مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی: آری یا نه؟ (۱)

برترین ها: موضوع مالیات بر کسب و کارهای اینترنتی، موضوع نسبتاً جدیدی در مباحث اقتصادی به ویژه در اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) می‌باشد. بر اساس ظرفیت و طبیعت فعالیت‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، شناسایی و ردیابی چنین فعالیت‌هایی و منبع یابی برای آن جهت اخذ مالیات‌های سنتی، آسان نیست و این چالشی برای اقتصادهای اول دهکده جهانی می‌باشد. کشورهای طراز اول در این عرصه، تجربه‌های مختلفی را در حوزه مالیات بر ارزش افزوده حاصل از فعالیت‌های دیجیتالی در اختیار داشتند که این گفتار در سه بخش، تلاش دارد تا حدودی به این موضوع بپردازد. موضوعی که در کشور ما به واسطه رونق نسبی عرصه کارآفرینی دیجیتالی در یکی دو دهه اخیر، می‌بایست در دستور کار فعالان اقتصادی کشور قرار گیرد.

اکنون برخی از کسب و کارهای اینترنتی در ایران سالانه میلیون‌ها دلار، درامد دارند که به نظر می‌رسد، نظارت دقیق و گسترده توسط سازمان مالیاتی باید بر روی آن‌ها صورت بگیرد. مکانیزاسیون سیستم جامع مالیاتی کشور، فرصت خوبی هست تا فرهنگ مالیاتی، در کشور نهادینه شده، و همه بخشهای اقتصاد، چه اقتصاد سنتی و چه اقتصاد دیجیتالی،، خود را موظف به پرداخت مالیات، به عنوان حق همه مردم جهت توسعه و آبادانی کشور، بدانند. اگر کشور قصد دارد تا درامد نفت را از بودجه حذف کند، باید درامد مالیاتی شفاف و گسترده ای داشته باشد و بخش کارآفرینی دیجیتالی که بخش نوظهور اقتصاد ایران هست، در این راه، کمک کند و همگام شود.

کارآفرینی دیجیتالی

منظور از کارآفرینی دیجیتالی چیست؟ به چه فعالیت‌هایی کارآفرینی دیجیتالی گفته می‌شود؟ جایگاه کارآفرینی دیجیتالی در اقتصاد امروز دنیا چیست؟ چرا باید از کارآفرینی دیجیتالی مالیات اخذ کرد؟ چرا اخذ مالیات از کارآفرینی دیجیتالی بسیار سخت و پیچیده هست؟ این‌ها سوالاتی است که پاسخ به آن ها در قالب و چارچوب این مقاله نمی‌گنجد. اما اهتمام داریم تا پیش از ورود به سخن اصلی، موضوع کارآفرینی دیجیتالی و پرسش‌های مطرح شده را مورد ارزیابی اجمالی قرار دهیم. قبلاً در سرویس دیجیتال پرتال برترین‌ها، به مقولات کارآفرینی دیجیتالی و معرفی برترین‌های کسب و کار در این عرصه، اشاره کرده‌ایم که خوانندگان محترم برای کسب اطلاعات تکمیلی، می‌توانند به آن بخش‌های رجوع کنند.

کارآفرینی دیجیتالی (Digital Entrepreneurship) را باید مجموعه فعالیت‌هایی دانست که منجر به خلق کسب و کاری در فضای اینترنت می‌شود. می‌خواهد از فروش یک دامنه باشد یا طراحی یک فرم ارتباط با ما برای یک سایت اینترنتی یا فروش کالاها و خدمات از طریق شاهراه اینترنت. بله درست حدس زدید! آمازون، گوگل، یاهو و ebay، نمونه‌های موفق و بارز کارآفرینی دیجیتالی هستند. پرتال آمازون توانسته است میلیون‌ها کالا را دسته بندی کرده و از طریق انبارهای بزرگ خود در سراسر دنیا، با بهایی رقابتی، در اختیار مصرف کننده قرار دهد. آن هم فقط از طریق یک سایت. نه از طریق مغازه و فروشگاه و شرکت‌های زنجیره ای و تبلیغاتی. تنها از طریق سایت آمازون دات کام. گردش مالی ۱۲ میلیارد دلاری آمازون در سال ۲۰۱۲ میلادی نشان داد که کسب و کارهای آی تی محور، بزودی گوی سبقت را از رقبای سنتتی خود خواهند ربود.

