سیروس مقدم: با حاشیه و هیاهو میانه ای ندارم

هفت صبح: سیروس مقدم احتیاجی به معرفی ندارد، تقریبا همه کارنامه اش را می دانند. این کارگردان خوش فکر و پرکار تلویزیون امسال هم در حالی که همه فکر می کردند به دلیل اتفاقاتی که برای سریال «تا ثریا» افتاد تا چند وقت قید سریال ساختن در تلویزیون را بزند، سریال «چک برگشتی» را برای نوروز کارگردانی کرد.

مقدم در این سریال با درون مایه ای کمدی به سراغ نمایندگان مجلس رفت. راهی که با کمی لغزش می توانست برایش گران تمام شود اما خیلی خوب توانست لبه تیغ راه برود. مقدم در گفت و گو با هفت صبح جزییات بیشتری از سریال را بیان می کند و در آخر گفت و گو هم تاکید می کند درخصوص اتفاقات سریال تا ثریا به شکل مخصوص به خودش اعتراض کرده است.


*تا قبل از سریال «تا ثریا» تقریبا مشخص بود که سیروس مقدم قرار است سریال «پایتخت ۲» را به عنوان سریال نوروزی امسال شبکه اول بسازد. چه اتفاقی رخ داد که از «پایتخت ۲» به مجموعه «چک برگشتی» رسیدید؟

این مساله داستان مفصلی دارد ولی به طور خلاصه اگر بخواهم بگویم داستان از این قرار بود که محسن تنابنده حتی شش قسمت از سریال «پایتخت ۲» را هم نوشته بود و تقریبا اواخر شهریور ماه کم کم آماده می شدیم که متن را کامل و پس از پایان «تا ثریا» تصویربرداری سریال را آغاز کنیم. این اتفاق هم زمان شد با شروع تصویربرداری پروژه آقای مجیدی که محسن تنابنده در آن با گریمی کاملا متفاوت ایفاگر یکی از نقش های اصلی است. ما همه تلاشمان را کردیم که بتوانیم هماهنگی های لازم برای حضور تنابنده در هر دو کار را انجام دهیم؛ ولی این هماهنگی ها به نتیجه نرسید ما حتی قبول کرده بودیم که در زمان حضور تنابنده در پروژه «محمد(ص)» کار را تعطیل کنیم تا خللی به آن فیلم وارد نشود اما به دو دلیل این اتفاق رخ نداد. اول اینکه حساسیت آقای مجیدی در خصوص این پروژه بسیار بالا بود و دوم اینکه پس از بارش فراوانی که سال گذشته در محل فیلمبرداری این پروژه رخ داد عوامل این فیلم به عسلویه و بعد هم شهداد کرمان رفتند و به همین دلیل ما نمی توانستیم از حضور تنابنده در این سریال استفاده کنیم.

*با حذف یا جایگزنی شخصیت محسن تنابنده کار جلو نمی رفت؟

عملا نه. ما به این فکر کردیم که بازیگر دیگری به جای تنابنده پیدا کنیم تا نقش «نقی» را بازی کند و این پیشنهاد را هم دادیم ولی حقیقت این است که نه خود من راغب به انجام این کار بودم و نه حتی دیگر بازیگران مجموعه. حتی باتوجه به اینکه بخشی از داستان «پایتخت ۲» پیرامون انتخاب و حواشی آن بود می خواستیم این سریال را در یک باکس شش قسمتی مخصوص ایام انتخابات بسازیم ولی ما چون هیچ گونه دسترسی به محسن تنابنده به عنوان نویسنده کار نداشتیم عملا این قضیه هم منحل شد.

*چه شد که به «چک برگشتی» رسیدید؟ طرح اولیه این سریال از کجا آمد؟

ببینید ما سه راه حل در مقابلمان داشتیم. اول اینکه کلا ساخت سریال برای ایام عید را منتفی کینم که این مساله اصلا مورد موافقت سازمان نبود. راه دوم این بود که چندتا از طرح های تصویب شده در سازمان را بگریم و از هرکدام که خوشمان آمد ساخت آن را شروع کنیم که خب شخصا از آن طرح ها خوشم نیامد و سومین شکل هم این بود که ما به سرعت بگردیم و خودمان طرحی را به شبکه ارائه کنیم. طرح «چک برگشتی» را محسن تنابنده چندماه پیش به من داده بود. یک طرح یک خطی که در آن شرخری برای نقد کردن یک چک پیش کسی می رود که نامزد انتخابات مجلس است و ضامن دامادشان در صدور آن چک شده است. سازمان پس از شنیدن طرح از آن خوشش آمد و قرار شد که ما نویسنده پیدا کنیم و چون قرار بود قبلا کار مشترکی را با سروش صحت و ایمان صفایی انجام دهیم پیشنهاد نوشتن این کار را به آنها دادیم و به این ترتیب عملا ساخت «چک برگشتی» آغاز شد.


