ایران در مسیر تقابل با جهان عرب است؟

برترین‌ها: چند هفته‌ای بیشتر از زمانی که شورای امنیت سازمان ملل متحد و کشورهای اروپایی روی آمریکا و شماری از کشورهای عربی در موضوع تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و همینطور فعال‌سازی مکانیزم ماشه را زمین انداختند، نمی‌گذرد که آمریکا حالا برگ آس خود را با بازی عرب‌ها رو کرده است.

همزمان که ترامپ تلاش می‌کرد سایر اعضای شورای امنیت را راضی به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران کند، اعضای شورای همکاری خلیج فارس هم نامه‌ای به شورای امنیت نوشتند و خواستار ممانعت از دسترسی ایران به سلاح شدند.

شورای امنیت سازمان ملل نپذیرفت و حالا توافق کشورهای عربی با اسرائیل همچون زلزله‌ای، عالم سیاست را لرزانده است و هر بار که کشور عربی تازه‌ای به این دومینو می‌پیوندد، پس لرزه دیگری رخ می‌دهد. جالب آنکه این توافق از سوی کشورهای عربی صورت می‌گیرد اما این دونالد ترامپ است که خبر آن را اعلام می‌کند؛ آن هم در حالی که داماد و معاونش در دو طرفش ایستاده‌اند.

تحلیلگران معتقدند که او اینگونه افتخار این آشتی میان اعراب و اسرائیل را مانند مدالی بزرگ به سینه خود می‌آویزد تا چند هفته دیگر در حالی که این مدال را بر سینه دارد، وارد گود انتخابات شود.

سایرین در صف‌اند

پس از عادی‌سازی روابط بحرین و امارات با اسرائیل پیش‌بینی می‌شود که نوبت به عمان، سودان، مصر و عربستان برسد. مصر فارغ از اینکه در کجای این صف توافق ایستاده است، از این زلزله سیاسی استقبال کرده است. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر پس از اعلام توافق منامه - تل‌آویو، در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «من این گام مهم برای برقراری ثبات و صلح در خاورمیانه را که صلح و سازش عادلانه و دائمی برای مسأله فلسطین محقق می‌کند، ارج می‌نهم و از تمامی عاملان اجرای این اقدام تاریخی تشکر می‌کنم.»

مقامات عمان هم دیروز از توافق عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و بحرین استقبال کردند.

عربستان سکوت کرده است، اما سکوت او از آن دسته سکوت‌هایی است که به رضایت تعبیر می‌شوند. تحلیلگران سیاسی تاکید می‌کنند که امارات و بحرین قطعا بدون چراغ سبز ریاض دست به چنین اقدامی نمی‌زدند.

عادی‌سازی روابط فلسطین و اسرائیل؟

تیم عادی‌سازی روابط با اسرائیل حتی به سراغ «فلسطین» هم رفته‌اند! آنها می‌خواهند فلسطین را که اساسا دعوای اعراب و اسرائیل بر سر آن بوده نیز به سوی روابط عادی با اسرائیل سوق دهند.

روز گذشته روزنامه اسرائیلی Globes نوشت: «در ماه‌های اخیر مذاکرات محرمانه‌ای میان امارات و عربستان، بحرین و مصر با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و محمد اشتیه، نخست‌وزیر فلسطین صورت گرفت تا رهبری فلسطین با عادی‌سازی روابط با اسرائیل موافقت کند.» این روزنامه نوشت که امارات و عربستان پیشنهادهای مالی وسوسه‌انگیزی برای این منظور به فلسطین داده‌اند؛ از جمله سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها، ایجاد کانال‌های تجاری مستقیم، فروش نفت و گاز با قیمت بسیار پایین، ایجاد مناطق صنعتی پیشرفته، به‌کارگیری ده‌ها هزار مهندس فلسطینی در شرکت‌های کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) و پیشنهادهای دیگر.

مشخص نیست ترتیب حضور وزرای خارجه سایر کشورها پای میز توافق با اسرائیل چگونه باشد، اما به هر حال به نظر می‌رسد طی روزهای آینده رفت و آمدها پای این میز به قدری افزایش یابد که عادی‌سازی روابط با اسرائیل به امری «عادی» در منطقه تبدیل شود

تکلیف ایران و آرمان «فلسطین»

ظاهرا فلسطین تاکنون این پیشنهادها را رد کرده، اما آیا ممکن است خود فلسطین نیز به این دومینو بپیوندد؟ در این صورت تکلیف ایران، روز قدس و «آرمان فلسطین» چه خواهد شد؟ آسیب‌پذیری امنیتی که با نزدیکی اسرائیل به مرزهای ایران ایجاد می‌شود را چه باید کرد؟ لبنان دیروز اعلام کرد که از فرود یک فروند هواپیمای باری ترکیه به فرودگاه بیروت به دلیل عبور از آسمان اراضی اسرائیل جلوگیری کرده است. همزمان اما جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد رئیس‌جمهور آمریکا هفته پیش خبر داد: «عربستان و بحرین به شرکت‌های هواپیمایی اسرائیل اجازه دادند تا از حریم هوایی این دو کشور برای عبور به سمت شرق قاره آسیا استفاده کنند.»

