تورم بدن نشانه چیست؟

برترین‌ها: همه ما تجربه ورم یا ادم در حداقل یک یا چند منطقه از بدن‌مان را داریم و می‌دانیم اگر خوش‌شانس باشیم این ورم بعد از مدتی خود به خود رفع می‌شود اما گاهی اوقات ورم‌ها سمج‌تر از آن هستند که بعد از چند روز محو شوند و می‌توانند نشانه یک بیماری مهم مثل بیماری‌های کلیوی، کبدی، قلبی و... باشند.

در چنین شرایطی اگر ورم‌ها جدی گرفته نشوند، بیماری پنهان در پشت آنها پیشرفت می‌کند و حتی ممکن است جان‌تان را به خطر بیندازد! پس اگر می‌خواهید با انواع این برآمدگی‌ها و دلیل پیدا شدن‌شان در نقاط مختلف بدن آشنا شوید، صحبت‌های دکتر سعید کلباسی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم، فلوشیپ دیابت و استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی را از دست ندهید.

ورم انواع مختلفی دارد!

ادم یا ورم به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ ورم‌های کلی یا منتشر در تمام بدن و ورم‌های موضعی که فقط در یک نقطه خاصی از بدن ایجاد می‌شوند. ورم‌ها را همچنین می‌توان به دو نوع گوده‌گذار و غیرگوده‌گذار تقسیم کرد. در ورم‌های گوده‌گذار وقتی دست‌مان را روی منطقه ورم‌کرده می‌گذاریم و ۳۰ ثانیه نگه می‌داریم و بعد برمی‌داریم جای آن در ناحیه باقی می‌ماند. این حالت ناشی از تغییر مایع میان‌بافتی زیر سلول‌هاست که به اطراف منتقل می‌شود و گودی در آن ناحیه ایجاد می‌کند اما در ورم‌های غیرگوده‌گذار با فشار انگشت، جای آن باقی نمی‌ماند.
 
ورم‌های گوده‌گذار معمولا به علت چند دسته از بیماری‌های کلی مثل بیماری‌های کلیوی، قلبی، کبدی، کمبود پروتئین و. . . ایجاد می‌شوند. ورم‌های غیر گوده‌گذار نیز بیشتر به دنبال اختلالات سیستم لنفاوی یا اختلال در بازگشت وریدی اتفاق می‌افتند و معمولا موضعی هستند؛ برای مثال ممکن است فردی در ناحیه لگن جراحی شود و به دنبال آن یکی از پاهایش ورم کند یا ممکن است سینه و غدد لنفاوی‌اش را جراحی کنند و به دنبال آن یکی از دستانش ورم کند یا در مثالی دیگر بیماری را تصور کنید که عمل قلب باز انجام داده و به دلیل اینکه از ناحیه پایش یک تکه ورید برداشته شده دچار ورم منطقه‌ای در آن قسمت از پا شده‌است.

وقتی همه جای بدن ورم می‌کند. . .

ورم‌های کلی معمولا به دلیل افزایش فشار داخل ورید‌ها ایجاد می‌شوند. به عبارت دیگر وریدی که باید مایع را از فضای میان‌بافتی برگرداند دچار افزایش فشار شده و ورم ایجاد می‌کند. از علل شایع ورم‌های کلی می‌توان به کمبود پروتئین‌های داخل خون به‌خصوص آلبومین اشاره کرد. بیماری‌های کبدی نیز می‌توانند باعث کاهش تولید آلبومین در بدن شوند. کم‌کاری تیروئید و نارسایی‌های قلبی نیز از دیگر بیماری‌هایی هستند که باعث ورم کلی بدن می‌شوند.

شاید مشکل از کلیه و کبد باشد!

یکی از دلایل ورم‌های گوده‌گذار بیماری کلیوی و دفع پروتئین است؛ برای مثال این نوع ورم در سندرم‌های نفروتیک (نوعی اختلال در کلیه که باعث دفع پروتئین می‌شود) به دنبال بیماری‌های عفونی، دیابت، فشار خون یا گلومرونفریت‌ها (التهاب کلیه) دیده می‌شود.

در واقع هرگاه میزان پروتئین خون پایین می‌آید آب به‌راحتی از درون عروق به بافت‌های زیرجلدی نفوذ پیدا می‌کند و باعث تورم می‌شود. همان‌طور که گفته شد این ورم در بیماری‌های کلیوی ناشی از دفع پروتئین است اما در بیماری‌های کبدی ناشی از عدم تولید پروتئین است بنابراین هر دوی این موارد باعث ورم می‌شوند.

