بچه باید کتک بخوره؟

مجله سیب سبز - ناهيد محمدپور: ترس، كنترل، كتك، تهديد، سرزنش، تحقير، نصيحت و مقايسه همه تكنيك‌هايي بودند كه در گذشته براي تربيت كودك مورد استفاده قرار مي‌گرفتند اما خروجي مورد انتظار افراد از اين تكنيك‌ها كودكي خلاق، با اعتماد به نفس، با عزت نفس و مسئوليت‌پذير بود. تا همين يكي، دو دهه پيش از والدين گرفته تا مربيان، همه معتقد بودند كودك با بزرگسال تفاوتي ندارد.

بر اين اساس هر توقعي كه از يك بزرگسال انتظار مي‌رفت از كودك هم همان انتظار را داشتند ولي در تربيت مدرن، تاريخ مصرف اين نوع تكنيك‌ها به سر آمده و منقضي شده است چراكه اين تكنيك‌ها آسيب شديدي به عزت نفس، خلاقيت و اعتماد به نفس و مسئوليت پذيري كودك مي‌زنند. در تربيت مدرن تكنيك‌هايي همچون بازي، شنيدن حرف‌ها، تشويق، پاداش، مرزگذاري، اطاعت از قوانين، بي‌اعتنايي، اتاق تنهايي و... جايگزين شده است كه در ادامه بهترين زمان استفاده از اين تكنيك‌ها را با شما در ميان مي‌گذاريم.

رفتارهايش آزار‌دهنده است؟

همه رفتارهاي نادرست كودكان، خشن يا خطرناك نيستند. گاهي فرزند شما صرفا رفتاري را انجام مي‌دهد كه دوستش نداريد. ناخن جويدن، حرف زشت زدن، پرتاب آب دهان، مكيدن انگشت، نق زدن و. . . رفتارهايي هستند كه كمتر والديني به سادگي از كنار آن مي‌گذرند. اين رفتارها كه در گروه عادات آزار‌دهنده جا مي‌گيرند را با تكنيك «بي‌توجهي» مي‌توان برطرف كرد که‌ البته كار ساده‌اي نيست.

شما بايد هر بار كه چنين رفتاري از فرزندتان سر مي‌زند، وانمود كنيد آن را نمي‌بينيد و تا قطع كامل رفتار، اين ناديده گرفتن‌ها و بي‌اعتنايي‌ها را تكرار كنيد.

نكته مهم: مي‌دانيم كه راه سختي در پيش داريد. گاهي از كوره در مي‌رويد و دل‌تان مي‌خواهد با يك برخورد خشن براي هميشه اين عادات را از سر كودك‌تان بيندازيد، اما مطمئن باشيد كه حتي تنبيه‌هاي شما هم به اندازه تشويق كردن‌هاي‌تان مي‌تواند در تثبيت رفتار فرزندتان موثر باشد. گاهي بچه‌ها تنها دنبال جلب‌توجه هستند و حتي حاضرند با ديدن عصبانيت و حمله والدين‌شان هم به اين هدف مي‌برسند.

فوت كوزه‌گري: براي اينكه تاثير بي‌توجهي‌هاي‌تان را بهتر ببينيد، به محض اينكه فرزندتان رفتار آزار‌دهنده‌اش را قطع كرد، شما هم از ناديده گرفتنش دست بكشيد. اگر او را در تمام ساعات روز ناديده بگيريد، يا به‌خاطر اشتباهش محبت را در لحظات ديگر روز هم از او دريغ كنيد، نمي‌توانيد منتظر نتيجه خوبي باشيد.

رفتارش طبيعي است؟

در هر مرحله از رشد، يكي از رفتارهاي به ظاهر آزار‌دهنده اما طبيعي سراغ كودكان مي‌آيد و والدين را مستاصل مي‌كند. پدر و مادرهايي كه از اقتضاعات رشد كودك‌شان باخبر نيستند، اين رفتارهاي طبيعي را نه به‌عنوان رفتاري گذرا بلكه به عنوان جزئي از شخصيت كودك ارزيابي مي‌كنند و روي او برچسب مي‌زند درحالي‌كه رفتار طبيعي كودك به رشد هيجاني، جسماني و سن او بستگي دارد و بايد به نيازها، ترس‌ها و احساسات كودك در سن رشد او آگاهي داشت. به‌طور مثال كودك پس از شش ماهگي دچار اضطراب جدايي می‌شود و در چهار سالگي به دليل داشتن تخيلات قوي از حيوانات مي‌ترسد و اغلب كودكان در مراتب رشدشان چنين رفتارهايي را ابراز مي‌كنند كه بسته به شرايط‌شان می‌تواند شدت و ضعف متفاوتي داشته باشد.

