فراز و فرودهای روابط ایران و اعراب

روزنامه هفت صبح - مهسا مژدهی: روابط ایران با کشورهای عربی در طول زمان فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است. ایران در منطقه ای واقع شده است که اکثریت کشورها عرب هستند. در دولت های نهم و دهم تنش با برخی از کشورهای جهان عرب افزایش یافت. در دولت یازدهم هم هر چند به نظر می آمد تلاش هایی برای بهبود روابط صورت گیرد اما مواردی چون پشتیبانی ایران از دولت اسد در مقابل تروریست های مورد حمایت عربستان و قطر، جنگ داخلی یمن، توافق هسته ایران با غرب و اعدام شیخ نمر و تعرض به سفارت عربستان مانع از ترمیم روابط شد و حالا در بحرانی ترین شرایط موجود قرار داریم تا جایی که دو روز قبل کشورهای موسوم به اتحادیه عرب بیانیه ای را بر ضد حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران صادر کردند اما در میان همین کشورهای عربی برخی هم هستند که رابطه بهتری با ایران دارند یا تضادهای کمتری را تجربه کرده اند.

گروه قرمز

روابط با این کشورها متخاصمانه و تیره و تار است

عربستان صعودی


روابط ایران با عربستان سعودی هیچگاه در سطح قابل قبولی نبوده است. حالا ۸۴ سال از حکومت سعودی ها در عربستان می گذرد. تاکنون منازعات سیاسی بسیاری بین دو کشور رخ داده که علت عمده آن اختلافات اعتقادی و سیاسی متعدد است. در دوران پس از انقلاب میزان این تنش ها نسبت به گذشته افزایش یافت. با آغاز به کار دولت یازدهم انتظار می رفت تا روابط بین عربستان و ایران رو به بهبود برود اما وقتی موضوع مذاکرات هسته ای ایران با غرب مطرح شد و سپس به نتیجه رسید، عربستان مخالفتش را با آن پنهان نکرد.

از سوی دیگر اختلاف ایران و عربستان در مورد یمن و سوریه هم اوضاع را تیره تر کرد و حمایت ایران از حوثی ها در یمن و از اسد در سوریه به مذاق عربستان خوش نیامد. رابطه این دو کشور بالاخره بعد از اعدام شیخ نمر و عکس العمل ها در ایران، به طور کامل از سوی عربستان قطع شد. عربستان در روزهای اخیر دست از تلاش برای همراه کردن کشورهای دیگر عربی با خود برای قطع ارتباط با ایران برنداشته است.

امارات متحده عربی

امارات از منظر اقتصادی روابط گسترده ای با ایران دارد، به طوری که در ۸ ماه اول امسال حجم واردات از امارات بیش از ۵ میلیارد دلار و حجم صادرات به آن بیش از ۳ میلیارد دلار بوده. امارات در سالیان اخیر به یکی از مقاصد مهم برای گردشگران ایرانی تبدیل شده است. اما اوضاع در زمینه سیاسی به خوبی مبادلات تجاری نیست. امارات سابقه طولانی در ادعاهایی نسبت به خلیج فارس و جزایر سه گانه داشته که همواره رابطه دو کشور را دچار تنش کرده است. به نظر می آید در ابوظبی اوضاع به خوبی دبی پیش نمی رود. وزیر خارجه این کشور در سال های اخیر حملات لفظی را نسبت به ایران انجام داده.

عبدالله بن زاید در مواردی چون مسئله هسته ای، بحران یمن و حالا در مورد روابط ایران با عربستان مواضعی ضد ایرانی از خود نشان داده است به طوری که در مورد حوادث اخیر از کشورهای عرب خواست تا موضعی قاطع و متحد در رابطه با ایران اتخاذ کنند. امارات در همراهی با عربستان رابطه دیپلماتیک خود را با ایران کم کرد.

مصر

ایران در سال ۱۹۷۹ در اعتراض به امضای قرارداد صلح کمپ دیوید بین مصر و رژیم صهیونیستی، رابطه خود را با مصر قطع کرد. حمایت ایران از به قتل رساندن انور سادات و حمایت مصر از عراق در دوران جنگ تحمیلی، اوضاع را برای برقراری مجدد روابط با وجود تلاش ها در دوران اصلاحات و دولت های نهم و دهم، غیرممکن کرد.

قطع رابطه دو کشور تا زمان انقلاب مصر در سال ۱۳۸۹ ادامه یافت. پس از انقلاب مصر، این کشور اجازه عبور ناوهای ایرانی از کانال سوئز را صادر کرد و محمد مرسی رییس جمهور اخوانی مصر برای شرکت در اجلاس سران غیرمتعهدها به ایران آمد و ایران را شریک راهبردی خود دانست. هر چند رفتار او در سفر به ایران چندان دوستانه نبود.

با کودتا بر علیه مرسی، بار دیگر روابط با مصر تیره شد و مواضع عبدالفتاح السیسی نشان داد که این کشور قصد جدی برای ترمیم روابط خود با ایران ندارد. پس از تعرض به سفارت عربستان در تهران، وزارت خارجه مصر در بیانیه ای رسمی، تعرض به این سفارت در تهران و کنسولگری سعودی ها در شهر مشهد را محکوم کرد.