هر ورمی خطرناک نیست

هر ورمی خطرناک نیست و خوشبختانه اکثر علل ورم قابل درمان هستند از جمله بیماری‌های کلیوی، کبدی، کمبود پروتئین و بیماری‌های ناشی از نارسایی‌های قلب. ورم ناشی از این بیماری‌ها را می‌توان با کاهش نمک مصرفی و استفاده از داروهای اختصاصی و داروهای مدر برطرف کرد.

دیابتی‌ها مراقب ورم پا باشند

ورم‌های موضعی معمولا ناشی از بیماری‌های سیستمیک (درگیر کننده تمام بدن) نیستند و بیشتر به علت سلولیت (عفونت بافت زیرجلدی) یا التهاب در ناحیه رخ می‌دهند؛ برای مثال در بیماران دیابتی می‌بینیم گاهی اوقات ناحیه خاصی از پای‌شان به دنبال عفونت یا زخم دچار ورم می‌شود. این نوع ورم‌ها باید جدی گرفته شوند در غیر این صورت ممکن است عفونت شدت پیدا کند و حتی به قطع عضو منجر شود.

ورم در بارداری طبیعی است؟

درصدی از ورم‌ها در بارداری طبیعی و جزئی از فیزیولوژیک بارداری محسوب می‌شوند. به‌خصوص در سه ماهه دوم و سوم وقتی جنین بزرگ می‌شود روی سیستم وریدی تحتانی فشار می‌آورد درنتیجه بازگشت وریدی مختل می‌شود و کمی ورم در پا ایجاد می‌کند. اما اگر ورم زودتر از سه ماهه دوم و سوم ایجاد شود یا شدیدتر از حالت طبیعی باشد باید توسط متخصص زنان یا داخلی مورد بررسی قرار بگیرد چراکه می‌تواند ناشی از یک بیماری خطرناک در بارداری به نام پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری) یا یک اختلال کلیوی باشد. اما به‌طور کلی ورم تا حدی در این دوران عادی است و جای نگرانی وجود ندارد. این ورم‌ها اغلب محدود به اندام‌های تحتانی هستند. همچنین با خوابیدن بهتر و در طول روز با ایستادن تشدید می‌شوند.
 
ورم کبود و نارسایی قلبی!

در ورم‌های ناشی از نارسایی قلبی، مشکل از بازگشت وریدی خون به سمت راست قلب است، در این حالت قلب نمی‌تواند به خوبی خون را پمپاژ کند و آن را پس می‌زند و باعث ورم می‌شود. ورم در نارسایی‌های سمت چپ قلب نیز ابتدا بیشتر در ریه ایجاد می‌شود بنابراین فرد دچار خس‌خس و تنگی نفس خواهد شد اما ورم ناشی از نارسایی سمت راست قلب معمولا در دست و پا و اندام تحتانی رخ می‌دهد. درکل ورم‌های قلبی معمولا همراه با سیانوز (کبودی پوست) و کم شدن اکسیژن هستند، به همین دلیل تحت عنوان ورم‌های سیاه یا کبود نیز شناخته می‌شوند و می‌توانند خطرناک باشند.

ورم پا نشانه چیست؟

تورم پا اگر دوطرفه باشد سیستمیک و مربوط به کل بدن است اما اگر یک‌طرفه باشد، ورم موضعی محسوب می‌شود که در این صورت فرد حتما باید از نظر لخته شدن خون در عروق پا بررسی شود. در ورم دوطرفه پا نیز ابتدا باید از فرد در مورد داروهای مصرفی و سوابق بیماری‌هایش سوال کرد سپس آزمایش‌های لازم درخواست می‌شود. برای مثال «آملودیپین» یکی از داروهای کاهنده فشار خون است که می‌تواند باعث تورم هر دو پا شود. اگر هم تورم فقط در یک پا باشد می‌توان با انجام یک سونوگرافی داپلر، تخلیه وریدی آن ناحیه را بررسی کرد.