وقتی شما می‌توانید صدها یا هزاران کتاب که در حوزه کتاب مورد علاقه شما هست را از طریق این سایت مشاهده کنید و نظرات خوانندگان را نیز در اختیار داشته باشید، چرا به کتاب فروشی‌های سنتی با هزاران محدودیت زمانی و مکانی و جست و جوی اطلاعاتی مراجعه کنید!؟ وقتی می‌توانید از طریق آگهی کلمه ای در گوگل، با صدها هزار مخاطب در سراسر جهان ارتباط کم هزینه برقرار کنید، چرا به رسانه‌های سنتی قرن بیستمی مراجعه کنید؟ همه این‌ها، نشان دهنده اهمیت و ارزش کسب و کارهای دیجیتالی است. کسب و کارهایی که کارگران دانش آن‌ها را هدایت و راهبری می‌کنند و محصولاتشان، ارزش افزوده و فرصت سازی در فضای سایبر است. سایت علی بابا (alibaba.com) فقط یک پرتال اینترنتی هست.

میلیون‌ها کسب و کار حقیقی و حقوقی را در سراسر دنیا به یکدیگر معرفی و متصل می‌کند. بدونان که برج‌های عظیم و دفاتر خاصی در سراسر دنیا به جز چین داشته باشد. یعنی یک B۲B مستقیم و آنلاین با بالاترین سطح ارزش افزوده. آیا غیر از این بود که تا خلق اینترنت، باید در یلوپیج ها و ارتباطات فاکسی و محدود، به دنبال رقبا و شرکای تجاری بودیم؟ علی باباها، گوگل‌ها و یاهوها و نت فلیکس ها و توییترها و فیس بوک ها، به عنوان سردمداران کارآفرینی دیجیتالی در دهکده جهانی امروزی، فرصت‌های کسب و کار مولد و مختلفی را برای دو میلیارد کاربر تور جهان‌گستر، فراهم کرده‌اند.


همین قضیه کسب و کارهای اینترنتی سبب شده است تا افراد با ظرفیت‌های علمی و مادی مختلف، بتواند با ثبت یک دامنه و اجاره یک میزبانی و طراحی چند صفحه، کسب و کارهای مختلف و بعضاً موثری را در فضای سایبر راه اندازی و هدایت کنند. نمونه افراد زیر سی سالی که موفق‌ترین کسب و کارهای قرن بیست و یکم را راه اندازی و هدایت کرده‌اند، بسیار است.


لری پیج در گوگل و زاکربرگ در فیس بوک، مثال‌هایی از افرادی هستند که نه پول داشتند نه ارث. نه قدرت داشتند نه رانت. آن ها فقط کارگر دانش بودند و سرمایه‌شان اطلاعات و فناوری اطلاعات بود. این فناوران اطلاعات، ره صد ساله را یک شبه رفتند. آیا این پیروزی جز در فضای سایبر، در فضای دیگری امکان پذیر بود؟ قطعاً خیر. این پیامی است آشکار به نسل آینده. به نسل دیجیتال. به نسلی که تا حدودی معتاد فضای سایبر شده است. به نسلی که می‌خواهد ثروت آفرین باشد.

همان ثروتی که لستر تارو، از آن به عنوان بستر رویارویی بزرگ نام می‌برد و معتقد است که رویارویی بزرگ ژاپن با آمریکا و اتحادیه اروپا، می‌تواند به دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات کشیده شود و صحنه بازی را تغییر دهد.


