سریال هایی با چاشنی خارجی

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر، مرجان فاطمی: نیمه دوم دهه هشتاد با رشد شبکه های فارسی زبان طرحی روی میز مدیران وقت تلویزیون قرار گرفت که یکی از راه های مبارزه، مقابله به مثل است. به این ترتیب فکر ساخت سریال هایی با تعداد قسمت های بالا کلید خورد.

همزمان تصمیم بر این شد به جای پخش هفتگی سریال ها در طول هفته روی آنتن بروند. کم کم سر و کله سریال های زیرنویس دار آمریکایی در شبکه های قاچاق پیدا شد و ثابت کرد مخاطب ایرانی اتفاقا داستان های طولانی را دوست دارد.

محصول کامل آن تفکر خیلی دیر به بار نشست؛ سال پیش «همه چیز آنجاست» و حالا «کیمیا» و چندی بعد «معمای شاه» را می توان منطبق با آن دانست.

سریال های دیگر را نباید در دایره این تفکر به حساب آورد چرا که هدف از ساخت شان چیز دیگری بود و به قصد عقب نماندن از رقبای ماهواره ای و سریال های قاچاق ساخته نشده اند.

9 مجموعه تلویزیونی با تعداد قسمت های بالا را آنالیز کرده ایم تا از این رهگذر عیارشان مشخص شود که آیا طولانی بودن برایشان مزیت بوده؟ ذکر این مسئله هم ضروری است که برخی سریال ها با توجه به شرایط آن سال ها و پخش هفتگی شان، طولانی محسوب شده اند.

نرگس

سیروس مقدم

* شبکه: سه

* کی پخش شد؟ تابستان 1385

* چند قسمت بود؟ 70 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ نرگس اولین سریال ملودرام شبانه بود که تابستان سال ۸۵ روی آنتن رفت. تا قبل از آن تلویزیون هیچ وقت سریال داستانی شبانه پخش نمی کرد، بنابراین اولین برگ برنده سریال این بود که شب های تابستان، اوقات فراغت مخاطبان را پر می کرد.

سریال، داستانی کاملا خانوادگی داشت و از دعواهای عروس، مادرشوهری، بیراهه رفتن دختر خانواده، مرگ مادر، اعتیاد، مرد دو زنه، عشق پسر پولدار به دختر فقیر، ایدز، مهاجرت غیرقانونی و ... سرشار بود. سیروس مقدم خیلی خوب می دانست مخاطبان را چطور می تواند در این مدت زمان طولانی پای تلویزیون بنشاند.

یکی از نکات مهم «نرگس» این بود که داستانش قابلیت داشت که از همان چند قسمت اول نظر تماشاگرانش را جلب کند. مسئله مهمتر اینکه مقدم در این سریال مقهور زمان طولانی آن نشد و هر طور شده سعی کرد ریتم آن را تا پایان حفظ کند.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ کاراکتر نرگس به عنوان خواهری عاقل در کنار بچه بازی های نسرین و از همه مهمتر رفتارهای عجیب شوکت، پدرشوهر نسرین، از جمله اتفاق های مهم سریال بود که هنوز هم وقتی اسم سریال را می شنویم به ذهن مان می آید.

* حاشیه: اواسط سریال، پوپک گلدره به صورت خیلی ناگهانی فوت کرد و سیروس مقدم مجبور شد برای ادامه آن، نقش نرگس را به ستاره اسکندری بسپارد. گرچه با تغییر بازیگران، سریال افت نکرد اما این جابجایی ها و فوت شخصیت اصلی، خیلی ها را دلگیر کرد اما بزرگترین حاشیه نرگس، انتشار کلیپی منتسب به یکی از بازیگران فرعی آن بود که باعث شد که نرگس در تمام این سال ها هیچ وقت بازپخش نشود.

* میزان محبوبیت: «نرگس» یکی از موفق ترین سریال های طولانی تلویزیون است که همچنان در خاطره خیلی های مان مانده.


در چشم باد

مسعود جعفری جوزانی

* شبکه: یک

* کی پخش شد؟ 1388

* چند قسمت بود؟ 50 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ در چشم باد نزدیک به هفت سال تولیدش به درازا کشید، سریالی که داستانش از قیام کوچک خان جنگلی شروع می شد و تا فتح خرمشهر ادامه پیدا می کرد.

