گرد و خاک داعش در ۳ قاره

هفته نامه صدا - سید عبدالامیر نبوی: چندی پیش شاهد بودیم که همزمان در سه کشور فرانسه، کویت و تونس عملیاتی تروریستی رخ داد؛ اگرچه داعش مسئولیت همه این عملیات ها را رسما برعهده نگرفته است، اما انتساب آنها به این گروه تروریستی و یا عوامل و فعالان همفکر و همسو با آن دور از ذهن نیست. باید به یاد داشت این گروه برپایی نظم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مورد نظر خود را مبتنی بر تمام ابزارها و روش های در دسترس می داند و معتقد است برای برپایی هدفی بزرگ یعنی خلافت اسلامی گاه باید به اعمال بزرگ دست زد و طبیعتا هر اقدام مهمی هزینه ها و استلزاماتی نیز دارد. با این طرز تفکر است که دولت اسلامی تلاش می کند با ارعاب مخالفان و منتقدان خود نظم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آرمانی خویش را محقق کند.

برای چنین فعالان و گروه هایی، تروریسم و یا روش های تروریستی ابزاری مناسب و گاه ناگزیر برای فرمانبری مریدان و هراس مخالفان محسوب می شود و در صورت لزوم از آن رویگردان نیستند. این گروه از ابتدا خود را درگیر در نبردی دائمی و جهانی میان خیر و نیکی از یک سو و شر و بدی از سوی دیگر می داند که هیچگونه امکانی برای تفاهم و سازش وجود ندارد. اینان همچنین براساس برداشتی که از متون مقدس دارند پایان چنین نبرد نفسگیر و همه جانبه ای را پیروزی مومنان و نابودی کافران می دانند. نکته مهم در چنین برداشتی موسع شدن دایره کافران است. همچنین این برداشت سبب می شود چنین فعلانی از هرگونه ابزار مدرنی برای تخریب و نابودی گروه ها و افراد مخالف خود بهره بگیرند و ابایی از کشتارهای جمعی و یا روش های ضدبشری نداشته باشند.


فعالان داعش برای جذب نیرو و هوادار جدید با برداشتی که از وضعیت بحرانی و مشکلات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حتی روانی جوامع مختلف دارند، می کوشند بر نقاط ضعف افراد متمرکز شوند. آنان می دانند که امروزه عموم کشورها چه در مغرب زمین و چه در مشرق زمین درگیر مشکلات و بحران هایی جدی هستند و در هر کشوری به درجات مختلف، مسائل و بحران های اقتصادی، بی ثباتی سیاسی و شکاف های فرهنگی به چشم می خورد. این وضعیت به خصوص نوجوان و جوانان را با توجه به آنکه میزان آرمان گرایی در این سن بالاتر است دلزده و نگران می کند، ضمن آنکه تعدادی از اینان از شرایط تحقیرآمیز موجود با مشکلات هویتی رنج می برند. اعضا و هواداران دولت اسلامی تلاش دارند با عرضه نسخه ای رمینی از یک نظم آرمانی و شیوه های مطلوب برای زندگی، پاسخی به جوان نگران آینده و بی قرار ارائه دهند.

مطالعات نشان داده که عموم فعالان داعش با استفاده از این محورها توانسته اند تعداد قابل توجهی از جوانان اروپایی و آسیایی را جذب کنند، بدین صورت که گویا نظمی راستین چه به لحاظ اقتصادی، چه به لحاظ فرهنگی و چه به لحاظ سیاسی در منطقه ای در خاورمیانه در حال شکل گیری است که می تواند آخرالزمان مطلوب و آرمانی را محقق کند، در حالی که کشورهای مختلف ظاهرا به دلیل دورشدن از آرمان های انسانی و ارزش های اصیل، درگیر بی ثباتی در حوزه های گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شده اند. حتی در تبلیغات فعالان داعش برای جذب نیروهای جدید، مسئله خوراک و غذا نیز مشاهده شده است که گویا هرآنچه از خوبی، توسعه و رفاه در کشورهای دیگر به چشم می خورد، نسخه ای از آن هم اکنون در منطقه تحت کنترل دولت اسلامی وجود دارد.

ضمن آنکه این منطقه انگار فاقد نقاط ضعف و کاستی هایی است که در دیگر کشورها وجود دارد. همزمان فعالان داعش کوشش کرده اند کمترین خبر یا تحلیلی از مشکلات و یا نابسامانی های موجود در مناطق تحت کنترل خود به بیرون درز نکند تا خدشه و آسیبی به چهره ظاهرا باشکوه و پاک این دولت وارد نشود. این فضای تبلیغاتی به جوانان سرخورده احساس امیداوری می بخشد، آنان را مشارکت در ساخت آینده ای بهتر دعوت می کند و در نهایت به آنان احساس قدرت می دهد.

