گام اول برای اصلاح ساختاری بودجه

مهرداد خدیر در عصر ایران نوشت: «رییس مجلس شورای اسلامی از دستور رهبری برای «اصلاح ساختار کشور» خبر داده و این احتمال را مطرح کرده که «شاید این اصلاح ساختاری به اصلاح بودجه نیز بینجامد».

بلافاصله پس از انتشار این خبر این تصور درگرفت که قرار است قانون اساسی بازنگری شود و حتی برخی تا موضوع ریاست‌جمهوری هم پیش رفتند و حدس زدند که قرار است رییس‌جمهوری با رأی پارلمان و نه مستقیماً با آرای مردم انتخاب شود.

مدیر کل روابط عمومی مجلس شورای اسلامی اما احتمالاً با هماهنگی آقای لاریجانی توضیح داد منظور «اصلاح ساختاری در نظام بودجه‌ریزی» است و سمت و سوی بحث‌ها را به سوی بودجه برگرداند.

با نگاه سیاسی می توان حدس زد قرار است از تعدد نهادها که کار را دشوار کرده کاسته شود و با نگاه بودجه ای می توان قضیه را به سخنان اخیر وزیر نفت ارتباط داد که از کاهش فروش نفت خبر داده و اینکه دولت هایی که دوست تصور می شدند نیز منافع خود را ترجیح می دهند و بین ایران و آمریکا، ما را انتخاب نکرده اند.

عجالتاً و در همین حد می توان این برداشت را داشت که در وضعیت شبه فوق العاده کشور را نباید مانند وضعیت عادی اداره کرد و اصل موضوع هم درآمدهای نفتی است.

در یک خانواده ساده هم وقتی درآمد ۷ میلیون تومانی ماهانه ناگهان نصف شود، تدابیر تازه ای باید بیندیشند. از ریخت و پاش هایی بکاهند و در برخی اقلام صرفه جویی کنند. چون اداره اقتصاد یک خانوار با ۷ میلیون تومان ورودی در ماه یک گونه است و با ۳.۵ میلیون تومان به شکلی دیگر.

اصل درآمد ایران و مهم ترین منبع تأمین بودجه نفت است و فروش نفت دچار چالش شده است. کار با شعار و ادعا و انکار هم راه نمی افتد. عجالتاً همین قدر می توان گفت که درآمد نفتی در روند کاهشی است و به تعبیر بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت در پاسخ به خبرنگار کیهان «دعا کردید برجام به هم بخورد» و هر قدر از برجام دورتر می شویم شرایط دشوارتر می شود و تازه می گویند برجام چه فایده ای داشت؟!

اصلاح بودجه ریزی کشور البته بحثی تخصصی است اما اگر قرار باشد به بهانۀ دستور و قید زمانی ۴ ماهه ستاد راه بیندازند و برای خود این ستاد بودجه ای اختصاص دهند نقض غرض است. نظام بودجه ریزی کشور دچار نشتی و هدررفت منابع است. به یک سازمان ۲۰ میلیارد می دهند و برای این ۲۰ میلیارد نقشه می کشند که چگونه همۀ آن را مصرف کنند.

واحد بودجه البته هزار میلیارد است و بدون هزار بیشتر جنبه کمک دارد تا تخصیص بودجه.

سال هاست روال این است که سازمانی بودجه ای می گیرد و سال بعد اگر نرخ تورم ۲۰ درصد بیشتر باشد ۲۰ درصد بیشتر می گیرد.

حال آنکه در نظام بودجه ریزی «صفر» یا عملیاتی برای یک سازمان مثلاً صدا و سیما ۱,۸۰۰ میلیارد تومان تصویب می کنند اما به این معنی نیست که کل آن را تخصیص دهند تا متناسب با آن شبکه راه بیندازند. بلکه به عکس باید در مقاطع و فواصل مشخصی طرح و برنامه بدهند و بودجه بخواهند و سازمان مدیریت و برنامه ریزی یا سازمان برنامه و بودجه بررسی و تأیید کند و آنگاه بودجه بدهد.

در این حالت چه بسا بسیاری از شبکه ها و هزینه ها بلاموضوع شود. مثلاً می توان بودجه شبکه ورزش را از فدراسیون های مختلف تأمین کرد یا اگر بنیاد سعدی بودجه بخواهد بگویند عجالتاً گوشت واجب تر است و حقوق کارکنان را تأمین کنند و بودجه فوق العاده ندهند چرا که مردم ایران و پارسی زبانان در ۷۰۰ سال قبل از تأسیس بنیاد سعدی هم با این شاعر و سخن دان بزرگ و زبان پارسی آشنا و دم خور بودند یا سید حسن آقای خمینی پیش قدم شود و از کمک یا بودجه حرم امام بکاهد و بخواهد به امور دیگر اختصاص یابد.

گام اول برای اصلاح ساختاری بودجه پایه ریزی یک نظام تازه بر پایه بودجه بندی عملیاتی یا صفر خواهد بود. در این سیستم این توجیه پذیرفتنی نیست که پارسال این قدر می گرفتیم و امسال به اندازه نرخ تورم زیاد کنید. چون ممکن است پاسخ بشنوند پارسال هم نباید می گرفتید و بودجه تخصیصی صفر شود.

البته بدیهی است که حقوق کارمندان بسته به اینکه قراردادی باشند یا رسمی یا مدل های دیگر باید تأمین شود. اما اینکه مثل گوشت نذری هر که تکه ای از مذبوحی به نام بودجه را بردارد و تقسیم کنند با شرایط فعلی کشور سازگار نیست و دولت را ناگزیر از چاپ اسکناس می کند و بار تورمی آن بر دوش مردم می افتد.

گام اول در اصلاح ساختاری بودجه، همین بودجه ریزی «صفر» است. این گفتارها را ادامه خواهیم داد.»