علی رضا داوودنژاد، کارگردانِ چریک

هفته نامه چلچراغ - سعید طاهری:

پرولوگ

من یک عدد علی رضا از نوع داوودنژاد هستم. ما خانوادگی فیلم می سازیم... و ضمنا پارتیزانی! فارغ از همه چیزم و جزو بی خیال ترین موجودات روی زمین. دائم البازی گوشم! البته اگر فیلم هایم را دیده باشد، متوجه شیطنتم می شوید. شیطنتی منحصربه فرد علی رضا داوودنژاد. معمولا فیلم های چَر و چِتی می سازم که گاهی، حُمقِ جاری اجازه نمی دهد فهمیده شوند. خاک بر سر کسانی که نمی فهمند و فکر می کنند، می فهمند! این دسته از موجودات، جزو بی خاصیت ترین مخلوقات هستند. مفتخرم به جر دادن پلمپ مفتضح خانه سینمای ایران! منتقد عصبی و سفت و سخت مدیران مثلا فرهنگی مملکتم هستم. اعصابشان را ندارم و حال خیلی هایشان را به انحای متفاوت، گرفته ام!


همیشه با خشونت، جلوی اکران فیلم خارجی در بازار داخلی، ایستاده ام. مقاومت کرده ام در برابر کاری که سینمای ایران را زمین گیرتر می کند. دست به بیانه ام هم، خوب است! هر وقت مدیران ناشی سینما، فکر خیر سرشان بکر اکران فیلم خارجی به شبیه مغزشان، خطور می کند، بیانیه ام با پشت دست، می خورد توی دهان نابجایشان...!

«نازنین»: ۱۳۵۴ خورشیدی

علی رضا داوود نژاد، فیلمنامه نویس مستعد و جوانی بود که با سوژه ای که حتی امروزه روز هم، ملتهب است، وارد گود کارگردانی، شد. فیلم بارقه های استعداد فیلم ساز را با خود حمل می کرد، اما به دلیل قرابت های قصه اش با جریان به اصلاح فیلم فارسی، جای استحقاقی اش را نیافت «نازنین» داستان دختر یتیمی به نام نیر را روایت می کند که عمه پیرش از او مراقبت می کند.

«شاهرگ»: ۱۳۵۵ خورشیدی

«شاهرگ»، داوود نژاد را به ورطه بازار روز فیلم سازی دهه ۵۰، آمیخته تر کرد. استفاده از ایرج قادری- قادری یکی از سمبل های فیلم فارسی بود و همه می گفتند که رگ خواب ملت توی دستش است- این نکته را بارزتر می کرد.


«قدغن»: 1357 خورشیدی

فیلمی که در تب و تاب انقلاب 57 گم شد... مثل همه فیلم هایی که در شلوغی آن سال ها، گم و گور شد و انگاری ساخته شدنشان با نشدنشان، هیچ فرقی ایجاد نمی کرد!

«جایزه»: 1361 خورشیدی

فیلمی با سناریویی از ابراهیم مکی (مولف کتاب های آموزش مبانی فیلمنامه نویسی) که جنجال های فراوانی همراه داشت. فیلم دیر اکران شد. مکی معتقد بود که داوود نژاد با دستکاری های در متن، فیلمنامه او را داغان کرده است! «جایزه» داستان عجیبی دارد. شخصیتی که علی نصیریان، نقشش را بازی می کند، درقرعه کشی بانک، هواپیما می برد؛ اما سوءاستفاده تبلیغاتی بانکی ها بوروکراسی دست و پاگیر دریافت جایزه، او را به مرز جنون می کشاند... این فیلم رنگ کمدی ناب داوودنژادی است!

«خانه عنکبوت»: 1362 خورشیدی

تجربه غریب داوودنژاد که پروسه پرزنتش در سینمای ایران را تسهیل می کند.

«بی پناه»: 1365 خورشیدی

فیلم کم رنگ و گم و گور کارنامه فیلم سازی داوود نژاد...