نكته مهم: به بچه‌هايي كه اطراف‌تان هستند برچسب نزنيد. اگر كودك دوست‌تان حاضر نيست اسباب‌بازي‌اش را با فرزند شما شريك شود، به او «خسيس» نگوييد. شايد چند ماه بعد كه فرزند شما هم به آن سن رسيد چنين رفتاري را از خود نشان دهد.

فوت كوزه‌گري: تكنيك رفتاري در مقابل رفتارهاي طبيعي كودك شناخت و آگاهي است. درواقع شناخت انتظارات بجا از رفتار كودك كه با سن او متناسب باشد به شما كمك مي‌كند رفتار بهنجار را از رفتار نابهنجار تشخيص دهيد.

رفتارش خشن است؟

گاهي بچه‌ها با نشان دادن برخي رفتارها، به خود يا ديگران آسيب مي‌زنند. اين رفتارهاي خشن در صورتي كه تقويت شوند، مي‌توانند عواقب جبران‌ناپذيري را براي كودك و خانواده‌اش به همراه بياورند؛ زدن، گاز گرفتن و پرتاب كردن ازجمله مواردي هستند كه جزو رفتار خشن محسوب مي‌شوند درحالي‌كه بسياري از والدين در پاسخ به خشونت كودك، خواسته يا ناخواسته خودشان هم رفتارهاي خشن از خود نشان مي‌دهند. علم روانشناسي بر اين باور است كه واكنش خشن والدين مي‌تواند تقويت اين رفتارها را به دنبال داشته باشد.

نكته مهم: براي از بين بردن اين رفتار قبل از آنكه هر اقدامي بكنيد ياد بگيريد كه «هيچ كاري نكنيد!» بله! فقط عصبانيت‌تان را كنترل كنيد، پرخاش نكنيد، ناسزا نگوييد و به كودك حمله نكنيد. بچه‌ها آنقدر باهوش هستند كه با ديدن چهره ناراحت يا عصباني شما به عمق احساسات‌تان پي ببرند، پس به همان تغييرات چهره اكتفا كنيد.


فوت كوزه‌گري: تكنيك رفتاري كه به حذف اين رفتارها كمك مي‌كند اتاق يا گوشه تنهايي است. اتاق تنهايي صرفا مربوط به زماني است كه كودك از فرمان تمرد كرده و دست به خشونت مي‌زند. با اين اقدام، كودك را دقايقي به اتاقي مي‌فرستيد تا در آنجا تنها باشد. حواس‌تان باشد كه فرزندتان را در اتاق پر از اسباب‌بازي‌اش تنبيه نكنيد. او بايد محروم از تفريح و بازي و فقط براي بررسي اشتباهاتش تنها بماند.

وقتي رفتارش خوب است

سلام كردن، مسواك زدن، سر وقت خوابيدن و. . . ازجمله رفتارهاي خوبي هستند كه بايد مورد تشويق واقع شوند. تكنيك اين رفتار استفاده از «جدول تربيتي» است. برچسب‌هاي ستاره‌دار يا اشياء رنگي را انتخاب كنيد و در مقابل انجام كار درست يك ژتون به كودك بدهيد.

نکته مهم: اين تكنيك براي پدر و مادر معجزه کرده و رفتارهاي مورد نظر را در كودك تثبيت مي‌كند.

فوت کوزه‌گری: وقتي ژتون‌هاي كودك‌تان به حدي كه توافق كرده بودید رسيد، مي‌توانيد به او جايزه بدهيد مثلا با هم به پارك يا شهربازي برويد. مراقب باشيد براي اين رفتارهاي ساده، جايزه سنگيني را انتخاب نكنيد.

همه قانون‌ها هم‌ارزش نيستند

والدين بايد سخت‌گيري بيشتري در اجراي قوانين خيلي مهم داشته باشند و گاهي از قوانين كمتر مهم چشم‌پوشي كنند. قوانين كمتر مهم مانند با دهان پر حرف نزدن يا با يك ليوان چاي تنها دو قند مصرف كردن هستند و قوانين خيلي مهم مانند زدن، گاز گرفتن و پرتاب كردن، زمان خواب منظم و بستن كمربند در خودرو به سخت‌گيري بيشتري براي اجرايي شدن نياز دارند.

