۵ ماموریت فضایی شوروی که هیچ‌گاه عملی نشدند

مجله دیجی کالا - احسان حاجیان: اتحاد جماهیر شوروی نخستین کشوری بود که ماهواره، سگ، فضانورد مرد، فضانورد زن، و ایستگاه فضایی به مدار زمین فرستاد.

ناسا از رقابت با برنامه‌های فضایی شوروی عاجز بود تا این که برنامه آپولو را، که یک پروژه عظیم و بی‌سابقه بود، با موفقیت انجام داد و توانست برای نخستین بار انسانی را روی سطح ماه قرار دهد. با این وجود، دولت شوروی تا زمان فروپاشیش رویاهای فضایی بزرگی در سر داشت.

در ادامه با پنج پروژه‌ی جاه‌طلبانه‌ی شوروی که هیچ گاه عملی نشدند آشنا می‌شوید.

۱-فضاپیمای بوران

شاتل‌های فضایی برای سه دهه اسب بارکش برنامه‌های فضایی امریکا بودند. از سال ۱۹۸۱ تا سال ۲۰۱۱ میلادی فضانوردان و محموله‌های امریکا با شاتل به مدار می‌رفتند.

به جز دو حادثه‌ی ناگوار برای شاتل چلنجر و شاتل کلمبیا، شاتل‌ها بسیار موفق بودند، حمل بسیاری از قسمت‌ها و اجزای ایستگاه فضایی بین‌المللی، در مدار قرار دادن تلسکوپ فضایی هابل، و آزمایش کردن فناوری‌های جدید از جمله خدمات شاتل‌ها هستند.


اتحاد جماهیر شوروی صاحب شاتل فضایی خود بود. این شاتل که "بوران" (Buran) نام داشت در سال 1988 میلادی پا به صحنه گذاشت.

بوران فقط یک بار پرواز کرد. با وجود شباهت ظاهری به برنامه‌ی شاتل‌های فضایی امریکا بسیاری از آن بدگویی می‌کنند. اما بر اساس اطلاعات وب سایت buran.ru در طراحی شاتل روس‌ها تفاوت‌هایی وجود داشت که آن را از شاتل‌های امریکا متمایز می‌کرد.

بوران به گونه‌ای طراحی شده بود که در صورت نیاز کاملا خودکار عمل کند. در حقیقت اولین و تنها ماموریتی که انجام داد نیز به صورت کاملا اتوماتیک بود. بدین صورت که بوران به شکل خودکار به مدار زمین رفت و بدون حضور خلبان به زمین بازگشت.

بوران پیشران‌های عقبی شاتل‌های امریکایی را نداشت. در عوض روس‌ها روی راکتی به نام "انرجیا" (Energia) کار می‌کردند که مسئول رساندن شاتل به مدار بود. انرجیا به عنوان یک سامانه‌ی چند بار مصرف طراحی شده بود.

دو تا از چهار مرحله‌ی بوستر آن، پس از این که سوختشان تمام شد از راکت جدا می شوند و به وسیله‌ی چترهای نجات به آرامی‌روی زمین فرود می‌آیند تا بتوان آن‌ها را بازیابی کرد.

(اگر این قضیه برایتان اشنا به نظر می‌رسد به این علت است که ربع قرن بعد از طراحی انرجیا، ایلان ماسک و شرکتش اسپیس ایکس بر روی راکت‌های قابل بازیابی کار می‌کنند).

در حالی که شاتل‌های امریکا چند بار محموله‌هایی سری را برای پنتاگون به فضا بردند بوران ساخته شده بود تا آشکارا ماموریت‌های نظامی‌انجام دهد.

بوران حتی به گونه‌ای طراحی شده بود که در صورت لزوم بمب‌های هسته‌ای با خود حمل کند. اما در نهایت، در سال 1993 این برنامه لغو شد. در سال 2002 میلادی هنگامی که سقف محل نگهداری آن در پایگاه فضایی بایکنور ریزش کرد، از زده خارج شد.

2-فرود آوردن انسان روی ماه

برنامه‌ی امریکایی آپولو تا این لحظه تنها برنامه موفقیت‌آمیز فرود آمدن انسان روی ماه و هر سطح غیر زمینی دیگری بوده است.

اتحاد جماهیر شوروی برنامه‌های بزرگی برای فرود آوردن فضانوردان بر سطح ماه پیش از آمریکا داشت اما این برنامه‌ها هیچ‌گاه عملی نشد و فضاپیماها هیچ وقت پرتاب نشدند. با این وجود مسولان شوروی تا سال 1989، زمان اندکی پیش از فروپاشی این کشور، به شکست اعتراف نکردند. برنامه‌ریزی‌ها از سال 1963 آغاز شد.

