مرگبارترین سلاح های زیستی دنیا (۲)

مجله همشهری دانستنیها - محیا فراهانی: استفاده از ویروس های خطرناک در جنگ های آینده چه بلایی بر سر ساکنان زمین خواهدآورد؟

مرگبارترین سلاح های زیستی دنیا (1)

۶- طاعون- قاتل همیشگی

تنها در چند دهه اخیر است که ویروس ابولا خبرساز شده است. با وجود اینکه کلمه «ابولا» در حال حاضر مترادفی برای «وحشت و مرگ» است؛ در مقابل گزینه بعدی فهرست قرن هاست که انسان را به ستوه آورده است.

در قرن چهاردهم، مرگ سیاه نیمی از جمعیت اروپا را از بین برد؛ وحشتی که حتی امروزه در سراسر جهان وجود دارد. از آن به عنوان «مرگ عظیم» یاد شده است و فقط تصور بازگشت به چنان روزهای کافیست تا کشوری را به آشوب بکشد. امروزه برخی محققان عقیده دارند که اولین همه گیری دنیا درواقع ممکن است شکلی از تب خونریزی دهنده بوده باشد، اما واژه طاعون همچنان ما را به عقیده دیگری سوق می دهند. باکتری برسینیاپستیس که در حال حاضر در دسته A سلاح های زیستی قرار می گیرد.


طاعون در دو دسته اصلی وجود دارد؛ خیارکی و سینه پهلویی، طاعون خیارکی معمولا توسط نیش کنه های آلوده انتشار می یابد، ولی ممکن است از طریق تماس مایعات بدن نیز از فردی آلوده به فردی دیگر منتقل شود. این نوع طاعون به خاطره غده های متورم اطراف کشاله های ران، زیربغل و گردن به این عنوان نامگذاری شده است. این تورم با تب، لرز، سردرد و خستگی همراه و علائم در دو تا سه روز نمایان می شوند و معمولا از یک تا شش روز نیز باقی می مانند. در صورت درمان نشدن در ۲۴ ساعت اولیه بعد از ابتلا، ۷۰ درصد بیماران می میرند.

طاعون سینه پهلویی کمتر متداول است و از طریق هوا با سرفه، عطسه و ارتباط رودررو منتقل می شود. علام آن شامل تب بالا، سرفه، مخاط خونی و سختی تنفس است.

قربانیان طاعون، چه مرده و چه زنده، در طول تاریخ به عنوان سلاح زیستی موثری به کار برده می شدند. در سال ۱۹۴۰، در پی حمله ژاپنی ها به چین و پایین انداختن بسته هایی از کنه های آلوده از هواپیما، اپیدمی طاعون در این کشور رخ داد. امروزه کارشناسان پیش بینی می کنند که طاعون در حالت ذرات هوایی به سلاحی تبدیل می شود که به بروز طاعون سینه پهلویی منجر خواهدشد . هرچند حمله های بدون فناوری و متکی بر حشرات موذی نیز هنوز محتمل است.

چندین کشور استفاده از طاعون را به عنوان سلاحی زیستی بررسی کرده اند و از آن جایی که این بیماری هنوز هم به صورت طبیعی در سطح جهان رخ می دهد، نمونه های این باکتری به راحتی در دسترس هستند. اگرچه هیچ واکسنی برای طاعون وجود ندارد، با درمان مناسب میزان مرگ و میر این بیماری می تواند به پنج درصد کاهش پیدا کند.

با تمام این اوصاف، لازم نیست سلاح های زیستی میزان مرگ و میر بالایی داشته باشند تا موفق باشند. اگر باور ندارید، به سلاح زیستی بعدی مراجعه کنید.

۵- تولارمی تب مرگبار خاموشی

با اینکه تولارمی نرخ مرگ و میری فقط پنج درصدی دارد، اما عامل به وجود آورنده آن یکی از مسری ترین باکتری های روی زمین است. تولارمی که به آن تب خرگوش، تب مگس گوزن یا بیماری اوهارا نیز گفته می شود، بیشتر در جوندگان وحشی دیده می شود. با این وجود، این بیماری می تواند به حیوانات اهلی نیز منتقل گشته و باعث بیماری و مرگ و میر شود.

تولارمی یک بیماری مشترک بین انسان و دام است. عامل بیماری تولارمی توانایی بیماری زایی بالایی دارد و ورود تنها چند باکتری به بدن انسان می تواند باعث بیماری شود. به همین دلیل، تولارمی یکی از بیماری هایی محسوب می شود که پتانسیل بالایی برای استفاده به عنوان سلاح زیستی دارد.



در سال ۱۹۴۱ دولت اتحاد جماهیر شوروی ۱۰ هزار مورد از این بیماری را گزارش کرد. سال بعد و هنگام محاصره استالینگراد توسط آلمان ها، این عدد به ۱۰۰ هزار رسید. بیشتر این موارد در قسمت آلمانی درگیری رخ داد. محقق سلاح های زیستی شوروی سابق، «کن الیبک» معتقد بود که این موج بیماری تصادفی نبوده است، بلکه نتیجه جنگی زیستی بوده است. الیبک، قبل از ترک شوروی برای رفتن به ایالات متحده در سال ۱۹۹۲ درصدد ساختن گونه مقاوم به واکسن تولارمی برای شوروی بود.