و آلوین تافلر، آینده پژوه شهیر آمریکایی با کتاب شوک آینده، به شرت خود افزود، در کتاب موج سوم، انقلاب فناوری اطلاعات را در عصر پسا صنعتی تفسیر می‌کند و آینده ای که تا حدودی دران قرار داریم را از دهه هشتاد میلادی، به تفسیر می‌کشد. آینده ای‌ که به نظر می‌رسد، بسیاری از آن مؤلفه‌های فکری تافلر، محقق شده است.


به هر حال، فضای کسب و کار آنلاین، فضای فرصت ساز است. فضای فرصت آفرین است. سن و سال هم نمی‌شناسد. اکنون، در فهرست میلیاردرهای فوربس 500، میلیاردهای زیر 40 سال بسیارند که اکثران ها، از طریق کارآفرینی دیجیتالی، استارت آپ های خود را گسترش و به شرکت‌های عظیم تبدیل کرده‌اند.

همه می‌توانند کسب و کاری راه اندازی کنند. تعدد کسب و کار ف گردش مالی را افزایش می‌دهد و فروش را رونق می‌دهد و اطلاعات را در کشور، به عنوان سرمایه مهم و راهبردی مبدل می‌کند. اکنون فعالان اقتصادی و دولت، می‌توانند مالیات بیش تری بگیرند. مالیات بر روی فعالیت‌های اینترنتی. بله! فصل جدیدی از مالیات در دنیای امروزی بر روی مالیات بگیر ها باز شده است.

مالیات بر وب. مالیات بر کسب و کارهای اینترنتی.

در ابتدای مطلب این پرسش را مطرح کردیم که جایگاه کارآفرینی دیجیتالی در اقتصاد دیجیتالی (DIGITAL ECONOMY) امروزی چیست؟ اشاره ای به این موضوع کردیم که گردش مالی کسب و کار AMAZON.COM چقدر است. همه موضوع خود دلیلی است آگاه بر اهمیت کسب و کار دیجیتالی در اقتصاد امروز دنیا. کسب و کار شبکه‌های اجتماعی (SNS) امروزه بیش از ده میلیارد دلار برآورد می‌شود. ایالت کالیفرنیا و دره سیلیکون، امروزه یکی از قطب‌های اقتصادی و صنعتی مهم دنیا می‌باشد که تولید اطلاعات و ثروت آفرینی آن، سالانه با کل گردش مالی قاره آفریقا و نیمی از اروپا برابری می‌کند.


محصول دره سیلیکون، فناوری اطلاعات و ارتباطات است. نه موشک دارد نه نفت. نه طلا دارد و نه گاز و مشتقات نفتی. تنها با صفر و یک‌ها بیزینس می‌کنند. به نظر می‌رسد نقش راهبردی کارآفرینی دیجیتالی در کسب و کارهای امروز دنیا، همانند نقش سر در بدن آدمی است. نقشی غیر قابل انکار و نقشی که بدون آن، خیلی از کارهای سنتی ما دیگر امکان انجام شدن ندارد. شما فکر کنید شرکت هواپیمایی رایان ایر که سالانه ده میلیون مسافر را در اروپا فقط از طریق فروش آنلاین و خدمات غیر سنتی جابجا می‌کند، بخواهد این سیستم را قطع و همه ارتباطات و تعاملات را با دفاتر فیزیکی انجام دهد.

آیا دیگر می‌توانید با ۱۰ یورو از استکهلم به پاریس بروید؟ قطعاً خیر! این قیمت پایین و صرفه جویی‌های خلاقانه و تاریخی شرکت هواپیمایی مشهور رایان ایر، فقط به دلیل استفاده آگاهانه و نوآورانه از ظرفیت‌های آی تی می‌باشد که در مقابل رقبا، گوی سبقت را در دست دارد. امتیاز رقابتی فعالان کارآفرینی دیجیتالی در مقایسه با رقبای سنتی آن‌ها، اتمام آن ها به مأموریت در قالب دنیای مجازی است.