*مهم ترین نکته ای که می توان درخصوص «چک برگشتی» عنوان کرد ورود تلویزیون با این سریال به حیطه یک شغل دولتی و سیاسی آن هم به صورت کمدی بود. در سال های اخیر هرگاه موضوع سریالی به سمت شغل خاصی رفته اعتراضات ریز و درشتی آغاز شده و گاهی اوقات هم این اعتراضات خیلی شدید بوده است. نمونه اش اعتراض روانشناسان به سریال ساختمان پزشکان. اما این سریال دست روی نقطه حساس تر و خطرناک تری گذاشته و آن به تصویر کشیدن آدمی است که می خواهد نماینده مجلس شود. چقدر این مساله کار شما را سخت تر کرد؟

شما وقتی به سراغ ساخت یک کار اجتماعی می روید و انگشت روی یک سری مشکلات و معضلات اجتماعی می گذارید باید خودتان را برای هرگونه بحث و جدل از طرف شغل ها و اصناف مختلف آماده کنید و این کاملا طبیعی است. مگر اینکه شما به سراغ یک سری موضوعات بی بو و بی خاصیت بروید که دیگر نه تماشاگری دارد و نه تاثیری. اصلا به نظرم یکی از دلایلی که تماشاگران تلویزیون از رسانه ملی دور شده اند این است که بخشی از محصولات تلویزیون از سخنرانی و میزگرد و مناظره تا سریال و مستند به گونه ای ساخته می شود که انگار تولیدکنندگان آن در جامعه ای که باقی مردم زندگی می کنند نیستند و از هیچ کدام از اتفاقاتی که در جامعه می افتد خبر ندارند.

*ولی نکته ای که وجود دارد این است که اصولا صنف سیاسیون با دیگر صنف ها تفاوت زیادی دارند. درخصوص سیاسیون (که نماینده مجلس هم جزیی از آنهاست) باتوجه به فضای پر از سوءتفاهم سال های اخیر و انواع و اقسام برچسب های سیاسی که ممکن است به افراد بزنند و آنها را به هر گروه و جناحی متصل کنند ساختن چنین سریالی کمی خطرناک بود.

درست می گویید ولی من نه خودم آدم سیاسی هستم، نه سریال ساخته شده سیاسی است، نه سفارش دهنده از ما یک کار سیاسی درخواست کرده بود و نه حتی عوامل دوست داشتند یک کار سیاسی تحویل مخاطب بدهند. «چک برگشتی» یک داستان کاملا اجتماعی دارد و فقط آدم های آن در موقعیت های خاص تری قرار دارند. ضنم اینکه کریم مشرفی آدمی در داستان است که تازه کاندیدای نمایندگی مجلس شده و حتی به مجلس هم نمی رود؛ ولی با این حال ما وجه مثبتی از این آدم را در سریال نشان دادیم. آدمی که حلال و حرام سرش می شود و به دلیل اعتقاداتی که دارد به هر قیمتی حاضر نیست به مجلس برود. به همین دلیل ما جایی برای اعتراض نگذاشته ایم. ما در سریال می گوییم اگر اتفاق بدی هم برای این آدم می افتد به دلیل دامادی است که بوی قدرت به مشامش رسیده و می خواهد با نماینده شدن کریم مشرفی ورود او به مجلس بهره برداری های شخصی خودش را بکند.

*در شخصیت پردازی کریم مشرفی نگاهی به شخصیت های حقیقی سیاسی هم داشتید یا این شخصیت کاملا زاییده ذهن نویسندگان سریال است؟

نکته همین جاست. در همین شهری که ما سریال را تصویربرداری کردیم حدود ۲۷ یا ۲۸ کاندیدا وجود داشت که از میان آنها فقط یک نفر به مجلس می رفت و باقی افراد همه آدم هایی عادی مثل خود ما هستند که فقط احساس مسوولیت کرده اند و فکر می کنند که می توانند به مجلس وارد شوند و به کشورشان خدمت کنند. حتی متعلق به طبقه یا صنف خاصی هم نیست. ممکن بود این آدم استاد دانشگاه، کاسب یا حتی معلم می بود. ما نخواستیم دست روی نماینده ای با طرز فکر خاصی بگذاریم که بعدا آن را به همه نماینده ها تعمیم دهند.