او حتی ادعا کرده اسرائیل متعهد شده به مسلمانان اجازه زیارت از مسجدالاقصی و اقامه نماز بدهد!

بدین ترتیب اعرابی که رابطه با اسرائیل را موکول به حل موضوع فلسطین کرده بودند، حالا اما آغوش خود را به سوی اسرائیل باز کرده‌اند و در این میان مشکل اصلی برای ایران این است که آغوش آنها در نزدیکی ایران است.

ایران همچنان بر موضع خود استوار است

ایران بارها این پیام را به عربستان داده که آغوشش برای مذاکره و دوستی با ریاض باز است. طی دو سال اخیر نیز محمدجواد ظریف، مکرر پیشنهاد خود مبنی بر امضای معاهده عدم تعرض میان ایران و کشورهای عربی را پیشنهاد داده، اما استقبال چندانی از آن نشده است.

علی‌رغم این پیام‌های گرم، شماری از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی معتقدند که سیاست ایران در قبال جهان عرب، به گونه‌ای عمل کرده که در میان اعراب سیاستی ضدعربی تعبیر می‌شود.

سیدهادی برهانی، استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران دیروز طی یادداشتی در همین خصوص نوشت: «ایران سابقه‌ای طولانی در محکوم کردن اقدامات این‌چنینی و فشار بر کشورهای عربی دارد. تقریبا همه این سابقه تعامل با موضوع از زاویه‌ای سلبی است. بعد ایجابی این سیاست ظاهرا طنین چندانی در سیاست عربی ایران ندارد. همین امر موجب شده سیاست رسمی ایران سیاستی ضدعربی به نظر برسد.»

در همین راستا می‌توان به پژوهش دو سال پیش‌ مرکز عربی پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی در دوحه قطر اشاره کرد که طی یک نظرسنجی ۶۴ درصد شرکت‌کنندگان سیاست خارجی ایران در جهان عرب را منفی ارزیابی کرده بودند.

حال باید دید با این تغییرات در میان جهان عرب و اسرائیل، سیاست ایران در قبال اعراب چه تغییری خواهد کرد؟ تا به اینجای کار واکنش ایران بسیار تند و صریح بوده است. دستگاه دیپلماسی ایران به عنوان تریبون رسمی سیاست خارجی کشور، این توافق‌ها را خفت‌بار و ننگین خوانده است.

سپاه پاسداران در بیانیه‌ای با محکومیت شدید برقراری روابط دیپلماتیک بین بحرین و رژیم صهیونیستی، تاکید کرد: حاکم جلاد بحرین در انتظار انتقام سخت مجاهدان آزادی قدس و ملت مسلمان و غیرتمند این کشور باشد

تهدید مستقل سپاه

اما فارغ از این تریبون رسمی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز دیروز با صدور بیانیه‌ای واکنشی جداگانه نشان داد.

سپاه پاسداران در بیانیه خود با محکومیت شدید برقراری روابط دیپلماتیک بین بحرین و رژیم صهیونیستی، تاکید کرد: «حاکم جلاد بحرین در انتظار انتقام سخت مجاهدان آزادی قدس و ملت مسلمان و غیرتمند این کشور باشد.»

در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «مسببان و بانیان این خیانت‌ها و خباثت‌ها را آماج خشم مقدس و انتقام سخت امت اسلامی به ویژه مردم شیعه بحرین که این روز‌ها با برافراشتن بیرق «لبیک یا حسین (ع)» در محرم حسینی؛ طنین «هیهات من الذله» سر داده‌اند قرار داده و طومار ننگین کسانی که با خلق ظلم، وحشت، خشونت، کشتار، جنگ و ناامنی، تهدید دائمی امنیت در غرب آسیا و جهان اسلام بوده‌اند را در هم خواهند پیچید.»

عبداللطیف الزیانی، وزیر امور خارجه بحرین اما مواضع ایران را دخالت در امور داخلی بحرین خوانده و تاکید کرده: «بحرین کشوری مستقل است و دخالت‌های خارجی در امور داخلی خود را نمی‌پذیرد.»

او قرار است فردا، ۲۵ شهریور به همراه «عبدالله بن زاید آل نهیان»، همتای اماراتی خود برای امضای توافق عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی در کاخ سفید حضور خواهد یافت.

پس از آن مشخص نیست ترتیب حضور وزیر خارجه دیگر کشورها پای میز توافق با اسرائیل چگونه باشد اما به هر حال به نظر می‌رسد طی روزهای آینده رفت و آمدها پای این میز به قدری افزایش یابد که عادی‌سازی روابط با اسرائیل به امری «عادی» در منطقه تبدیل شود.

آن زمان دیگر گذشته از این واکنش‌های تند، دیپلماسی با اعراب برای ایران به چالشی سخت‌تر از گذشته بدل خواهد شد.