در دنیای مجازی، خیلی محدودیت‌های دنیای واقعی مشاهده نمی‌شود. با یک کلیک، با به اشتراک گذاشتن یک فایل و اطلاعات، می‌توان دنیا را نسبت به یک موضوع حساس کرد. کالایی را فروخت یا خدماتی را جهانی کرد. آن هم در کم‌ترین زمان و با کم‌ترین بهای تمام شده. بنابراین نقش کسب و کار آی تی محور در اقتصاد امروز دنیا حیاتی و طلایی هست. هر کس قصد دارد در این اقتصاد پیروز باشد، باید مثال‌های از کسب و کار دیجیتالی را در فعالیت‌های اقتصادی خود وارد کند.

از طراحی سایت گرفته تا تبلیغات اینترنتی و ارتباطات مجازی. این‌ها، مؤلفه‌های پیروزی و مبانی موفقیت در فضای سایبر است. اکنون که تا حدودی با بحث کارآفرینی دیجیتالی و نقشان در ارتباطات و اقتصادی امروزی آشنا شدیم، این سؤال مطرح می‌شود که مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی، فرصت است یا تهدید و این که چرا باید از کارآفرینی مبتنی بر وب، مالیات اخذ کرد.

مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی: فرصت‌ها و تهدیدها

این پرسش، از اواسط هشتاد که اینترنت در امریکا و اروپا به عنوان یک رسانه عمومی و مخاطب پسند مطرح شد، مورد توجه فعالان اقتصادی و حکومتی کشورها بود. اخذ مالیات از کارآفرینی‌های مبتنی بر ظرفیت‌های وب، مساله ای بود که تا امروز، راه حل جامع و محکمی در عرصه بین الملل برای آن در نظر گرفته نشده است و کشورها بر اساس تجارب و قوانین خود در عرصه آی تی و کسب و کار، نسبت به اخذ مالیات و اعمال شیوه‌هایی برای گرفتن حق دولت از فعالیت‌های سودآور اینترنتی، اقدام می‌کنند. اما به نظر می‌رسد مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی، از هر نوعش که در نظر بگیریم، یک الزام است.

چه تجارت الکترونیک باشد، چه بازاریابی اینترنتی باشد، چه مشاوره آنلاین باشد، چه تراکنش متعدد فرا ملی باشد و قس علی هذا. کسب و کار اینترنتی، یک کسب و کار است و مانند هر کسب و کاری، ظرفیت‌های خاص خود را دارد که با آن شناخته می‌شود. در کسب و کار اینترنتی، خریدار و فروشنده و واسطه و پول، مطرح است عین روش سنتی. بنابراین، به واسطه آن که فضا تغییر کرده است، نباید انتظار داشت که مالیاتی پرداخت نشود. همانند هر کسب و کاری در فضای غیر مجازی، کارآفرینی دیجیتالی هم باید مالیات بدهد.

اما این که این مالیات باید از خریدار دریافت شود یا فروشنده یا واسطه، مسائل مهم است که مراکز تحقیقاتی و پژوهشی غربی و حتی آسیایی، جنبه‌های مختلفان را در حال بررسی هستند و تفاوت در رویکردهای کشورها در اخذ مالیات، خود نشان دهنده عدم اشتراک مساعی در این حوزه نو ظهور می‌باشد. این که سنگاپور قصد دارد مالیات بر خرید و فروش آنلاین را کم تر از سوئیس و اروپا وضع کند، هم دلایل اقتصادی دارد هم سیاسی.

این کشور با اتخاذ چنین رویکردی، می‌تواند خود را به بهشت آینده فعالان اقتصادی و اینترنتی دنیا تبدیل کند تا سرمایه‌های خود را از حساب‌های رمز دار سوئیس به این کشور منتقل کند. بنابراین بحث مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی را نباید تنها یک موضوع صرفاً اقتصادی دانست. بلکه می‌تواند به ظرفیت‌های اجتماعی و سیاسی یک کشور نیز مرتبط باشد. مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی را نباید تهدید تلقی کرد. هر کسب و کاری باید متعهد و مسئول باشد و مسئولیت اجتماعی (csr) داشته باشد.