این سریال نخستین تجربه سریال سازی جعفری جوزانی بود، کارگردانی که «در چشم باد» را با وسواس زیادی ساخته بود و بابت تولید آن کلی خرج روی دست تلویزیون گذاشته بود.

سریال وقتی روی آنتن رفت در همان قسمت های اولیه نشان داد که فاقد ریتم مناسب اسم کشدار بودن سکانس ها آنقدر آزاردهنده بود که سریال در ادامه همان اندک مخاطب خود را هم از دست داد، به نحوی که در هفته های پایانی کسی نمی دانست چنین سریالی در حال پخش است.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ شاید تنها ماندگاری این سریال همان سکانس آخرش باشد. همان سکانس مسجد جامع خرمشهر و تیر خوردن دکتر بیژن جلوی مسجد و جان دادنش در بغل پسرش عباس؛ سکانسی که بعد از آن در کلیپ های مختلفی که برای سالروز آزادسازی خرمشهر ساخته شد مورد استفاده قرار گرفت.

* حاشیه: در چشم باد اولین سریالی است که در دوران پیروزی انقلاب بخش هایی از آن در خاک ایالات متحده آمریکا فیلمبرداری شد. جوزانی اصرار فراوانی داشت که سکانس های مربوط به آمریکا را در خاک این کشور فیلمبرداری کند. او آنقدر روی این کار اصرار ورزید که در نهایت موفق به انجام این کار شد.

گاف های جعفری جوزانی در قسمت هایی که داستان سریال در دهه شصت روایت می شد، از مهمترین حاشیه های سریال بود. این گاف ها به قدری تابلو و زیاد بود که همشهری جوان جلد یکی از شماره های خود را به آن اختصاص داد.

* میزان محبوبیت: اصلا سریال محبوبی نشد، یعنی کلا سریالی نبود که کسی درباره اش حرف بزند، خیلی بی سروصدا تمام شد و رفت و بایگانی شد.


مختارنامه

داود میرباقری

* شبکه: یک

* کی پخش شد؟ 1389

* چند قسمت بود؟ 40 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ داود میرباقری با پشتوانه چند تجربه تاریخی از جمله سریال موفق امام علی (ع) سراغ مختارنامه رفت. او با این سریال یک بار دیگر تحسین ها را متوجه خود دید و نام یک اثر تاریخی موفق دیگر را به کارنامه اش افزود.

هنر میرباقری این بود که به جای روایت خشک، قصه ای تاریخی را دراماتیزه کرد و با پررنگ کردن اتفاقات حاشیه ای مختار و عصرش، توجه عام و خاص را برانگیخت. مختارنامه از معدود سریال های طولانی است که در ۴۰ هفته پخش، دچار افت ریتم نشد.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ شمایل مختار که توسط فریبرز عرب نیا تصویر شد، بر اصل سریال غلبه دارد به طوری که خیلی ها با شنیدن نام مختار تصویر عرب نیا در ذهن شان حک می شود. علاوه بر آن داستان خود مختارنامه و اتفاقات پیرامونی واقعه عاشورا تصاویر مانای سریال است.

* حاشیه: اولین حاشیه مختارنامه موسیقی پایانی و پخش تک خوانی یک زن بود که لالایی جانسوزی می خواند. البته رییس وقت سازمان صداوسیما بعدها از این خواننده تقدیر کرد و حمایت قاطعش را نشان داد.

بعد نوبت به بحث بودجه و مبلغ قراردادها رسید که البته دیرپا نبود. در این میان جمال شورجه اولین کارگردانی بود که لب به انتقاد از سریال گشود، خشونت زیاد مختارنامه را تقبیح کرد و از مسئولان سیما گلایه کرد. اعتراض به نمایش چهره حضرت عباس (ع) مهمترین حاشیه مختارنامه بود.

میرباقری خیلی تلاش کرد اما در نهایت چهره حضرت در هاله ای از نور نشان داده شد. در این میان بحث دستمزد بازیگران هم مطرح شد که البته دیری نپایید. حاشیه دیگر سریال پخش گزارش های مردمی بود که بعد از پایان سریال اتفاق سال ۸۸ را با درون مایه سریال قیاس می کرد.