نفع آمریکا و آل سعود

در همین زمینه روزنامه یدیعوت آحارنوت نوشت که توافق عادی‌سازی میان بحرین و رژیم صهیونیستی بیشتر به نفع رئیس‌جمهور آمریکا و ولیعهد عربستان است، زیرا مسیر را برای عربستان باز می‌کند تا پا جای پای بحرین بگذارد. در گزارش این روزنامه آمده با توجه به ‌این‌که برخلاف امارات و عمان، بیشتر ساکنان بحرین شیعه هستند و شهروندان مخالفت شدیدی با عادی‌سازی روابط دارند، این توافق از اهمیت بسزایی برخوردار است. به گفته کارشناسان این توافق تحت تاثیر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان حاصل شد تا بعدا برای عربستان برقراری روابط با اسرائیل آسان‌تر شود. این روزنامه در ادامه نوشت: دلیل دیگری برای برقراری روابط وجود دارد و آن تمایل ترامپ به تحقق دستاورد دیپلماتیک دیگری است که به او در انتخابات کمک کرده و چه بسا فرصت را برای دستیابی او به جایزه صلح نوبل بهبود بخشد.

یدیعوت نوشت که بی‌تردید عادی‌سازی روابط با بحرین در تقویت قدرت رژیم صهیونیستی برای تعامل اطلاعاتی و حتی نظامی با تهدیدات ایران نقش دارد و همچنین می‌تواند بحرین را به بازار تکنولوژی رژیم صهیونیستی تبدیل کند.
گفتنی است قبل از این، دو کشور مصر و اردن نیز رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته و با آن رابطه کامل برقرار کرده بودند.

در حال حاضر تحقق این اتفاق در مورد امارات و بحرین به عنوان دستاورد بزرگی برای ترامپ و نتانیاهو محسوب می‌شود. بر این اساس قرار است امضای رسمی توافق صلح امارات و اسرائیل روز ۱۵ سپتامبر (سه شنبه ۲۵ شهریور ۹۹) در کاخ سفید انجام شود. این توافق توسط بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل و وزیر خارجه امارات امضا خواهد شد. براساس بیانیه سه‌جانبه‌ای که در این مورد منتشر شده است قرار است در این مراسم، توافق صلح اسرائیل با بحرین نیز امضا شود.

این اقدام البته برخلاف تصمیمات اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی (به استثنا ایران) درباره مشروط کردن به رسمیت شناختن اسرائیل دربرابر اجرای پیشنهاد صلح عربی است. پیشنهاد صلح عربی برپایه به رسمیت شناختن و ایجاد دولت مستقل فلسطین به پایتختی قدس شرقی و عقب‌نشینی ارتش اسرائیل به مرزهای سال ۱۹۶۷ است.

منطقه به کدام سو می‌رود؟

گزارش‌ها در رسانه‌های عربی حاکی از این است که عربستان از سوی آمریکا برای اعلام عادی سازی روابط‌ش با اسرائیل در چند هفته باقی مانده تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تحت فشار است.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، که در آستانه انتخابات دراثر بحران‌های چندوجهی محبوبیت خود را از دست داده، رویکرد غیرمعمولی و عجولانه‌ای برای دست و پا کردن دستاوردی برای خود آغاز کرده و ظاهرا او آسان‌ترین راه برای کسب دستاورد را منطقه خاورمیانه می‌بیند. بعد از اعلام عادی سازی روابط میان بحرین و اسرائیل، کاخ سفید در بیانیه‌ای از قول ترامپ اعلام کرد که کشور‌های عربی و اسلامی دیگری با اسرائیل روابط برقرار خواهند کرد. اما آیا عربستان گزینه بعدی است؟

روند عادی سازی به طور محرمانه پیش می‌رود. تمام گفتگو‌ها به نحوی پیش می‌رود که اولین اعلام کننده عادی سازی روابط، ترامپ باشد. این امر در توافق بحرین و امارات با اسرائیل کاملا مشهود بود و بر همین اساس می‌توان حدس زد که اگر عربستان هم تصمیم به برقراری روابط با اسرائیل بگیرد، این امر با یک توئیت ترامپ یا بیانیه کاخ سفید اعلام خواهد شد تا توجه‌ها بیش از پیش به ترامپ و دستاورد‌های او معطوف شود.

ظاهرا، دولت آمریکا از دو جهت به عربستان فشار می‌آورد تا از آن امتیاز بگیرد. مورد اول، عادی سازی روابط با اسرائیل است که گفتگو‌ها در این خصوص ادامه دارد. مورد دوم نیز بحران قطر است که در این خصوص هم گفتگو‌هایی با وساطت آمریکا در جریان است. این احتمال وجود دارد که عربستان مجبور شود در یکی از این دو مورد - و شاید در هر دو- به ترامپ امتیاز دهد.

منابع: روزنامه توسعه ایرانی - فرارو - روزنامه همدلی.