درخصوص جذب داعش از میان شهروندان غربی و بعضا عملیات در این کشورها باید به سه نکته توجه کرد: نکته اول آن است که داعش هم اکنون به صورت روشن کشورهای غربی را مورد خطاب و تهدید قرار می دهد و می توان انتظار داشت این تهدیدات هم در زبان و هم در عمل در آینده افزایش یابد. درواقع داعش مانند هر گروه اسلامگرای دیگری خود و مخاطب خود را جهانی می داند، تنها روش آن برای تحقق نظم آرمانی گاه متفاوت از گروه هایی مانند القاعده است. درواقع داعش کوشش کرد ابتدا منطقه را تحت کنترل خود دربیاورد، نظم سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مورد نظر خود را در آنجا پیاده کند و همزمان آن را به عنوان پایگاه و مرکزی جهت صدور پیام ها و ارزش های خود تحمیل نماید.

بنابراین می توان انتظار داشت نقاط درگیری بین این گروه اسلامگرا با کشورهای دیگر از جمله کشورهای غربی رو به افزایش باشد، چنانکه امروزه نگرانی های جدی درباره حضور داعش در افغانستان، عربستان، یمن، لیبی و مصر وجوددارد و گروه هایی کوشیده اند خود را ذیل پرچم و چتر داعش تعریف یا بازتعریف کنند. این مسائل نشان می دهد نقاط درگیری با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای غربی افزایش خواهدیافت.

نکته دوم، احتمال بازگشت نیروهای غربی آموزش دیده توسط داعش به کشورهایشان است. همچنانکه پس از جنگ داخلی افغانستان، ما شاهد شکل گیری پدیده افغان- غرب یعنی بازگشت اسلامگرایان رادیکان کشورهای غربی از جبهه افغانستان به کشورهایشان بودیم. این نیروها کاملا آموزش دیده و متبحر شده بودند. لذا می توان از هم اکنون این انتظار را داشت که روند بازگشت اروپایی های عضو یا هوادار داعش به کشورهای اصلی و موطن خود سبب ساز رشد نگرانی های امنیتی این کشورها شود.

به عنوان مثال چنانچه تعدادی از اعضا یا هواداران فرانسوی، آلمانی و یا انگلیسی داعش به کشورهای خود بازگردند در حالی که آموزش دیده و ماهر نیز شده اند و یا عقبه هوادار از آنان فعال گردد و از هم اکنون بحث آن نیز مطرح است، می توانند موجب عملیات های تروریستی در خاک آن کشورها شوند. البته داعش ی ماه های اخیر درباره لزوم انجام چنین عملیات هایی در کشورهای غربی وعده داده است. اخیرا نیز سخنگوی آن اعلام کرد که فعالان داعش می توانند در هر کجا که ضرورت ببینند کافران را مورد هدف قرار دهند و نیازی به صدور دستور از یک مرکز خاص نیست. این نکته بدان معناست که بازگشت فعالان اروپایی داعش می تواند سبب پیدایش سلول های تروریستی در کشورهای اروپایی شود که ضمن همسویی فکری و ایدئولوژیک نیازی به هماهنگی در عمل نبینند و به صورت مستقل در چارچوب اهداف کلی برنامه ریزی و اقدام کنند.

محور سوم آن است که باید میان گروه داعش و تفکر داعشی تفکیک قائل شد؛ حتی اگر گروه داعش به طور کامل سرکوب و نابود شود که فعلا در آینده نزدیک چنین انتظاری نمی توان داشت، تفکر داعشی همچنان پایدار و زنده خواهدبود. این تفکر ممکن است در دوره های مختلف قالب خود را عوض کند و در گروه هایی متفاوت و یا افرادی مختلف، و البته همگی در زیر نام اسلامگرایی، تجلی پیدا کند.اما تضعیف آن نیازمند اقدامات هماهنگ، چندجانبه و عمیق در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است. به عبارت دیگر برآمدن گروه هایی مانند القاعده و داعش ریشه در بحران های متراکم، متعدد و پیچیده منطقه خاورمیانه داشته است. چون این بحران ها تداوم دارد می توان انتظار داشت تفکر داعشی نیز در آینده تداوم داشته باشد.

جمع بندی این نکات سه گانه بدان معناست که برای تضعیف رادیکالیسم اسلامی چاره ای جز عزم جدی و پیگیری اقداماتی برای کاهش بحران های متعدد و متراکم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در این منطقه نیست.