* میزان محبوبیت: مختارنامه از سریال های پرمخاطب و محبوب دهه اخیر تلویزیون است که بارها بازپخش شده.


کلاه پهلوی

سید ضیاءالدین دری

* شبکه: یک

* کی پخش شد؟ 1391

* چند قسمت بود؟ 54 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است از داریوش فرهنگ بازیگر خود سریال وام بگیریم که گفته بود: «اشتباه از جایی شروع می شود که شما از روز اول برای ۳۰ قسمت قرارداد می بندید و بعد سریال به ۵۵ قسمت تبدیل می شود. این اشتباه فاحش سریال کلاه پهلوی است.»

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ بیش از همه حواشی سریال و پاسخ کارگردان به انتقادات در ذهن حک شده.

* حاشیه: اگر بخواهیم حاشیه های ریز و درشت کلاه پهلوی را ردیف کنیم همه شان در این ستون جا نمی شود. از انتقادهای بیشمار چهره های سیاسی که بگذریم در درون خود سریال پر بود از حواشی. مثلا عروسی کریم با عالیه واکنش تند روزنامه جمهوری اسلامی را به همراه داشت که نوشته بود این مجموعه، عبور از خط قرمزهای ارزشی را تا یک قدم مانده به ابتذال «فیلمفارسی» دوران طاغوت پیش برده است.

کشف دمپایی «نادر» در دوره رضاخان هم از آن دست حاشیه هایی بود که اتفاقا توسط روزنامه هفت صبح هم رقم خورد و سروصدا کرد. حواشی تا پایان سریال ادامه داشت که اوج آن اعتراض به نشان دادن رختخواب عروس و داماد بود، به طوری که شورای نظارت بر صداوسیما وارد کار شد و اخطاری جدی به سریال روا داشت.

آخرین قسمت کلاه پهلوی هم با حذف ۱۲ قسمت به پایان رسید. دیگر حاشیه سریال به اعتراض آنا نعمتی بازیگر کلاه پهلوی برمی گردد که به خاطر کم شدن نقشش انتقادها را روانه کارگردان کرد. بحث هزینه سریال هم دیگر حاشیه این مجموعه تلویزیونی بود. ضیاءالدین دری هم بارها مصاحبه و از سریالش دفاع می کرد؛ سریالی که ساختنش ۱۰ سال زمان برد.

* میزان محبوبیت: با توجه به پروسه طولانی ساخت سریال کلاه پهلوی و نیز تجربه خوب کیف انگلیسی، نوید سریال ماندگار دیگری از دری می داد اما این اتفاق رخ نداد و کلاه پهلوی محبوب نشد.


پس از باران

سعید سلطانی

* شبکه: سه

* کی پخش شد؟ 1379

* چند قسمت بود؟ 37 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ یکی از بهترین سریال های دهه هفتاد که با داستان پر کشش و ساختار خوبی که داشت، توانست عنوان سریال «خیابان خلوت کن» را به خودش اختصاص دهد.

سریال از زمانی که به بخش فلاش بک و روایت داستان خانم کوچیک و ارباب رسید، اوج گرفت و هر هفته بر میزان مخاطبانش افزوده می شد اما افت افزایش تعداد قسمت ها گریبان این سریال را هم گرفت و از جایی که داستان خانم کوچیک به پایان رسید و سریال دوباره به زمان حال برگشت، افت سریال هم شروع شد.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ خانم کوچیک با بازی مرجان محتشم، اولین تصویری است که از «پس از باران» در ذهن ها به یادگار مانده. مرجان محتشم بعد از آن مورد توجه کارگردانان سینما قرار گرفت اما به خاطر انتخاب های اشتباه و بازی در یکی دو فیلم معمولی، خیلی زود از یادها رفت.

* حاشیه: یکی از شخصیت های منفی و حرص درآر سریال، کاراکتر فرخ با بازی رحیم نوروزی بود. نقش بزرگسالی او را در زمان حال جهانگیر الماسی بازی کرد که بازی اغراق شده او داد همه را درآورد.

