کارگردان‌هایی که مجری شدند؛ موفق بودند یا نه؟

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: بهانه اصلی پرونده امروز، حضور دو کارگردان روی صندلی اجرای دو برنامه تلویزیونی است. از مدتی پیش احسان عبدی‌پور برنامه «کیوسک» را روی آنتن شبکه سه دارد و از هفته پیش مسعود ده‌نمکی «چهل و هشت» را برای شبکه چهار تدارک دیده. این پرونده محک اجرای هفت کارگردان است که اجرای یک برنامه تلویزیونی را در کارنامه دارند: فریدون جیرانی، مسعود ده‌نمکی، محمد رحمانیان، بهروز افخمی، رسول صدرعاملی، امیرشهاب رضویان و محمدحسین لطیفی. ویژگی‌های اجرا، میزان موفقیت و سابقه ژورنالیستی هرکدام را مرور کرده ایم.

فریدون جیرانی

پیش از آنکه در اردیبهشت ۸۹ به عنوان مجری «هفت» در شبکه سه دیده شود، تجربه اجرای چند برنامه سینمایی در تلویزیون داشت، اما پیش عامه مخاطبان با «هفت» شناخته می‌شود. فریدون جیرانی تا خرداد سال ۹۱ این برنامه را روی آنتن داشت. او برنامه سینمایی «سی و پنج» را ابتدا برای شبکه نمایش خانگی و بعدا در اینترنت اجرا کرد. جیرانی پیش‌تر میز سینمایی «دو قدم مانده به صبح» را هم اجرا کرده بود.

روزی که فریدون جیرانی «هفت را راه انداخت کمتر کسی به موفقیت برنامه امید داشت. او اما توانست مدلی تازه از برنامه‌سازی سینمایی در تلویزیون را جا بیندازد که هم عامه پسند باشد و هم بتوان در آن حرف‌های جدی و عمیق زد. جیرانی در مواجهه با مهمان ها، موفق عمل می‌کرد و می‌توانست طوری سوال بپرسد که هم مخاطب عام بهره ببرد و هم مخاطب خاص. او جدی‌ترین و فان‌ترین سوال‌ها را با هم مطرح می‌کرد و به همین خاطر بود که حاصل مصاحبه هایش همواره جذاب از آب درمی آمد. درباره درک فریدون جیرانی از شرایط هر مصاحبه همین بس که وقتی در «دو قدم مانده به صبح» حضور داشت، از مسائل جزئی پرهیز می‌کرد و وارد مباحث کلان می‌شد. در عوض وقتی مهمانش در «هفت» یک بازیگر بود، سعی می‌کرد سوال‌های فان‌تر بپرسد.

فعالیت حرفه‌ای فریدون جیرانی با روزنامه نگاری در «اطلاعات» رقم خورده. او کمی بعد به سمت فیلمنامه نویسی و کارگردانی روی آورد، اما کار ژورنالیستی را رها نکرد. شاخص‌ترین تجربه او، سردبیری مجله «سینما» است که چند سال پیش در قالب روزنامه روی دکه می‌رفت. این سابقه و نیز احاطه جیرانی به تاریخ سینمای معاصر، باعث می‌شود گفت‌و‌گوهایش در هر برنامه‌ای که مجرب بوده، همراه با فکت‌های دقیق باشد. ضمن اینکه پرسش‌های او صرفا سوال‌های معمولی نیستند و دارای نکاتی اند که برای بیننده واجد اطلاعات کاربردی و جذاب است. جیرانی تصمیم دارد یک برنامه جدید سینمایی در فضای وب اجرا کند.
مسعود ده نمکی

از یکشنبه شب هفته گذشته برنامه‌ای با نام «چهل و هشت» روی آنتن شبکه چهار می‌رود که حاوی نکات تازه‌ای درباره دوران هشت سال دفاع مقدس است. این برنامه را مسعود ده نمکی اجرا می‌کند.

مسعود ده نمکی خوب سوال می‌پرسد و می‌داند در برابر هر مهمان از چه زاویه‌ای به بحث ورود کند. با تسلط به برنامه می‌آید و سوال هایش به پیش بردن بحث کمک می‌کند. نکته ویژه اینکه بی لکنت حرف می‌زند و سوال‌ها را سرراست می‌پرسد. علاوه بر غنای مصاحبه شوندگان، حضور مسعود ده نمکی در مقام مصاحبه کننده نیز امتیاز «چهل و هشت» است. او خودش در جبهه حاضر بوده، در این زمینه صاحب پژوهش و تالیف است و فیلم جنگی نیز ساخته. به همین خاطر وقتی مقابل مهمان می‌نشیند، اطلاعاتی جامع درباره عملیات‌های مختلف دارد.