خلاصه داستان به نقل از سایت سوره سینما (مثلا بزرگ ترین بانک اطلاعاتی سینمای ایران)! احمد معتاد است. همسرش او و فرزند خود را ترک می کند و پس از مدتی با مامور کمیته به نام مرتضی ازدواج می کند. زن که نگران وضع پسرش رضاست، بدون اطلاع همسر جدید با احمد در تماس است. احمد شرمگین از وضع خود با آصف، که فروشنده مواد مخدر است، درگیر می شود و تهدید می کند که او را به پلیس لو خواهدداد. آصف برای جلوگیری از اقدام احمد او را به گروگان می گیرد.

زن برای نجات فرزند گردن بندی را که از مرتضی هدیه گرفت، به احمد می دهد. ماموران کمیته احمد را دستگیر می کنند و چون گردن بند را نزد او می یابند، به مرتضی خبر می دهند. مرتضی به زن بدگمان می شود و او به ناچار ماجراهایی را که بر سرش آمده بازگو می کند. احمد اعتیاد را ترک می کند و با کمک مرتضی اصف و دارودسته اش را به دام می اندازد. مرتضی زن را طلاق می دهد تا او زندگی را احمد و رضا از سر بگیرد.

«نیاز»: ۱۳۷۰ خورشیدی

فیلم کیارستمی وارِ داوودنژاد با فیلمنامه ای درخشان از علی اکبر قاضی نظام (فیلمنامه نویس کم کار سینمای ایران، اولین تاثیر ماندگار جدی او بر سینمای ایران را رقم زد! «نیاز» همان قدر که در بیس اش، کیارستمی وار است، به همان نسبت هم در اجرا از سینمای کیارستمی فاصله می گیرد. در اجرا، گرمای داوودنژادی به یخ زدگی جهان کیارستمی، تزریق می شود و فاصله از همین جا، حادث... «نیاز»، نیاز داوودنژاد را از کسب سیمرغ بلورین بهترین فیلم فجر، رفع می کند.

این فیلم درباره علی است که پس از مرگ پدرش، به رغم مخالفت مادر و عمویش، تصمیم می گیرد نان آور خانه شود و شب ها به درس و مشقش برسد. علی چند روزی را به عَمَلگی می گذارند اما تاب کار سنگین را نمی آورد و با سفارش عمویش به یک چاپ خانه دار، مشغول به کار می شود. آغاز به کار او توی چاپ خانه، هم زمان می شود با ورود جوان به نام رضا که یکی از کارکنان آن جا سفارش اش را کرده است،

«عاشقانه»: ۱۳۷۴ خورشیدی

سرخوردن مجدد فیلم ساز در شیب بازار گیشه و ساخت ملودرام عاشقانه «عاشقانه» شاید حاصل شکست پروژه «خلع سلاح» بود. «داوودنژاد با ساخت یک عاشقانه، فصد داشت اندکی پول به جیب بزند تا بتواند هم چنان روی پای خود بایستد و برای ساخت «مصائبت شیرین» که کمی پول ته جیب سوراخ این علی رضاخان مستقل، محض رضای خدا بماند.


این فیلم سطح ضمنا، رونمایی ای از یکی از خیلی معدود زوج ها، (زن و شوهر) پایدار سینمای ایران در نقش زن و شوهر است. پیمان قاسم خانی و بهاره رهنما.

«خلع سلاح»: ۱۳۷۳ خورشیدی

پس از موفقیت تمام و کمال «نیاز»، داوود نژاد عزم خود را برای ساخت یک پروژه سنگین و پرهزینه درباراه تاریخ معاصر ایران و گیلان، جزم می کند. او نقش اول «خلع سلاح» را به آزیتا حاجیان می سپارد. فیلم پس از فیلمبرداری، در مراحل فنی، برای همیشه متوقف می شود و راز توقف این پروژه پرخرج، نامعلوم می ماند. تا امروز هم داوودنژاد اقراری در این رابطه نکرده است. «بد نیست درباره داستان این فیلم توی کمد و نادیدنی، کمی بدانید. راضیه از ترس کشف حجاب اجباری رضاخانی به روستایی دورافتاده پناه می برد. معاون فرماندار یکی از شهرهای گیلان در تنهایی خود به لیدر نهضت آزادی نسوان (راضیه) تعلق خاطر پیدا می کند. در همین زمان، دامنه جنگ جهانی دوم به ایران می رسد و استان گیلان به اشغال قوای روس در می آید... دو صد حیف که ورسیون تاریخ نگارانه داوودنژادی تا امروز، رونمایی نشده است!

