محمد رسول الله و اسکار، سیاسی بود؟

آیا راه نیافتن فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» به فهرست نامزدهای اسکار سیاسی بود؟

روزنامه شهروند: بعد از راه نیافتن «محمد رسول‌الله(ص)» به فهرست نامزدهای اولیه اسکار، حرف و حدیث‌هایی شنیده شد مبنی بر مداخلات سیاسی و فشارهای واردشده از سوی لابی‌های جریان‌های افراطی ضد اسلامی. البته همه تند و عجول نرفتند. ازجمله وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی جنتی، با جهت‌گیری محافظه‌کارانه‌تر دراین‌باره گفت: «مطمئنیم انتخاب و یا عدم انتخاب فیلم توسط آکادمی محترم اسکار از ویژگی‌های والای مضمونی و فنی فیلم نمی‌کاهد.» او در ادامه عنوان کرده بود: «در گذشته هم این‌گونه بوده و در برخی از جشنواره‌ها ازجمله اسکار عوامل سیاسی خیلی دخیل بوده یا در برخی از دیگر جشنواره‌ها ما می‌بینیم که برخی آثار را یک مرتبه تقدیر کرده و به آنها جایزه می‌دهند که اصلاً شایسته این جایزه نیست؛ اما به دلایل سیاسی یک فیلم را انتخاب می‌کنند.

احتمال می‌دهم که برخی از دلایل سیاسی و مذهبی در این امر دخیل بوده باشد؛ به‌هرحال باید کمی زمان بگذرد تا ببینیم چه دلایلی پشت پرده بوده است.» حجت‌الله ایوبی هم عنوان کرد که این فیلم اسکارش را از مردم می‌گیرد و با اندکی تغییر لحن پا جای پای وزیر فرهنگ گذاشت.

منتها در این میان برخی هم تند و تیز تاختند. ازجمله محمد باقری‌بناب، عضو فراکسیون هنر و رسانه مجلس گفت: «اسکار همواره تحت‌ تأثیر لابی‌های صهیونیستی بوده و مشخص بود که این فیلم فاخر ایرانی را به دلیل تأثیراتی که در عرصه بین‌المللی مشاهده کرده‌اند، از فهرست خود حذف می‌کنند. فیلم‌هایی نظیر «محمد رسول‌الله(ص)» که بی‌طرفانه و براساس حق و حقیقت ساخته شده‌اند تأثیرات شگرفی در سطح بین‌المللی دارند که همین موضوع استکبار جهانی و صهیونیست‌ها را نگران کرده است.» در ادامه اما این تعابیر و تفاسیر تند و تیزتر می‌شود. روز گذشته یکی از خبرگزاری‌ها پا فراتر گذاشت و عدم انتخاب این فیلم در فهرست اولیه نامزدهای اسکار را منتسب به جریان‌های روشنفکری دانست.

ماجرا از این قرار بود که یکی از مجلات داخلی در هفته‌های گذشته از برخی چهره‌های منتقد درباره انتخاب فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» نظرخواهی کرده بود. اغلب چهره‌ها با معرفی این فیلم به‌عنوان نماینده ایران به اسکار مخالف بودند و پیش‌بینی‌شان چنین بود که به فهرست نامزدها راه پیدا نمی‌کند.

خبرگزاری مربوطه هم این نظرخواهی را ایجاد جو رسانه‌ای در داخل کشور برای کنار گذاشتن فیلم تعبیر کرده بود. منتها با نگاه کردن به فهرست فیلم‌های خارجی نامزد اسکار در این سال‌ها انصافا به نتیجه‌ای دیگر خواهیم رسید که در ادامه خواهیم گفت. پیش از این بررسی البته باید اشاره کرد در این‌که اسلام هراسی یکی از پایه‌های فکری تولید برخی فیلم‌ها در ‌هالیوود بوده شکی نیست؛ اما به نظر می‌رسد باید همه را به آرامش فراخواند و از دیدگاهی فراگیر به ماجرا نگاه کرد. مجید مجیدی همان کارگردانی است که در ‌سال ١٩٩٨ با فیلم «بچه‌های آسمان» در فهرست پنج نامزد نهایی اسکار قرار گرفت.

اما این‌که چرا امسال با فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» بخت حضور در فهرست اولیه را هم پیدا نمی‌کند، جای سوال دارد. می‌توان تنها از یک دریچه نگاه کرد و راه نیافتن این فیلم را منتسب به فشارهای سیاسی دانست؛ اما به فهرست انتخاب‌های آکادمی اسکار در سال‌های گذشته در بخش فیلم‌های خارجی، در این گزاره شک و شبهه‌هایی وارد می‌کند.