یکی از مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌های فعال در این عرصه نیز، توجه به توسعه کشور است که با پرداخت مالیات ایجاد می‌شود. بنابراین پرداخت مالیات شرکت‌های کارآفرین در عرصه دیجیتال، فرصتی است برای گسترش دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک. این موضوع مهمی است که کشورهای موفق در عرصه کارآفرینی دیجیتالی و مالیات، به آن تاکید دارند و به طور خلاقانه ای با این قضیه برخورد می‌کنند.

بنابراین مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی می‌تواند بستر فرصت آفرینی و فرصت سازی را برای دیگر بخش‌های مرتبط با کسب و کار آنلاین مانند ارتباطات و مخابرات و زیر ساخت، فراهم کند. موضوعی که نباید از آن غافل شد و چین و هندوستان در این عرصه هوشمندانه عمل می‌کنند. این دو کشور با فراهم کردن محیط‌ها و شهرک‌هایی برای شرکت‌های فعال در عرصه وب، مالیات مشخص و ناچیزی را دریافت کرده و فعالان اقتصادی را به حضور در این محیط‌ها ترغیب و تشویق می‌کنند تا فرهنگ مالیات بر کسب و کار اینترنتی را به طور حرفه ای گسترش دهند.

مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی را نباید تهدیدی در برابر توسعه وب و فعالیت در این عرصه دانست. اگر چه اخیراً شهروندان آمریکا نسبت به افزایش مالیات بر خریدهای اینترنتی شکایت کرده‌اند و تهدید کرده‌اند که حجم خریدهای خود را کاهش می‌دهند، اما دولت‌های محلی و دولت مرکزی با این کار، تلاش دارند تا به شهروندان اینترنتی خود اعلام کنند که گردش مالی در این بخش بسیار زیاد و بسیاری از فعالان اقتصادی به حوزه وب روی می‌آورند برای فرار از مالیات و این راهکاری است برای بازگشت سرمایه ملی به صندوق ملی کشور.

چه خوب است چنین فیدبک ها و تعاملات و تجربیاتی را فعالان رسانه ای و اقتصادی کشور رصد کرده تا از تجربیات چنین موقعیت‌هایی در پیش برد فضای کسب و کار و مالیات در کشور استفاده کنیم. مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی، بسیار موضوع گسترده و پیچیده ای هست. چرا که کارکرد و ظرفیت فضای سایبر گسترده و پیچیده هست. در حق مالیات، منشأ و منبع ارائه خدمات مهم است. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که منبع را باید موقعیت جغرافیایی خریدار و فروشنده دانست یا موقعیت سرور و میزبانی سایت؟

عامل واسط تعامل مالی دانست یا کشوری که دران خرید یا فروش رخ داده است؟ کشورهای مختلف، بر اساس قوانین خود، تفاسیر متعددی از این موضوع دارند. در ادامه بحث، به موضوع مالیات بر ارزش افزوده و کارآفرینی دیجیتالی و تجربه کشورها در این عرضه اشاره می‌کنیم.

تجارت الکترونیک و مالیات

تجارت الکترونیک در دنیای امروزی، مانند اهمیت باران برای پرورش درختان است. اهمیتی غیر قابل انکار. حجم قابل توجهی از مالیات‌های در دنیای سایبر، از مالیات بر خرید و فروش اینترنتی می‌باشد. وقتی شما از پرتالی، خدمات یا محصولی را خریداری می‌کنید یا در یک حراجی ارائه می‌کنید، در واقع بخشی از هزینه داده شده یا هزینه دریافت شده، توسط فعال اقتصادی، به عنوان مالیات از شما کسر می‌شود.