ورم شکم نشانه چیست؟

تورم در شکم تحت عنوان آسیت خوانده شده و معمولا در بیماری‌های کبدی، قلبی و کلیوی دیده می‌شود. برای تشخیص علت آن نیز باید از مایع آسیت نمونه‌برداری شود و در آزمایشگاه آنالیز صورت گیرد. این تورم می‌تواند بر اثر بیماری‌های موضعی در شکم مثل سل صفاقی (شکمی)، سرطان صفاقی یا بیماری‌های سیستمیک مثل نارسایی و سیروز کبدی، سرطان کبدی، سرطان پخش شده در شکم یا حتی نارسایی سمت راست قلب ایجاد شود.

ورم صورت نشانه چیست؟

در این رابطه بیشتر تورم پشت پلک‌ها و بیماری‌های سیستمیک مطرح است؛ برای مثال بیماری کم‌کاری تیروئید و سندرم نفروتیک ناشی از دفع پروتئین در کلیه معمولا با تورم صورت ظاهر می‌شود. افراد مبتلا به سندرم نفروتیک معمولا صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوند صورت‌شان ورم کرده است و شب‌ها نیز این ورم به مچ پا تغییر مکان می‌دهد. خیلی از بیماری‌های التهابی نیز می‌توانند باعث تورم در صورت شوند که این حالت معمولا همراه با تغییر رنگ و قرمز شدن پوست است. تورم یک‌طرفه پلک نیز معمولا علتی موضعی دارد.

ورم دست نشانه چیست؟

علت ورم دست بستگی به این دارد که چقدر از دست درگیر شده باشد؛ برای مثال اگر ورم فقط تا ناحیه مچ دست‌ها باشد احتمال وجود یک بیماری شایع مثل اسکلرودرمی (نوعی بیماری روماتیسمی) پررنگ می‌شود. از دیگر بیماری‌هایی که باعث تورم و التهاب پشت دست‌ها می‌شود می‌توان به بیماری آرتریت روماتوئید، تنوسینوویت (ورم غلاف تاندون) و بیماری‌های روماتولوژیک اشاره کرد.

اگر هم ورم در کل دست و یک‌طرفه باشد اختلالات دیگری مطرح می‌شود؛ برای مثال کسانی که دنده‌های گردنی بزرگ دارند ممکن است تخلیه سیستم وریدی‌شان در شبکه بازویی مختل شود و دست‌شان ورم کند. علاوه بر این همان لخته‌ای که در پا ممکن است ایجاد شود در دست هم می‌تواند تشکیل شود و تورم ایجاد کند. اگر هم هر دو دست با هم ورم کنند احتمال بیماری‌های سیستمیک وجود دارد. گاهی نیز متاسفانه علل سرطانی (مثل سرطان پستان و غدد لنفاوی) باعث ورم یک‌طرفه و غیر گوده‌گذار در دست‌ها می‌شوند.

به الگوی ورم توجه کنید!

الگوی ورم در تشخیص علت آن می‌تواند کمک کننده باشد؛ برای مثال در بیماری‌های قلبی ابتدا پا دچار ورم می‌شود و در ادامه شکم ممکن است دچار افزایش مایع و ورم شود اما در بیماری‌های کبدی ابتدا مایع در فضای شکم جمع می‌شود و بعد پا ممکن است متورم شود. در بیماری‌های تیروئید نیز معمولا همزمان با تورم پا، پلک نیز متورم می‌شود درصورتی که ورم پلک چشم‌ها در بیمارهای قلبی ناشایع است. در نتیجه از روی الگوی درگیری ورم هم می‌توان احتمال وجود بعضی بیماری‌ها را پررنگ‌تر یا کم‌رنگ‌تر کرد.
 
ورم غدد لنفاوی نشانه چیست؟

سیستم لنفاوی در کل بدن وظیفه حمل سلول‌های ایمنی و بخشی از مایعات خارج شده از سلول‌ها را برعهده دارد. علت ورم در غدد لنفاوی بسته به محل غده می‌تواند متفاوت باشد؛ برای مثال تورم غدد لنفاوی زیر گلو می‌تواند به علت یک عفونت ساده گلو اتفاق بیفتد. تورم غدد لنفاوی زیر بغل نیز می‌تواند ناشی از سرطان پستان باشد.