عامل این بیماری باکتری فرانسیسلا تولارنسیس (Francisellatularensis) است که یک باکتری کوچک، گرم منفی و فاقد کپسول است. در حالت طبیعی، این باکتری حدود ۱۰۰ گونه مختلف از جانداران را مبتلا می کند و به طور ویژه در جوندگان، خرگوش ها( مخصوصا خرگوش های صحرایی) فراوان است. معمولا انسان ها توسط ارتباط با حیوانات آلوده، نیش حشرات آلوده، مصرف غذاهای آلوده و تنفس باکتری پراکنده در هوا به این بیماری مبتلا می شوند.

علائم معمولا در سه تا پنج روز ظاهر می شوند و بسته به نحوه آلوده شدن، می توانند متفاوت باشند. ممکن است بیماران تب، لرز، سردرد، اسهال، درد عضلانی، درد مفاصل، سرفه خشک و ضعف تشدید شونده را تجربه کنند. یا اینکه علائمی شبیه سینه پهلو نیز بروز کند. اگر بیماری درمان نشود، می تواند نارسایی تنفسی، شوک و مرگ را به همراه داشته باشد. این بیماری معمولا کمتر از دو هفته به طول می انجامد. اما طی این دو هفته معمولا بیمار بستری می شود.

تولارمی بین میزبان های انسانی منتقل نمی شود و به راحتی با آنتی بیوتیک (معمولا جنتامایسین یا استرپتومایسین) درمان و با واکسن از ابتلا به آن جلوگیری می شود. با این وجود به سرعت میان میزبان های حیوانی و انسان، یا به صورت ذرات معلق در هوا منتشر می شود. همین عامل- و نه میزان مرگ و میر آن- باعث شده باکتری مذکور در گروه A سلاح های زیستی رده بندی شود. این باکتری به خصوص در حالت ذرات موجود در هوا مسری است. به خاطر این ویژگی، ایالات متحده، انگلیس، کانادا و جماهیر شوروی تلاش کردند تا بعد از اتمام جنگ جهانی دوم سلاح زیستی تولارمی بسازند.

۴- سم بوتولینوم- اسلحه فلج کننده

نفس عمیق بکشید. اگر هوایی که همین حالا تنفس کردید حاوی سم بوتولینوم باشد، هیچ راهی برای دانستن آن ندارید. این باکتری در حالتی که به سلاحی قابل انتقال از هوا بدل شده باشد، کشنده کاملا بی رنگ و بدون بو است. در ۱۲ تا ۳۶ ساعت بعد از برخورد با باکتری، اولین علائم بوتولیسم شروع به آشکارشدن می کنند: دید تار، استفراغ و بلع مشکل. در این زمان تنها امید شما می تواند پادزهر بوتولیسم باشد و اینکه اصلا بتوانید قبل از پیشرفت علائم خود را به آن برسانید. اگر درمان نشوید، فلجی ادامه می یابد و عضله ها و در نهایت دستگاه تنفسی تان را درگیر می کند.

در ۲۴ تا ۷۲ ساعت بدون پشتیبانی تنفسی، کلستریدیوم بوتولینوم (Clostridium botulinum) شما را به قتل می رساند. به همین دلیل سم کشنده این موجود در دسته شش تایی فهرست A سلاح های زیستی قرار می گیرد. گرچه می توان با درمان میزان مرگ و میر این باکتری را از ۷۰ به شش درصد رساند، ولی بهبود پس از درگیری با آن زمان بر است.



این مساله به این دلیل است که سم به نقاط انتهایی عصب ها، یعنی محل اتصال سلول های عصبی با سلول های ماهیچه و سلول های عصبی دیگر متصل می شود و به صورت موثری سیگنال ها را از سمت مغز قطع می کند. درواقع، برای بهبود کامل از بوتولیسم، باید در بیمار پایانه های عصبی جدید رشد کند؛ فرآیندی که ماه ها به طول می انجامد. با اینکه واکسنی برای این سم وجود دارد، اما نگرانی هایی درباره اثرگذاری و اثرات جانبی این واکسن مانع پیشرفت آن شده و از آن به صورت گسترده استفاده نمی شود.

اگر این موارد به اندازه کافی ترسناک نبودند، کلستریدیوم بوتولینوم همه جای دنیا، به خصوص در خاک و رسوبات دریایی وجود دارد. هاگ های این باکتری معمولا روی میوه ها، سبزیجات و غذاهای دریایی پراکنده هستند. در این مرحله آنها بی خطر هستند.فقط زمانی که شروع به رشد می کنند، سم مرگ آور خود را تولید می کنند. انسان ها هنگام استفاده از غذاهای کنسرو شده با این سم مواجه می شوند. مواد شیمیایی موجود در غذاهایی که به طور نامناسب بسته بندی شده باشند، در کنار دمای مساعد شرایط خوبی را برای رشد و تکامل هاگ ها فراهم می کنند.

قدرت، در دسترس بودن و شرایط درمان محدود، سم بوتولونیوم را در میان برنامه سلاح های زیستی بسیاری از کشورها محبوب ساخته است. خوشبختانه استفاده کارآمد از این سم به عنوان اسلحه هنوز قطعی نشده است. در سال ۱۹۹۰ اعضای فرقه ژاپنی «آئوم شینریکیو» گرد و غبار آلوده به بوتولینوم را علیه چندین هدف سیاسی منتشر کردند، اما نتوانستند به کشتار همگانی مطلوب شان برسند. هنگامی که همین فرقه در سال ۱۹۹۵ از گاز شیمیایی سارین استفاده کرد، ۱۲ نفر را کشت و هزاران نفر را مجروح کرد.