«چهل و هشت» با این هدف تهیه شده که در چهلمین سال پیروزی انقلاب، روایت تازه‌ای از هشت سال دفاع مقدس داشته باشد. مسعود ده نمکی درک درستی از این مسئله داشته و اجازه نداده گفت‌وگو‌ها در قالب تعارف‌های مرسوم گیر بیفتد. آن چه از او در مصاحبه با دست اندرکاران جنگ هشت ساله دیدیم، حرف‌هایی تازه بود که هرکدام می‌توانند سرفصل بحث و نظر قرار گیرند.

بله. البته ده نمکی ۱۵ سال است از فضای ژورنالیسم دور شده و کار فیلمسازی پرداخته است. او زمانی که سردبیر هفته نامه «شلمچه» و «جبهه» و ماهنامه «صبح دو کوهه» بود، سعی می‌کرد نگاهی تند و تیز به مسائل داشته باشد و به همین خاطر نشریات ده نمکی جریان ساز می‌شدند. مسعود ده نمکی تا حالا تجربه اجرا نداشته. خودش در گفتگو با هفت صبح گفته: «به هر حال تجربه اول است و من ادعایی به عنوان کارشناس-مجری ندارم. چون تا الان جلوی دوربین نبودم و همیشه پشت دوربین بودم.» ده نمکی یک شرط اساسی برای همکاری با «چهل و هشت» داشته: «مهم‌ترین شرطم این بود که ممیزی نباشد و با شیب ملایمی به سمت ناگفته‌های جنگ برویم.»
بهروز افخمی

سومین فصل برنامه «هفت» به بهروز افخمی رسید.

بهروز افخمی اهل مجادله نیست و حرفش را صریح بیان می‌کند. در برنامه «هفت» این ویژگی خیلی زود به کار آمد و باعث شد برنامه محل طرح حرف‌های تازه شود و از شکل محافظه کاری بیرون آید. این اتفاق در زمانی که «هفت» به شکل زنده روی آنتن رفت بیشتر به چشم آمد. اطلاعات و تسلط افخمی بر موضوعات برگ برنده مهم دیگر او و برنامه‌اش محسوب می‌شود، طوری که همیشه می‌شد نکته‌های مهمی در لابه لای گفته‌های او یافت. افخمی تکنیک مصاحبه را بلد بود و می‌توانست یک سوژه را به خوبی پرورش دهد و به سرانجام برساند.

بهروز افخمی وقتی اجرای «هفت» را پذیرفت، تصمیم گرفت آن را با الگوی ذهنی خودش به سرانجام برساند. به همین خاطر است که برنامه او با برنامه فریدون جیرانی و محمود گبرلو تفاوتی کامل داشت. او سعی کرد با اضافه کردن باکس آفیس سینمای جهان، فتورمان، معرفی تئاتر، تحلیل فیلم‌های روز دنیا، بررسی فیلم‌های کلاسیک و ... رنگی دیگر به «هفت» دهد. این اقدامات از وجه ژورنالیستی برنامه کاست و بر بار آموزشی آن افزود: هرچند در قسمت‌های پایانی هفت به الگوی ژورنالیستی بازگشت.

بهروز افخمی سابقه روزنامه نگاری ندارد، اما ستون او در هفت صبح نشان داد از شم بالای ژورنالیستی برخوردار است. همین خصلت است که باعث شد «هفت» صاحب چند حاشیه شود و این حاشیه به خدمت دیده شدن برنامه دربیاید. اصلا «هفت» افخمی رکورددار حاشیه است. از جمله نقد جشنواره کن و اصغر فرهادی، اعتراض به داوران سی و پنجم فجر و متهم کردن آن‌ها به اینکه، چون در خارج از کشور زندگی می‌کنند از ترس منافقان به «ماجرای نیمروز» جایزه نمی‌دهند، اعتراض شدید به رای داوران جشنواره سی و پنجم که باعث شد برخی سینماگران و رسانه‌ها هم علیه آن‌ها جبهه گیری کنند، همراهی افخمی با لیلا اوتادی در حمله به خبرنگاران و...
محمد رحمانیان

سال ۸۶ برنامه «دو قدم مانده به صبح» روی آنتن شبکه چهار می‌رفت که دارای بخش‌های مختلف بود. میز تئاتر آن را محمد رحمانیان اجرا می‌کرد که خودش از چهره‌های شاخص و کار بلد این حوزه است.

راحت بودن با دوربین، عدم سانسور مباحث داغ، طرح مسائل چالشی، اشراف کامل به سوژه، صاحب نظر بودن... این‌ها مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که محمد رحمانیان از آن‌ها برخوردار بود و در اجرایش نمود داشت.

رحمانیان می‌توانست از داشته‌های خود استفاده‌ای بهینه ببرد. به همین خاطر در مواجهه با مهمان‌ها پلنی کامل داشت و می‌توانست زمینه شکل گیری و قوام مباحث مختلف را فراهم کند.