* میزان محبوبیت: بی هیچ بروبرگردی یکی از محبوب ترین و پرمخاطب ترین سریال های ۵۴ قسمت بود. اگر ۱۰ قسمت آخرش را فاکتور بگیریم باید گفت جزو سریال های بی نقصی بود که در آن سال ها تولید شد. در آن سال ها بازیگران سریال به واسطه محبوبیتی که کسب کرده بودند، تبدیل به تیتر خیلی از رسانه های عامه پسند شدند.


پلیس جوان

سیروس مقدم

* شبکه: سه

* کی پخش شد؟ 1380

* چند قسمت بود؟ 40 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ در سال هایی که سریال های ملودرام و پلیسی در ۱۳ یا نهایت ۲۶ قسمت تولید می شدند، پلیس جوان خرق عادت کرد و تعداد قسمت هایش را به ۴۰ قسمت افزایش داد. این سریال به شکل هفتگی پخش می شد و بیش از یک فصل روی آنتن بود اما نکته ای که موجب شده بود طولانی بودن این سریال حسابی توی ذوق بزند، کشدار شدن داستان در قسمت های پایانی بود به طوری که همین مسئله موجب شد تا محبوبیت سریال در هفته های آخر فروکش کند.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ شهاب حسینی هر چند پیش از پلیس جوان کار بازیگری را شروع کرده بود اما با بازی در نقش یونس بود که دیده شد و به چشم آمد و از همانجا در ذهن ها ماندگار شد.

در کنار شهاب، فرهاد اصلانی که نقش همکار یونس را بازی می کرد هم مورد توجه قرار گرفت. درآوردن درست لهجه و بازی خوب اصلانی موجب شد تا این کاراکتر هم ماندگار شود.

* حاشیه: حاشیه اش بیشتر به خاطر همان قسمت های پایانی اش بود که داد همه را درآورده بود. قصه ایدز گرفتن نامزد یونس و انجمن مادر یونس راه انداخته بود هم نقل محافل بود.

* میزان محبوبیت: پلیس جوان با همه اغراق هایی که داشت، حسابی مورد توجه قرار گرفت و تبدیل به یکی از سریال های پرمخاطب شد. شاید اگر سریال درهمان ۲۶ قسمت استاندارد تولید می شد و افزایش پیدا نمی کرد، از محبوبیتش کاسته نمی شد.


یوسف پیامبر (ع)

فرج الله سلحشور

* شبکه: یک

* کی پخش شد؟ 1387

* چند قسمت بود؟ 45 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ سلحشور دست روی یکی از جذاب ترین قصه های قرآنی گذاشته بود. با این حال در ۱۰ قسمت نخست که مربوط به کودکی حضرت یوسف (ع) است اتفاقات خیلی کند و سر صبر روایت می شدند. ۱۰ قسمت یعنی ۷۰ روز و خب این برای یک سریال اصلا آمار خوبی نیست. بعد از آن و با شروع ماجرای عشق زلیخا داستان ریتم گرفت.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ بارزترین تصویری که از سریال یوسف پیامبر (ع) در ذهن مخاطبان مانده همان ماجرای عشق آتشین زلیخا به یوسف است. نام بازیگر آن یعنی مصطفی زمانی هم سر زبان ها بود.

* حاشیه: سریال از همان قسمت نخست دچار حاشیه شد. برخی کارشناسان مذهبی و مورخان اعلام کردند نام هایی که سلحشور برای شخصیت های سریال خود انتخاب رده است در تفاسیر شیعه وجود ندارد. حتی حداد عادل که آن زمان رییس کمیسیون فرهنگی مجلس بود، گفت: «چگونه می شود یک کارگردان مدعی باشد که بر اساس قرآن سریال ساخته است اما در اولین گام نام قرآنی حضرت یوسف را تغییر دهد و نام یوزارسیف بر او بگذارد.»

در قسمت دوم هم ماجرای حضرت یعقوب که همزمان با دو خواهر ازدواج کرده و در یک زمان ۵ همسر داشته است، حاشیه های بی شماری به همراه داشت.

