيل فصل هفتم منشور و در مرحله بعد، «خروج امريكا از برجام»، شرايط را براي بازي كرملين مهيا مي‌كرد. از اين رو‌، در مدتي كه ترامپ از تصميمش براي خروج از برجام، سخن مي‌گفت، مسكو، فعاليتي براي ماندن واشنگتن در توافق، نكرد.

جبران نفت ايران از سوي عربستان و ديگر اعضاي اوپك، ضمن جبران كمبود انرژي در جهان، از افزايش بي‌رويه قيمت نفت و بنزين، جلوگيري مي‌كند. موضوعي كه بايد آن را به عنوان چراغ سبزي به كاخ سفيد، جمهوريخواهان و عليه منافع تهران تلقي كرد‌. از اين رو دكتر ولايتي براي تاثير بر رفتار مسكو، به كرملين سفر كرد. اما حاصل اين سفر، گفته شده كه در حد روابط كالا به كالا بود.

آنچه غيرمنطقي است، تداوم راهبرد تك گزينه‌اي بودن سياست خارجي ايران است. سياست «يكي به نعل يكي به ميخ» مسكو همانند همراهي نسبي با تهران در خريد انرژي و سرمايه‌گذاري در حوزه انرژي، در عينِ افزايش توليد نفتي براي همراهي با ترامپ و شروع تجارت كالا به كالا، بارها به گونه‌اي متفاوت اجرا شده است.

اما به نظر مي‌رسد، باتوجه به فشار همه‌جانبه واشنگتن و همراهي عملي بروكسل و حتي بازيگران آسيايي چون هند، كره جنوبي و ژاپن در تحريم ايران و از طرفي، نِفرت ايران از واشنگتن و عدم رغبت براي رهايي از معماي زنداني، شرايط و امكانِ اتخاذ راهبرد «اين به آن در»، براي مجازات پيمان‌شكني مسكو، وجود ندارد. در حقيقت، در يك معناي ديگر، «اين به آن در» به معناي «چشم‌پوشي» است.

يعني اگر طرف مقابل، بعد از عهدشكني، از نو شروع به همكاري كرد، رقيب هم، همكاري را از سر مي‌گيرد؛ لذا نه تنها رفتار متناقض پوتين در قبال ايران توجيه شده و مي‌شود، بلكه بايد منت‌دار و شكرگزار حمايت يكجانبه كرملين از جمهوري اسلامي ايران باشيم!