«جلوه‌های ویژه» نمی‌خواهند

یکی از نقاط تحسین‌برانگیز فیلم «محمد رسول‌الله(ص)»، فیلمبرداری، تصاویر خیره‌کننده و در کل جلوه‌های بصری این فیلم بود. درواقع مجید مجیدی از سینمای قصه‌گوی خود فاصله گرفت تا در نمایشی عظیم تحت عنوان پروژه‌ای بزرگ، بخش‌هایی از زندگی پیامبر اکرم(ص) را به تصویر بکشد. قریب به ٧٠‌ میلیارد تومان نیز برای آن هزینه شد تا فیلم بتواند در سطوح بین‌المللی بازتابی درخور داشته باشد؛ کمااین‌که داشت؛ در مونترال با تحسین مواجه شد و کامنت‌هایی از برخی سینماگران بزرگ جهان چون فورد کاپلا دریافت کرد.

اما آیا تمام اینها برای راه یافتن این فیلم به فهرست نامزدهای اسکار خارجی‌زبان کافی است؟ «جلوه‌های ویژه» و پروژه‌هایی که از آن با عنوان Big Production یاد می‌شود، در سینمای آمریکا کم نمونه ندارد. در سینمایی که «ارباب حلقه‌ها»، «هری پاتر»ها و «جنگ ستارگان» ساخته می‌شود، قطعا جلوه‌های بصری و فناوری‌های تکنیکی در این زمینه چندان امتیازی به حساب نمی‌آید. به یاد داشته باشیم که اکثر منتقدان داخلی، نقد اصلی را به فیلمنامه فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» وارد می‌دانستند؛ فیلمنامه‌ای که روایتگری در قالب قصه را رها کرده بود و هر چقدر که به لحاظ جلوه‌های بصری، چشم‌نواز بود، به لحاظ دراماتولوژی یک روایت تاریخی، ضعف و کاستی داشت. و مجید مجیدی که با سینمای قصه‌گو به اسکار راه پیدا کرده بود، بدون این قصه‌گویی، از اسکار حذف شد.

باید دقت داشته فیلم‌های راه‌یافته به نامزدهای اسکار در بخش خارجی زبان، بیشتر آثاری بوده‌اند حاوی روایت و نگاه شخصی کارگردان به ماجرا یا نمونه‌هایی بوده‌اند منعکس‌کننده نوعی نگاه از جامعه روز کارگردان. اگر «بچه‌های آسمان» به اسکار راه پیدا می‌کند، قصه‌ای برای روایت دارد و نگاهی که محصول برداشت‌های یک کارگردان از جامعه خویش است. اصولاً فیلم‌های تاریخی در سطح پروژه‌های عظیم در فهرست نامزدهای اسکار خارجی‌زبان دیده نمی‌شود.

بنابراین بهتر است به جای نشانه رفتن انگشت اتهام به این و آن و حتی بدتر از آن، عناصر نفوذی داخلی(!)، نگاهی به این فهرست بیندازیم. حتی فیلم «ده فرمان» که مبتنی بر زندگی حضرت موسی(ع) بود و در ‌سال ١٩٥٦ ساخته شد، از تمامی جوایز اسکار توانست جایزه مربوط به جلوه‌های ویژه را دریافت کند. حالا پروژه‌ای عظیم در ایران کلید خورد به اسم فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» که درنهایت به لحاظ فناوری‌های جدید با پروژه‌های همتای خود در آنسوی جهان قابلیت رقابت دارد.

اما باید پذیرفت این موضوع چندان مبنای داوری در جایزه اسکار نبوده است و داوران آکادمی در بخش رقابت‌های فیلم‌های خارجی، به روایت‌های شخصی کارگردان، نگاه ویژه او و مهم‌تر از همه جامعه‌ای که در فیلم خود بازتاب می‌دهد، نظر داشته‌اند. بنابراین کنار گذاشته شدن فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» هرچند برای هر مسلمان ایرانی ناراحت‌کننده است، اما تماما هم به نفوذهای سیاسی و فشارهای غیرهنری مربوط نبوده و نیست. کاش مجیدی همان سینمای قصه‌گو را در پرداختن به زندگی پیامبر اکرم(ص) نیز مدنظر قرار می‌داد تا امروز شاهد کنار گذاشتن فیلم از نامزدهای اولیه اسکار نباشیم. هرچند همچنان تمام منتقدان در همه جای جهان اعتقاد دارند که جایزه اصلی را فیلم از برگزارکنندگان هیچ جایزه‌ای نمی‌گیرد؛ بلکه در گذر زمان از تاریخ می‌گیرد و از مردم.