* میزان محبوبیت: به رغم ایرادهای ساختاری، مردم یوسف پیامبر (ع) را می دیدند و برای آنها ملاک قصه بود و وسوسه این که بالاخره داستان عشق زلیخا چگونه تصویر شده.


به کجا چنین شتابان

ابوالقاسم طالبی

* شبکه: 3

* کی پخش شد؟ 1388

* چند قسمت بود؟ 48 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ ریتم مشخصی نداشت. در بعضی قسمت ها تند پیش می رفت و بعضی مواقع، داستان آنقدر کش پیدا می کرد که حتی در پنج قسمت هم اتفاق خاصی نمی افتاد. به طور کلی می شد کل داستان سریال را در ۱۰ قسمت روایت کرد و اصلا نیازی به این حجم قسمت نداشت. به طور متوسط در هر قسمت ۱۰ دقیقه داستان پیش می رفت و باقی ماجرا، دیالوگ های شعاری و طولانی بی ارتباط با سریال بود. با این حال از آنجایی که مخاطبان اصولا به سریال های خانوادگی علاقمند هستند و به ماجراهایی که در خانواده های بزرگ اتفاق می افتد روی خوش نشان می دهند، با این حال به دلیل پخش این سریال بعد از حوادث انتخابات ۸۸ باعث شد مردم آنطور که باید به آن اقبال نشان ندهند.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ تکرار این سریال تا همین چند روز قبل در شبکه آی فیلم پخش می شد و خب شاید الان با تماشای قسمت هایی از آن چیزهای زیادی به یادمان بیاید اما تنها تصویری که از «به کجا چنین شتابان» در ذهن ها مانده همان تیتراژ ابتدایی است که آهو خردمند با یک نان سنگک در حال راه رفتن است.

* حاشیه: برخی نکات در سریال وجود داشت که حاشیه ساز شد. مثلا اولین بار مصرف کوکائین در این سریال به نمایش درآمد یا راجع به دست دادن زن و مرد و استخر مختلط و ... صحبت هایی به میان آمد.

* میزان محبوبیت: به طور کلی در سال ۸۸ این سریال زیاد به چشم نیامد.


همه چیز آنجاست

شهرام شاه حسینی

* شبکه: 3

* کی پخش شد؟ زمستان 1393

* چند قسمت بود؟ 60 قسمت


* چقدر کشش داشت؟ بعد از مدت ها، بخش مهمی از مخاطبان را پای تلویزیون کشید. نه اینکه سریال خوب و درجه یکی باشد؛ چون اتفاقا به لحاظ کیفی، اصلا جایگاه قابل قبولی نداشت. خرده قصه ها منطق خاصی نداشتند و در کنار قصه اصلی، تشکیل یک واحد را نمی دادند.

اگر دیالوگ های طولانی، شعاری و آموزنده که بدون دلیل خاصی وسط سریال چیده شده بودند را از آن می گرفتند، می شد در تعداد قسمت های کمتری آن را به پایان برسانند. در کنار تمام ضعف هایی که داشت، به دلیل دست گذاشتن روی سوژه های عامه پسند مثل اعتیاد، دعوای عروس و مادرشوهر، خیانت، عشق به مرد متاهل و خلاصه این جور موارد، مردم از آن استقبال کردند.

در واقع «همه چیز آنجاست» روی الگوی سریال های ترکیه ای پیش رفت و شاید به همین دلیل هم مورد توجه قرار گرفت.

* از آن چه چیزی به یادمان مانده؟ نه قصه سریال آنقدر کشش داشت که بعد از گذشت مدت ها، در ذهن ها باقی بماند نه بازی ها به حد زیادی اثرگذار بود و نه موج خاصی در جامعه رقم زد که بتوان آن را ماندگار دانست. سریال در زمان خودش روی آنتن رفت و الان بعد از گذشت نزدیک یک سال، چیز زیادی از آن به ذهن مخاطبانش نمانده.

* حاشیه: قرار بود ۵۰ قسمتی باشد اما از آنجایی که استقبال از آن بالا رفت اعلام کردند که قرار است آن را ادامه دهند و تا ۶۰ برسانند.

* میزان محبوبیت: یکی از پرمخاطب ترین سریال های زمستان سال گذشته بود.