مراقب باشيد به همه قانون‌هايي كه وضع مي‌كنيد ارزش يكسان ندهيد و اين اولويت‌بندي را در اجراي‌شان لحاظ كنيد تا نتیجه بهتری از تنظیم آنها در جریان تربیت کودک‌تان بگیرید.

روانشناسان بر این باورند که والدین سخت‌گیری که مدام به فرزندان‌شان نه می‌گویند و حتی برای فعالیت‌های لذت بخشی که قرار است فرزندشان تجربه کند قانون‌های سخت و آزار دهنده‌ای را تنظیم می‌کنند، هرگز نتیجه‌ای که انتظارش را دارند از تلاش‌هایی که برای تربیت فرزندشان به خرج می‌دهند نمی‌گیرند.

وقتي چوب‌خط كوچولوي‌تان پر مي‌شود

اگر اعتراف كنيد كه گاهي با تمام وجود دل‌تان مي‌خواسته به كودك خرابكارتان سيلي بزنيد، كسي شما را به بي‌مهري متهم نمي‌كند اما براي آنكه اين ميل جامه عمل به تن نكند، بهتر است به راهكارهايي كه به شما پيشنهاد مي‌كنيم عمل كنيد.

وقتي حرف گوش نمي‌دهد

وقتي كودك‌تان از كاري كه خواسته‌ايد سرپيچي مي‌كند، قانون‌شكني مي‌كند و نافرماني در پيش مي‌گيرد، بايد سراغ تكنيك «محروميت» برويد. حذف پاداش‌ها و امتيازها همچون منع بازي كامپيوتري يا توقيف اسباب‌بازي روشي براي جلوگيري از بدرفتاري‌هاي شديد است.

وقتي رفتار خطرناك نشان مي‌دهد

وقتي فرزندتان با رفتارهايي مثل شكستن شيشه يا حمله به وسايل خانه، رفتار خطرناكي را نشان مي‌دهد، بايد سراغ تكنيك «جلوگيري» برويد. در اين شرايط ماجرا جدي‌تر از آن است كه بتوانيد با ناديده گرفتن از پسش بر بياييد، پس وارد عمل شويد و کودکتان را متوقف کنید.

وقتي خرابكاري مي‌كند

زماني كه كودك خرابكاري مي‌كند معمولا والدين شروع به سرزنش كردن او مي‌كنند كه اين كار معمولا موثر واقع نمي‌شود چراكه تكنيك مناسب در مقابل اين رفتار «جبران» است. درواقع كودك بايد خرابكاري‌اش مانند ريختن شيريني روي فرش را خود تميز كند نه اينكه سرزنش شود.


فراموش نكنيد. . .

- يادتان باشد توجه و بي‌توجهي پايه اصول تربيتي نسبت به كودك است.

- هرگز با كنايه و جملاتي كه بار منفي دارند با بچه‌ها صحبت نكنيد. مانند تو هيچ وقت درست نمي‌شوي، تو هيچ وقت به حرف من گوش نمي‌دهي.

- كودكان موجودات فراموش‌كاري هستند بنابراين قوانين را دايما براي‌شان مرور كنيد و به‌خاطر این فراموشی سرزنش‌شان نکنید.

- قبل از انجام هر كاري ابتدا كودك را براي آن آماده كنيد. كودكان تحمل تغييرات آني را ندارند.

- هر روز ده‌ها بار به كودك خود بگوييد من به تو افتخار مي‌كنم، دوستت دارم، تو بچه خوبي هستي، من هميشه مراقب تو هستم.

- در هفته يكبار به كودك خود بگوييد اشتباه كردم، معذرت مي‌خواهم و نمي‌دانم. آنقدر این جمله‌ها را تکرار کنید تا برای‌تان عادت شود.

- هرگز نگوييد دوستت ندارم، تو بچه بدي هستي، من ديگه مامان تو نيستم، من تو را ترك مي‌كنم.

- اگر به دليل رفتار نامناسب كودك‌تان عصباني شويد خودتان را به سن او تنزل داده‌ايد.

- تنبيه به معناي زدن نيست به هيچ وجه كودكان را تنبيه بدني نكنيد. از سوي ديگر تهديد به زدن درست مساوي با خود زدن است.

- اجراي قانون از خود قانون مهم‌تر است.

- اگر جلوي خشونت فرزندتان را در كودكي نگيريد، در آينده اين پليس است که از خشونت نوجوان شما جلوگيري مي‌كند.

- تنبيه موثر تنبيهي است كه بدون هيچ احساسي اجرا شود.

- وقتي كودك را تنبيه مي‌كنيدعذرخواهي نكنيد و به سرعت او را نبخشيد.