راکت‌های سایوز پیاپی موفق شدند فضانوردان را در مدارهایی بالاتر و دورتر از زمین قرار دهند، هدف نهایی این بود که فضانوردان را به مدار ماه وارد کنند. در ماموریت‌های "لونا" (Luna) تلاش می‌شد سفینه‌های بدون سرنشین به آرامی‌بر سطح ماه فرود آیند و مقدمات فرود انسان روی ماه را فراهم کنند.


به غیر از آشوب‌های سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی، تعدادی حادثه کلیدی فرود بر سطح ماه را متوقف کردند. در سال 1967 سفینه سایوز-1 (Soyuz-1) به علت باز نشدن چترش هنگام فرود سقوط کرد و موجب کشته شدن فضانورد "ولادیمیر کاماروف" (Vladimir Kmarov) شد.

هم‌چنین، تعدادی از پروازهای آزمایشی بدون سرنشین در رسیدن به مدار ماه ناموفق بودند و مانع برنامه‌های بعدی شوروی شدند. به طور خاص شکست "زند-6 "(Zond-6) عیب‌های سامانه‌های بدون سرنشین که قرار بود فضانوردان را به ماه ببرند اشکار کرد.

اتحاد جماهیر شوروی توانست اتصال دو فضاپیمای سایوز-4 و سایوز-5 را در مدار انجام دهد و گامی‌به سوی ماه بردارد؛ عده‌ای فضاپیمایی را که از این اتصال به وجود آمد نخستین ایستگاه فضایی می‌نامند.

با این وجود پیش از این که بتوانند گام‌های بعدی را بردارند موشک پرتابگر آن‌ها (N1) در پایگاه فضایی منفجر و موجب صدمات گسترده‌ای شد. در نهایت، در سال 1969 امریکایی‌ها با موفقیت بر سطح ماه فرود آمدند و برنامه شوروی برای فرستادن انسان به ماه از اولویت خارج شد.

3-ماموریت‌های سرنشین‌دار به مریخ و زهره

برنامه‌ی آپولو این تصور جاه‌طلبانه را به وجود اورد که می‌توان ماموریت‌های سرنشین‌دار به سیاره‌های مریخ و زهره انجام داد. اما این جاه‌طلبی هیچ گاه از مرحله‌ی برنامه‌ریزی فراتر نرفت.

روس‌ها برنامه مشابهی داشتند و در حالی که پروژه‌‌ی آن‌ها هیچ‌گاه از طراحی روی کاغذ فراتر نرفت از ایده‌های خیال‌پردازانه و غیرممکن ناسا گسترده‌تر و بهتر بود.

روس‌ها حتی تصمیم داشتند فضاپیمای خود را در مدار زمین بسازند. از آن زمان تا کنون فقط اجزای ایستگاه فضایی بین‌المللی با موفقیت در فضا سرهم بندی شده‌اند.


روس‌ها از توسعه راکت "ساترن 5″ (Saturn V) با خبر بودند و تصمیم داشتند از آمریکایی‌ها بهتر عمل کنند. در سال 1959 میلادی آن‌ها کار روی فضاپیماهای سرنشین‌دار شناسایی به مقصد دو سیاره‌ی مریخ و زهره را آغاز کرده بودند. طبق جدول زمان‌بندی، تاریخ انجام ماموریت در سال 1971 میلادی بود.

روس‌ها تا جایی پیشرفته بودند که سه فضانورد، "اندره بوژکو" (Andrei Bozhko) و "بوریس الیبیشف" (Boris Ulibishev) و "جرمن مانوفتسف" (German Manovtsev)، به مدت یک سال در مدار زمین قرار داشته باشند تا بتوانند تنهایی و انزوا را در ماموریت‌های فضایی شبیه‌سازی کنند.

بر اساس بررسی‌های برخی از مورخان فضایی، برنامه‌های تحت پیگیری شوروی برای انجام سفر فضایی سرنشین‌دار به ماه ماموریتی ابتدایی و آزمایشی بوده و تصمیمی‌ جدی برای سفر به ماه وجود نداشته؛ هدف واقعی آن‌ها مریخ بوده است.