ناگفته پیدا ست که چون ارتباط فیزیکی وجود ندارد و سربار دفتر مرکزی و سربارهایی که به شرکت‌های در فضای سنتی وارد می‌شود دران جا نیست، مالیات می‌تواند کم تر از وضعیت دنیای واقعی باشد. اما الزاماً این گونه نیست. از طرفی، مالیات بر تجارت الکترونیک بسیار آسان قابل ردیابی و پیگیری می‌باشد. امری که در تجارت غیر مجازی، سختی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارد. اگر چه کشورهای اسکاندیناوی که در موضوع مالیات، پیشرفته هستند، توانسته‌اند راه حال‌های فعالانه ای را برای اخذ مالیات از تعاملات اقتصادی در کشور خود، ارائه کنند.

در ر تجــارت الکترونیکــی، گزینش مکان، ماهیــت دیجیتــالی محــصولات، ظهــور دارایی‌های جدید، شیوه ثبت و پرداخت الکترونیکی مباحث مهمـی هـستند. نتـایج تحقیقات نشان‌دهندهٔ آن است که تجارت الکترونیکی تأثیر اندکی بـر مالیـات بـر ثروت و بیشترین تأثیر را بر مالیـات بـر فروش دارد. بنگاه‌ها و مصرف‌کنندگان می‌توانند از این طریق، کالاهای دیجیتالی را بـدون ثبـت مبادلـه کننـد. تجـارت الکترونیکی با وجـود قـوانین بین‌المللی مـشخص، مالیـات بـر واردات را بهبـود می‌بخشد. درکوتـاه مـدت، معافیـت بـر تجـارت الکترونیکـی کـاهش انـدکی بـر درآمدهای مالیاتی داشته ولی در بلندمدت هزینه‌های زیادی در بردارد.

در این راستا انجام اقداماتی از سوی دولت جهت شناسایی شرکت‌ها، مـشاغل، ثبت فروشگاه‌های اینترنتی و اسـتفاده از ابزارهـای الکترونیکـی در جمع آوری مالیات‌ها و قوانین بین‌المللی سبب افزایش درآمدها و گسترش تجارت می‌شود. از این‌رو لازم است به سادگی قوانین، توانایی اجرا، سازگاری، جلوگیری از وصـول مالیات بیشتر، نبودِ تبعیض و امنیت مبادلات توجه شود. واقعیت این است که درتجارت الکترونیکی، فروشندگان کالا ممکن است ازنظـرفیزیکـی فقط دریک مکـان مـستقرباشـند امـادر کـل جهـان بـه فـروش کـالا و خـدمات اقـدام کننـد.

در این صورت باوجود اینکه صدها مکان فروش برای یک بنگاه وجود دارد اما فقط یک مکان برای پرداخت مالیات وجود خواهد داشـت. بعـضی از کارشناسـان معتقدنـد کـه بـه ایـن ترتیـب تعـداد مکان های پرداخت کننده مالیات در مقایسه با تعداد مکانهای فـروش بـسیار کمتـر بـوده و در نتیجـه درآمد مالیاتی دولت در مقایسه با حجم تجارت الکترونیکی بسیار اندک است. درآمد مالیاتی مهمترین منبع درآمد دولت در بسیاری از کشورهای جهان بـوده و در ایـران نیز پس از در آمدهای نفتی، بیشترین سهم را در تأمین هزینه های دولت دارد. تجـارت الکترونیکـی با نرخ بالایی در سطح جهان افزایش می‌یابد.


بررسی‌ها نشان می‌دهد حجـم تجـارت الکترونیکـی جهان در سال 2003 معادل 9/3 هزار میلیارد دلار بود و در سـال 2006 بـا 95 درصد رشد به /12 8 هزار میلیارد دلار رسید (آنکتاد، 2003) که 26 درصد کل تجارت را به خـود اختصاص خواهد داد. بادرنظر گرفتن چنین رشدی در تجارت الکترونیکـی پـرداختن بـه مـسئله مالیات بر تجارت الکترونیکی مهم به نظر می‌رسد.

ادامه دارد...