*شمایل «لطیف» با بازی امیر جعفری از نوع پوشش تا گریم صورت خیلی شبیه به شخصیت «عطا» در سریال «زیر هشت» است. شخصیتی که جعفری خودش آن را بازی کرده بود. وجود چنین شباهتی تعمدی بود؟ و فکر نمی کنید این شباهت در باورپذیری مخاطب کمی خلل ایجاد کند؟

به نظرم جایگاه اجتماعی این آدم ها به هم نزدیک است ولی اصل داستان این است که سخت بودن نقش باعث شد که من فقط به امیر جعفری برای بازی در این نقش فکر کنم این نقش واقعا لبه تیغ حساسی بود. اگر ذره ای وجه خشن این شخصیت زیاد می شد سریال از لحظات کمدی خالی می شد، ضمن اینکه ما می خواستیم «لطیف» در این سریال شخصیتی داشته باشد که مخاطب کاملا متوجه شود تمام کارهای او به دلیل فشارهای زندگی است و برخلاف ظاهر و کارهایی که می کند دل بسیار کوچک و مهربانی دارد. به نظرم امیر جعفری از معدود بازیگرانی است که می تواند در عین بدمن بودن کاملا سمپاتیک و دوست داشتنی جلوه کند و این دقیقا چیزی بود که ما به آن نیاز داشتیم.

*جنس آدم هایی مثل احمد و لطیف با این اندازه افراط و تفریط در کارهایی که می کنند کمی از آدم های رئال سریال های اخیر شما مثل ثریا خانم به دور هستند. خودخواسته وارد این فضا که کمی به سمت فضای فانتزی می رود وارد شدید؟

به نظرم در یک کار کمدی باید به شدت روی تضادها اغراق کنیم تا شوخی ها درست از کار درآید. «احمد» برخلاف تصور آدم کودن، کم هوش یا ضعیفی نیست اتفاقا آدم بسیار باهوشی است و خیلی از کارهایی که می کند از همین هوش او نشات می گیرد. احمد می داند طبق گفته دکترها این آخرین فرصت برای او و همسرش است که بچه دار شوند و به هیچ عنوان اکرم نباید دچار استرس یا شوک شود و از یک طرف او عاشق همسرش و بچه ای که می خواهد به دنیا بیاید است، طبیعی است که دست به هر کاری بزند تا اتفاق ناگواری رخ ندهد ولی شما می بینید که در قسمت های پایانی و در سکانسی که لطیف با لباس حمام در نانوایی قایم شده کاملا برخوردی قاطعانه دارد ولی درست می گویید ممکن است بخشی از این شخصیت را در آدم های امروز جامعه نبینیم و درخصوص لطیف هم دقیقا همین مساله صدق می کند.

*ترکیب بازیگران اصلی شما در این سریال بسیار آشنا است و بازیگرانی مثل امیر جعفری، ریما رامین فر و هومن برق نورد بارها امتحان خود را در نقش های مختلف به خوبی پس داده اند اما هدایت هاشمی که به نوعی برگ برنده شما در این سریال محسوب می شود چهره ای ناآشنا برای اهالی تلویزیون است و حتی پارسال هم یک کار تقریبا ناموفق در همین ایام داشته است. چطور شد که برای نقشی به این حساسی به سراغ هدایت هاشمی رفتید؟

زمانی که این طرح به مرحله اجرا نزدیک می شد، معتقد بودم که فقط دو نفر می توانند از پس این نقش برآیند یکی محسن تنابنده بود و یکی هدایت هاشمی. به دلایلی که اول مصاحبه گفتم از محسن تنابنده نمی توانستیم استفاده کنیم به همین دلیل سراغ هدایت هاشمی رفتیم اما اینکه هدایت هاشمی چطور در ذهن من بود هم داستانش از این قرار است که چند ماه پیش در یک جلسه با تعدادی از دوستان فیلم سینمایی «لطفا مزاحم نشوید» را دیدم که هاشمی در یکی از اپیزودهای آن نقش یک روحانی را بازی می کرد. این از خوش شانسی من بود که در آن مقطع بازی هدایت هاشمی در این فیلم را دیدم. من تا آن روز هدایت هاشمی را نمی شناختم. بعد از دیدن آن کار هم متوجه شدم که از توانایی و قدرت بازیگری هدایت هاشمی که ۲۰ سال است در تئاتر عرق می ریزد در تلویزیون خوب و درست استفاده نشده است. به نظرم هدایت هاشمی بهترین کریم مشرفی ممکن برای سریال ما بود و خدا را شکر می کنم که او را پیدا کردم.


*نوع صحبت کردن کریم و احمد در سریال برخلاف لطیف که کاملا تهرانی حرف می زند ته مایه هایی از لهجه دارد ولی دقیقا مشخص نمی شود که متعلق به کجا هستند.