«مصائب شیرین»: ۱۳۷۷ خورشیدی

فیلم محبوب منتقدان و توامان موفق در گیشه؛ اولی تولید خانوادگی خاندان داوودنژاد است. «مصائب شیرین»، حکایت نوجوانی به اسم رضا (با بازی رضا داوودنژادپ پسر ارشد علیرضا داوودنژاد) و پدرش (با بازی محمدرضا داوودنژاد/ برادر کوچک علی رضا داوودنژاد) است که نزد مادربزرگ مادری (با بازی احترام السادات حببیبیان/ مادر علی رضا داوودنژاد) و پدرش (با بازی محمدرضا داوودنژاد/ برادر کوچک رضا داوودنژاد) ندگی می کند. رضا و دختردایی اش مونا (اولین و آخرین و تنها بازی مونا داوودنژاد دختر محمدرضا داوودنژاد و برادرزاده علی رضا داوودنژاد که در حال حاضر، فرنگ نشین است و فارغ از سینما)، دل به هم می بازند. این وضعیت، خانواده ها را دچار نگرانی می کند. رضا و مونا از طرف خانواده هاشان توبیخ می شوند. اختلاف ها بالا می گیرد.

«بهشت از آن تو»: ۱۳۷۹

ضد فیلم بی خودی، دِمُده و سرشار از شعار داوودنژاد که سرآخر معلوم نشد، فاز او هنگام ساخت «بهشت از آن تو» چه بوده...!

نکته حاشیه ای: علی واجدی سمیعی (شریک سابق علی رضا داوودنژاد در رسانه خط و موج و شریک فعلی منیژه حکمت) نقش اول فیلم را بر عهده می گیرد. او تا این لحظه از عصر خود، دیگر رنگ بازیگری را ندیده است!

«بچه های بد»: ۱۳۷۹ خورشیدی

اولین فیلم تدوین غیرخطی سینمای ایران.... داوودنژاد این بار، فاز تجربی خود را از داستان پردازی و فضاسازی به پوسته فرمیک فیلم، انتقال می دهد. او با بچه های بد» اش- بیش از یک دهه بعد، سیروس مقدم سریالی با عنوان «بچه های نسبتا بد» می سازد که به صورت کاملا اتفاقی، تدوینی غیرخطی دارد! بدبین نباشید! می گذاریمش پای ادای دین به داوودنژاد!- باب خاص فرم سازی در سینمای ایران را ایجاد می کند. شخصیت های فیلم و اعمالشان هم، تکان دهنده اند!


دو رفیق در جاده شمال، دختری را (اصطلاحا) بلند می کنند. آن ها به خیال خودشان، زده اند توی خال. زهی خیال باطل... دختر (اولین بازی زهرا داوودنژاد/ دخترعلی رضا داوودنژاد که پیش از این منشی صحنه فیلم های پدر بود)، کلتی را حمل می کند که کمی قبل تر، با آن، خانواده اش را- با شقاوت- کشته است!

«ملاقات با طوطی»: ۱۳۸۲ خورشیدی

«بچه های بد» و تبعات خوبش، دُزِ جسارت داوودنژاد را تا بی نهایت ارتقا داد! فیلم، فرم و روحیه روان پریشی دارد. تجربه روایت عجیب فیلم ساز از داستان عجیب تر دزدیده شدن مردی از زندان، توسط همسرش و سه زن دیگر؛ به مذاق منتقدان حالی به حالی و معلوم الحال سینمای ما، خوش نیامد. محمدرضا فروتن، بعدها از این فیلم و فیلم بعدی داوودنژاد («هشت پا») به عنوان بدترین فیلم های کارنامه اش یاد می کند!... و او، پُر مُسلم است که اشتباه می کند!