اما برنامه سفر به ماه امریکا باعث تغییر برنامه فضایی روس‌ها شد و ان‌ها مجبور شدند انرژی خود را نخست روی سفر به ماه متمرکز کنند. در سال 1966 میلادی برنامه سفر انسان به مریخ به کلی به فراموشی سپرده شد.

4-ایستگاه فضایی نظامی

مسابقه‌ی فضایی تنها شامل ماموریت‌های اکتشافی صلح‌آمیز نبود. بسیاری از راکت‌هایی که در نخستین سال‌های مسابقه فضایی از آن‌ها به عنوان پرتابگر استفاده می‌شد در نهایت به عنوان موشک بالستیک بین‌قاره‌ای مورد استفاده قرار گرفتند.

اما روس‌ها چیزی داشتند که دیگر کشورها نداشتند: یک پایگاه نظامی‌سرنشین‌دار در فضا.


برنامه "آلماز" (Almaz) در مجموع سه ماموریت به مقصد فضا انجام داد. نخستین ماموریت، سالیوت-2 (Salyut 2)، پس از قرار گرفتن در مدار شکست خورد. سالیوت 3 و سالیوت 5 موفق بودند و در سال‌های 1974 و 1976 میلادی در مدار قرار گرفتند.

آن‌ها پروژه‌هایی آزمایشی بودند که هدف نهایی‌ آن‌ها استفاده نظامی‌گسترده‌تر از فضا بود که حتی شامل بهره‌گیری از توپ‌های سریع "ریختر ار-23″ (Rikhter R-23) در فضاپیمای سالیوت-3 می‌شد. ریختر توپ خودکاری بود که برای استفاده در جنگنده‌های نیروی هوایی شوروی ساخته شده بود.

مقامات شوروی ادعا می‌کردند هر دو فضاپیما اهدافی صلح آمیز دارند در حالی که در واقع، آن‌ها به عنوان نمونه‌هایی آزمایشی برای انجام عملیات شناسایی در فضا مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

گفته می‌شود توپ ایستگاه سالیوت-3 تنها یک بار آن هم در روز پایانی ماموریت شلیک کرده بود. برای ایستگاه چهارمی نیز با نام "او پی اس - 4″ برنامه‌ریزی شده بود اما در نهایت اوراق شد. مقامات اتحاد جماهیر شوروی به این نکته پی برده بودند که ایستگاه‌های فضایی سرنشین‌دار به اندازه ماهواره‌های شناسایی موثر نیستند.

البته تمام این پروژه‌ها سری نبودند. نشانه‌های اندکی برای عموم وجود داشت که این ایستگاه‌ها به آن اندازه‌ای که ادعا می‌شود صلح آمیز نیستند. هم چنین آزمایش توپ ایستگاه سالیوت-3 در جهتی انجام شد که پرتابه‌ها به سرعت وارد جو می‌شدند و می‌سوختند.

5-نمونه برداری از سیارک‌ها

آژانس فضایی شوروی برنامه‌ریزی کرده بود در سال 1991 میلادی یک ماموریت نمونه‌برداری از سیارک‌ها را انجام دهد. قرار بود فضاپیمای این پروژه به مقصد سیارک وستا، دومین سیارک بزرگ کمربند سیارک‌ها، پرتاب شود، از سطح آن نمونه‌برداری کند، و به زمین باز گردد.

این پروژه که به طور مشترک توسط روسیه و فرانسه انجام می‌شد با موانعی رو به‌رو شد. پرتاب فضاپیما تا سال 1994 به تعویق افتاد و زمانی که در سال 1991 اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید به طور کامل لغو شد.


قرار بود فضاپیما از گرانش سیاره مریخ بهره بگیرد و یک کاوشگر فضایی را به سمت سیارک وستا پرتاب کند که احتمالا به وسیله بالون بر روی سطح آن فرود می‌آمد.

با وخیم‌تر شدن اوضاع سیاسی شوروی جزییات پروژه نیز تغییر ‌کرد. برنامه نهایی فضاپیما که قرار بود در سال 1996 انجام شود سفری بزرگ شامل استفاده از گرانش مریخ برای رفتن به پنج سیارک بود که در سال 2001 میلادی نمونه برداری خود را به پایان برساند.

در حالی که تعداد زیادی هدف برای این ماموریت در نظر گرفته شده بود و احتمال می‌رفت آژانس فضایی اروپا شریک نهایی آن باشد هیچ سخت‌افزار کاملی ساخته نشد. حتی پس از فروپاشی شوروی نیز انجام این پروژه مد نظر بود اما در نهایت لغو شد.