واقعیت این است که ما اصلا نمی خواستیم لهجه خاصی برای این آدم ها به وجود آوریم فقط قصدمان بهتر نشان دادن شهرستانی بودن این آدم ها بود. ما برای این شخصیت هایی که گفتید آهنگ کلامی به وجود آوردیم. چون با لهجه یا گویش شخصیت ها شناسنامه مکانی پیدا می کنند مثل شخصیت های سریال پایتخت ولی ما اصلا نمی خواستیم این اتفاق رخ دهد. مثلا این اتفاق در سریال «شب های برره» هم افتاد. شما با یک عده آدم مواجه بودید که لحن کاملا متفاوتی داشتند اما هیچ قومیت مشخصی در این لحن وجود نداشت. این دو شخصیت در «چک برگشتی» هم دقیقا باید از همین منش پیروی می کردند. ضمن اینکه هم به نظر ما و هم به نظر مسوولان سازمان باتوجه به تجربه سریال پایتخت و حواشی آن، خیلی بهتر بود که ما از لهجه خاصی استفاده نمی کردیم.

*نکته جالب دیگری که در چک برگشتی وجود دارد این است که برخلاف کارهای اخیر شما، دوربین جایگاه کاملا ثابتی دارد و از کمترین حرکت ممکن برخوردار است. چرا این اتفاق افتاده است؟

این اتفاق کاملا آگاهانه رخ داد. در مشورتی که با محسن تنابنده قبل از شروع ساخت سریال داشتیم قرار شد میزانسن هایمان به دلیل وجود بازیگران تئاتری و جنس داستان خیلی بیشتر به میزانسن های تئاتری نزدیک باشد. ما می خواستیم مخاطب مثل تئاتر ری اکشن های همزمان آدم ها را در قاب های دو شات و سه شات ببیند و به همین دلیل حتی از کات های کمتری استفاده کردیم. ضمن اینکه می خواستیم تمرکز مخاطب را به همه اجزای صحنه بدهیم نه اینکه یک سوژه فوکوس باشد و یک سوژه فلو و از همه مهم تر تا جایی که می توانیم از حرکاتی که باعث می شود تمرکز تماشاگر به هم بریزد پرهیز کنیم و دقیقا به همین علت است که در سریال شما برای اولین بار هیچ گونه زوم کردن دوربین را نمی بینید.

*خیلی اوقات تلویزیون به سیروس مقدم بی مهری کرده است. مثلا با یک بخشنامه تاریخی و عجیب و غریب سریال «تا ثریا» آن اتفاق ناراحت کننده برایش رخ می دهد، درحالی که کمتر از یک ماه بعد سریالی به شدت تلخ تر از شبکه یک روی آنتن می رود. با این حال ما هیچ وقت ندیدیم که سیروس مقدم نسبت به این اتفاقات اعتراضی کند. چه دلیلی وجود دارد که سیروس مقدم هیچ وقت واکنشی نشان نمی دهد؟

برخلاف تصور شما و شاید خیلی ها ما بارها درخصوص این مسایل با مدیران سفارش دهنده و مسوولان تلویزیون بحث کرده ایم، اما سیستم تربیتی سیروس مقدم به هیچ عنوان با جنجال و هیاهو کردن میانه ای ندارد. من به شدت به گفت و گو معتقدم. در همین گفت و گوهاست که من به این نتیجه می رسم که مثلا بروم خانه و دیگر کار نکنم یا کارم را ادامه دهم. مثلا اگر پس از جریانات «تا ثریا» این بحث ها و گفت و گو ها نبود مسلما سیروس مقدم «چک برگشتی» را نمی ساخت. من به همه گفته ام سیروس مقدم همیشه در همین راهی که قدم گذاشته (نقد و بیان مسایل، مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی روز) حرکت می کند و اگر دوستان صلاح می بینند با من کار کنند و اگر نه من به خانه بروم و استراحت کنم. مساله دیگر هم این است که من بیشتر از اینکه به نگاه و فکر مسوولان در مورد خودم توجه کنم یا به این فکر کنم که از چی دلخور هستم یا از کی شکایت دارم یک احساس وظیفه نسبت به مردمی که همیشه پشتیبان من بوده اند در من وجود دارد. وقتی به رغم همه مشکلات و حاشیه ها همین مردم در نظرسنجی های گوناگون سریال «تا ثریا» را به عنوان بهترین سریال انتخاب می کنند من احساس می کنم به این مردم بدهکارم و تا زمانی که می توانم باید تلاش کنم تا حداقل یک ساعت به تماشای کاری بنشینند که برایشان چیزی داشته باشد و از آن لذت ببرند. مقدم مسیر ارتباطبش با مردم را پیدا کرده و تا زمانی که بتواند در این مسیر درست قدرم بردارد با همه مشکلات به کارش ادامه خواهد داد.