«هشت پا»: ۱۳۸۳ خورشید

باز هم فیلمی تحت تاثیر تبعات خوب «بچه های بد»! فیلم، فرم و روحیه روان پریشی دارد. تجربه روایت عجیب فیلم ساز از داستان عجیب تر باز هم چند زن عجیب غریب؛ به مذاق منتقدان حالی به حالی و معلوم الحال سینمای ما، خوش نیامد.


محمدرضا فروتن، بعدها از این فیلم و فیلم قبلی داوودنژاد (ملاقات با طوطی») به عنوان بدترین فیلم های کارنامه اش، یاد می کند!... و او پرمسلم است که اشتباه می کند!

«هوو» ۱۳۸۴ خورشیدی

فیلمی شوخ و شنگ و مشنگ با امضای علی رضا خان داوودنژاد و حضور هنوز از مد نیفتاده رضا عطاران...!

«تیغ زن»: ۱۳۸۷ خورشیدی

داوودنژاد باهوش، ذهن مخاطب را به بی راهه می برد. تا جایی که فیلم در نگاه اول، برای مخاطب یک کمدی دم دستی به نظر می آید و با انتقادشان روبه رو می شود. سعی کنید فیلم را با دقت ببینید... و اگر در جنمتان بود، چِت ببینید- تا متوجه سویه فیلم شوید. شخصیت پردازی به ظاهر ضعیف و سادگی لوکیشن ها، همه و همه برای پررنگ تر شدن سوژه فیلم است. کارگردان شما را با موضوعی پیش پاافتاده عاطفی، سرگرم می کند، اما موضوع، کلا چیز دیگری است!

«کلاس هنرپیشگی»: ۱۳۹۰ خورشیدی

تجربه منحصر به فرد، جدید و متفاوت برای سینمای ایران و حتی خود کارگردان... داوودنژاد تمام ایل و طایفه اش را جمع کرده در خانه پدری و برایشان قصه ای واقعی تعریف کرده... «کلاس هنرپیشگی» با موضوعاتی که کارگران بین هر سکانس به ما می دهد، پیش می رود و حتی تغییر هم می کند. اوج نغییر مسیر روایت داستان به آن جایی بر می گردد که خواستگار چاق پول دار، متحول می شود و دختر مورد علاقه اش را به پسرک عاشق پیشه داستان می سپارد تا داوودنژاد کمی به خودش و مخاطب، دل گرمی کاذب بدهد!

«مرهم»: ۱۳۸۹ خورشیدی

اولین چیزی که در «مرهم»، توجهتان را جلب می کند، سادگی روایت و ساختار فیلم است که حتی به پرسوناژها هم سرایت کرده است. خیلی ها این فیلم را «نیاز» به روزشده دانستند. «مرهم» توانست در جشنواره های متعدد خارجی بدرخشد و برای داوودنژاد و سینمای ایران، اعتبار کسب کند. اما زیر سایه پروپاگاندای «جدایی نادر از سیمین» اسکاری، ماند.

اپیلوگ

داوودنژاد پس از آخرین جنجال خود (جر دادن پلمپ مفتضح خانه سینمای ایران)، کمتر در محافل ظاهر می شود و فیلمی نساخته است. البته از چندین فیلمنامه مفتضح خانه سینمای ایران)، کمتر در محافل ظاهر می شود و فیلمی نساخته است. البته از چندین فیلمنامه مختلف («مواد»، «فِراری»، «آقازاده» و...) به عنوان فیلم بعدی اش یاد کرد و اما اقدام به ساخت هیچ کدامشان، نکرد. ظاهرا آش دیگری برای مخاطب، توی منو گذاشته...