تورم غدد لنفاوی در بالای ترقوه می‌تواند ناشی از یک سرطان در سیستم گوارش باشد. تورم غدد لنفاوی در ناحیه پا یا کشاله ران نیز می‌تواند ناشی از یک عفونت در همان قسمت باشد. اگر هم غدد لنفاوی چند ناحیه همزمان ورم کنند احتمال وجود بیماری‌های سیستمیک مثل بیماری‌های عفونی، سرطان خون، لنفوم (نوعی سرطان سیستم ایمنی) و. . . مطرح می‌شود. به‌طور کلی تورم غدد لنفاوی اغلب منشا عفونی داشته یا ممکن است ناشی از بدخیمی باشد.

سه مرحله برای تشخیص علت ورم!

در تشخیص علت ورم‌های کلی توجه به سه نکته ضروری است:

۱. اگر ورم ناشی از اختلالات کلیوی باشد باید یک آزمایش ادرار درخواست شود تا میزان دفع پروتئین مشخص شود. همچنین باید میزان BUN و کراتینین خون اندازه‌گیری شود تا بتوان از این طریق کارکرد کلیه را بررسی کرد.

۲. در تشخیص ورم‌های ناشی از مشکلات کبدی باید آزمایش‌هایی برای اندازه‌گیری آلبومین و پروتئین خون درخواست شود. در قدم‌های جلوتر نیز سونوگرافی و اندازه‌گیری آنزیم‌های اختصاصی کبدی، PT و. . . به تشخیص کمک می‌کند.

۳. در تشخیص ورم‌های ناشی از نارسایی قلبی، گرفتن شرح حال بیمار بسیار کمک‌کننده است برای مثال داشتن تنگی نفس، سابقه سکته‌های قلبی و. . . همگی باعث می‌شود بیشتر به مشکلات قلبی شک کنیم که در این صورت باید درخواست مشاوره قلب، نوار قلبی و اکو داده شود.

نمک هم بی‌تقصیر نیست!

مصرف نمک هم می‌تواند باعث ورم شود البته در افراد سالم، کلیه این قابلیت را دارد که نمک اضافی را از بدن دفع کند بنابراین مصرف نمک بیشتر در کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای و کلیوی دارند باعث تورم می‌شود. در واقع نمک آب را به سمت خود جذب می‌کند. پس اگر میزان نمک خون زیاد باشد باعث جذب آب همراه و تجمع آب در فضای بین سلولی و ورم می‌شود. پس اگر مبتلا به بیماری‌های کلیوی هستید باید با احتیاط بیشتری نمک مصرف کنید.

اگر ورم همراه با درد باشد. . .

بعضی ورم‌ها همراه با درد هستند از جمله ورمی که به صورت موضعی و به دنبال بیماری‌هایی چون روماتیسم، نقرس و. . . روی مفاصل دست و پا ایجاد می‌شود. برای مثال افرادی که گوشت قرمز زیاد می‌خورند، اسید اوریک در مفاصل‌شان رسوب می‌کند و قاعده شست‌شان متورم و بسیار دردناک می‌شود. یکی دیگر از انواع ورم‌های دردناک، ورمی است که به دنبال سلولیت‌ها یا عفونت‌های موضعی ایجاد می‌شود. برای مثال در بیماران دیابتی ممکن است گوشه پای‌شان زخم شود و دور آن ورم کند که این ورم همراه با درد است و نشانه‌ای از عفونت موضعی است.

نکته: مصرف گوشت قرمز به تنهایی دلیل ورم کردن دست‌ها نیست مگر اینکه زیاده‌روی در مصرف گوشت باعث افزایش دریافت پورین شده و بیماری نقرس ایجاد شود.

نکته: داروهای مسکن نیز می‌توانند باعث ایجاد ورم شوند البته به شرطی که مصرف‌شان طولانی و بیش از حد باشد و منجر به نارسایی کلیوی شود بنابراین مصرف محدود و کم آنها باعث ورم نخواهد شد. به‌طور کلی تمامی داروهایی که باعث عوارض کلیوی و کبدی می‌شوند می‌توانند ورم ایجاد کنند. کورتون نیز یکی دیگر از داروهایی است که زیاده‌روی در مصرف آن باعث ورم می‌شود.

نکته: در صورت وقوع ورم توصیه می‌شود از سنگینی وزن‌تان روی آن اندام خودداری کرده و ترجیحا آن را تکان ندهید. در اولین فرصت نیز به پزشک مراجعه کنید.

هشدار: اگر علت ورم به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است اما اگر برای درمان آن دیر اقدام شود احتمال دارد فرد دچار عوارض بالقوه خطرناکی شود.