محمد رحمانیان سابقه ژورنالیستی ندارد، اما به خاطر شم بالا و تخصص در حوزه تئاتر، توانست نمره قبولی بگیرد. شاید بد نباشد یک گزارش قدیمی درباره «دو قدم مانده به صبح» را مرور کنیم تا بدانیم با چه برنامه‌ای و چه کیفیتی از اجرای رحمانیان مواجه بوده ایم: در قست دوم این برنامه هم با حضور رضا کیانیان و محمد رحمانیان برگزار شد، کیانیان به صحنه بازی کردن در حالت مستی در فیلم «خانه‌ای روی آب» اشاره کرد. آنچه حاشیه‌های این برنامه را بیشتر کرد، بخش پایانی بود. وقتی کیانیان در جواب سوالی درباره چاپ کتاب خاطرات خود، به اسامی بازیگران قدیمی سینما، چون ناصر ملک مطیعی، فردین، بهروز وثوقی و... اشاره کرد که تیتراژ پایانی برنامه روی صدای کیانیان پخش شد. دکتر رضا پورحسن، مدیر شبکه چهار چند روز بعد با انتشار یادداشتی از این اتفاق‌ها ابراز تاسف کرد و گفت: اگر این اظهارات موجب تعجب و نارضایتی عوامل و بینندگان عزیز را فراهم کرده؛ لذا از همه مخاطبان محترمی که خاطرشان بدین دلیل مکدر شده، عذرخواهی می‌کنیم. در انتهای برنامه کارشناس برنامه سوالی را درباره گفت و گوی مهمان برنامه با بازیگران سینمای قبل از انقلاب پرسید که پاسخ مهمان برنامه مایه تعجب و سوال برانگیز بود. این اتفاقات باعث شد در نهایت بخش تئاتر و در پی آن موسیقی از این برنامه زنده شبانه حذف شود.
رسول صدرعاملی

در نخستین روز‌هایی که بهروز افخمی اجرای برنامه «هفت» را پذیرفت، از حمید گودرزی دعوت کرد تا مصاحبه با ستاره‌ها را انجام دهد. گودرزی در این مسیر موفق نبود و کمی بعد به خواست خودش از این برنامه رفت. رسول صدرعاملی بعد‌ها جای او را گرفت که عمر این همکاری نیز خیلی طولانی نشد و صدرعاملی هم از «هفت» رفت تا به حرفه اصلی خود بپردازد.

رسول صدرعاملی که گفتگو با چهره‌ها را برعهده داشت، مسلط سوال می‌کرد و سوال هایش پخته و فنی بود. با این حال در نهایت زیر سایه مجری اصلی یعنی بهروز افخمی بود و این قدر فرصت نداشت که توانایی خود را به رخ بکشد. شاید به همین خاطر است که از «هفت» جدا شد. برای محک توانایی صدرعاملی در اجرا نیاز است که او را به شکل مستقل روی صندلی یک برنامه ببینیم.

صدرعاملی بیان خوبی دارد و اهل جدل است: نمونه شاخص اش مناظره او با لاله افتخاری درباره سینمای اجتماعی که البته آن زمان در قامت مهمان به برنامه «هفت» آمده بود نه مجری. او وقتی اجرا را به عهده داشت، چنان جدل نمی‌کرد و تلاشش روشن کردن زاویه تاریک یک ماجرا از زبان خود مصاحبه شونده بود.

رسول صدرعاملی کارش را با روزنامه نگاری شروع کرد و بعدا فیلمساز شد. البته برخلاف فریدون جیرانی دیگر به این حرفه بازنگشت. در ویکی پدیا این طور معرفی شده: «صدرعاملی که فعالیت فرهنگی و اجتماعی خود را از هفده سالگی با خبرنگاری آغاز کرد، در زمان تحصیلش در مونت پلیه فرانسه به اصلی‌ترین گزارشگر بین المللی اخبار مربوط به اقامت امام خمینی در نوفل لوشاتو تبدیل شد و در پرواز انقلاب تنها گزارش مستند تصویری و تنها او را ثبت کرد. وی تا سال ۱۳۵۹ به عنوان گزارشگر، قصه نویس، دبیر سرویس حوادث و سپس دبیر سرویس پارلمانی با روزنامه اطلاعات همکاری داشت. او در زمان جنگ تحمیلی نیز به ساختن مستند جنگ با علی مزینانی پرداخت..»

محمدحسین لطیفی

سال ۹۲ شبکه پنج برنامه‌ای روی آنتن فرستاد با نام «سینما اکران». این برنامه که حامی مالی آن بنیاد سینمایی فارابی بود تصمیم داشت مردم را به سینما رفتن علاقمند کند. آیتم‌هایی که پخش می‌شد و مهمان‌هایی که به برنامه می‌آمدند در راستای معرفی فیلم‌های جدید قرار داشت.

محمدحسین لطیفی آدم خوش مشرب و به اصطلاح دهن گرمی است. برای همین وقتی مقابل دوربین می‌نشیند، ذاتا بلد است مخاطب خود را با خود همراه کند. این ویژگی آیا به کار «سینما اکران» آمد؟ اگر کسی بیننده دائم برنامه باشد، بله، اما این مجری نتوانست طیف گسترده‌ای را پای برنامه بکشاند. دلیل؟ «سینما اکران» به معرفی فیلم‌ها می‌پرداخت و از چالش دوری می‌کرد. این مانیفست و نداشتن برگ برنده، برنامه را از کانون توجه دور می‌کرد و لطیفی هم نمی‌توانست کاری برای آن کند.

نتیجه‌ای که لطیفی از اجرای «سینما اکران» به دست آورد، قابل دفاع نیست. اصلا خود برنامه به چشم نیامد چه برسد به اجرای لطیفی. این برنامه را یک چهره نه چندان مسلط به سینما هم می‌توانست اجرا کند؛ اولا مدت زمان ان کم بود در ثانی قرار نبود چالش شکل بگیرد. از منظر تکنیک مصاحبه هم «سینما اکران» محک جدی برای عملکرد محمدحسین لطیفی به حساب نمی‌آید.

محمدحسین لطیفی هم جزو کارگردان‌هایی است که پیش از اجرا تجربه کار ژورنالیستی ندارد. برنامه «سینما اکران» چند هفته‌ای تعطیل بود و در نهایت تهیه کننده اعلام کرد به دلیل سفر محمدحسین لطیفی به بازی با مجری جدید به روی آنتن خواهد رفت. لطیفی، کارگردانی پروژه «یار دوازدهم» را بر عهده داشت که در نهایت از آن کنار رفت و با حاشیه‌های فراوان چند قسمت از آن وارد شبکه نمایش خانگی شد. برنامه «سینما اکران» هم با یک مجری زن و مرد ادامه یافت، اما چون بود و نبودش تفاوتی نداشت، از آنتن بازماند.
امیرشهاب رضویان

سال ۹۴، مدیر وقت شبکه چهار تصمیم گرفت یک سری برنامه نقد در حوزه‌های مختلف راه اندازی کند. یکی از آن‌ها «نقد سینما» بود که اجرایش به امیرشهاب رضویان رسید.

طبعا وقتی یک برنامه سینمایی باشد و مجری آن یک کارگردان انتظار‌ها بالاست. امیرشهاب رضویان به خاطر تخصص خود در کارگردانی سینما می‌توانست سوال‌های پخته بپرسد و پرسش هایش خالی از گاف باشد. با این حال تکنیک مصاحبه را بلد نبود و نمی‌توانست یک گفت و گوی شسته رفته تحویل دهد. پاشنه آشیل اصلی او، اما تاکید بیش از حد روی شوخی با مهمان بود. رضویان برای اینکه به مدل متفاوتی از اجرا برسد یا مهمان‌ها زیاد شوخی می‌کرد و همین افراط «نقد سینما» را از یک برنامه جدی و کارآمد دور می‌کرد.

مهم‌ترین دلایل ناموفق بودن رضویان را برشمردیم. او در نهایت از «نقد سینما» رفت و جای خود را به علیرضا شجاع نوری از تهیه کنندگان و بازیگران شناخته شده سینما داد. آن زمان شایعه شده بود که سبیل رضویان دردسرساز شده! ظاهرا خواسته بودند مدل سبیل هایش را که از دو سمت برگردانده شده تغییر دهد و او نپذیرفته! خودش در مصاحبه با ایسنا دلیل دیگری برای رفتن از «نقد سینما» بیان کرده بود: «به دلیل اینکه درگیر نوشتن فیلمنامه فیلم جدیدم هستم و علاوه بر آن مدیریت پردیس سینمای «کوروش» وقت زیادی از من می‌گیرد و همچنین کتابی در دست چاپ دارم، از اجرای برنامه سینمای ایران صرف نظر کردم... نقد چهار را با این رویکرد آغاز کردیم که یک برنامه تخصصی با رویکرد اطلاع رسانی، نقد و آموزش در شبکه چهار داشته باشیم که مخاطبانش تماشاگران علاقمند به سینما باشند.»

امیرشهاب رضویان تجربه فعالیت ژورنالیستی ندارد و همین خلا موقع اجرای برنامه «نقد سینما» خودش را نشان داد. او بعد از این، دیگر سراغ اجرای یک برنامه تخصصی نرفت و همکاری‌اش معدود به اجرای یک قسمت از برنامه «هزار داستان» شبکه نسیم شد.