بحرین

بحرین سال های طولانی جزیی از خاک ایران بوده تا اینکه در سال ۱۳۵۰ این بحرین استقلال یافت. جمعیت ۷۰ درصدی شیعیان در این کشور در صورتی که حکومت آن را اقلیت سنی «خاندان آل خلیفه» تشکیل می دهد، در طول سال ها مشکلاتی را در رابطه دو کشور به وجود آورده است. بحرین در سال های پس از انقلاب بارها ایران را به دخالت در امور این کشور و تحریک شیعیان متهم می کند؛ ادعاهایی که از سوی ایران رد شده اما موجبات تیره شدن روابط دو کشور را فراهم کرده است.

آل خلیفه دارای روابط صمیمی و نزدیک با عربستان است و دنباله رو سیاست های این کشور در منطقه است. پس از قطع رابطه ایران و عربستان هم بحرین با پیروی از سیاست عربستان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد.

سودان

سودان در ۱۵ سال گذشته شریک استراتژیک ایران در آفریقا بوده است. روابط دو کشور در سال ۱۳۸۳ و با سفر رییس جمهور وقت ایران به سودان صمیمانه شد و در سال های اخیر گسترش یافت. با وجود روابط دیپلماتیک خوب بین دو کشور، سودان در چرخشی ۱۸۰ درجه در حمله عربستان به یمن شرکت کرد.

در همین زمان علی کرتی، وزیر امور خارجه سودان در کنفرانس مطبوعاتی اش در حاشیه کنفرانس اتحادیه عرب در شرم الشیخ گفت: «سودان حتی یک روز هم متحد ایران نبوده است و آنچه در این زمینه گفته می شود حقیقت ندارد.» اتحاد این کشور زمانی با عربستان کامل شد که پس از قطع رابطه ایران و عربستان، سودان هم رابطه دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد.

گروه نارنجی ها

ایران روابط نسبتا سردی با این گروه از کشورها دارد

قطر

قطر از زمان جنگ داخلی سوریه تاکنون کنار عربستان ایستاده است اما در طول تاریخ این کشور کشمکش زیادی را با ایران تجربه نکرده بود تا اینکه در اعتراض به تعرض به سفارتخانه عربستان، قطر هم تصمیم گرفت تا سفیرش را از ایران فرا بخواند و جزو گروه کشورهایی قرار بگیرد که از موضع عربستان حمایت کرده است.


کویت

این کشور در طول سالیان با ایران روابط گسترده ای نداشته و روابط شان فراز و فرود خاصی را تجربه نکرده است اما این مانع نشد که پس از تعرض به سفارت عربستان، این کشور این عمل را محکوم نکند. هر چند شایعاتی مبنی بر قطع رابطه با ایران مطرح شد اما کماکان رابطه دیپلماتیک دو کشور بر روال قبل است.

گروه زردها

این کشورها با ایران در طول سالیان روابط باثباتی داشتند

الجزایر

سطح همکاری ها میان این کشور سکولار شمال آفریقا با ایران به ویژه پس از وقوع انقلاب اسلامی بالا بوده است. این دو کشور شریک خوبی در مسائل اقتصادی و سیاسی بوده اند. الجزایر رابطه نسبتا پرتنشی را با عربستان داشته که موجب شد تا تلاش وزیر خارجه عربستان برای تحت تاثیر قرار دادن روابط الجزایر با ایران، در سفر اخیرش به این کشور بی نتیجه بماند. در بحران اخیر هم الجزایر تنها عربستان و ایران را به خویشتنداری دعوت کرد.

عمان

عمان از سال های پیش از انقلاب با ایران روابط نزدیک و صمیمانه ای داشته است. عمان در طی ۳۷ سال گذشته نقش میانجی را در روابط ایران با کشورهایی که اختلافاتی با ایران داشته اند بازی کرده است. این دو کشور متحد خوبی در زمینه همکاری های نظامی و استراتژیک با یکدیگر بوده اند. در بحران اخیر، عمان قطع رابطه عربستان به ایران را به دور از حکمت و نادرست دانست.


فلسطین

ایران پس از انقلاب اسلامی از ملت فلسطین در مقابل تجاوزات رژیم صهیونیستی دفاع کرده اما اکنون ایران در فلسطین با دو گروه روبرو است. یکی گروه حماس به رهبری اسماعیل هنیه که به دلیل دیدگاه های اخوانی اش، بیشتر به کشورهای عرب و سنتی تمایل دارد و به دنبال گسترش روابط با عربستان است؛ به طوری که در بحران یمن هم با عربستان همراه شد.

اما در همین حماس به خصوص در شاخه های نظامی اش فرماندهان طرفدار ایران قدرت بیشتری دارند و دیگر گروه تشکیلات خودگران فلسطین به رهبری محمود عباس سکولار بوده که به خصوص پس از توافق ایران با غرب تمایل خود را برای گسترش رابطه با ایران اعلام کرده است.

یمن

این کشور باستانی و فوق العاده استراتژیک پس از انقلاب ایران و در سال های جنگ تحمیلی یمن شمالی در کنار عراق قرار گرفت و یمن جنوبی ایران را ترجیح داد. رابطه این دو شکور در طول سال ها مبهم بوده اما به دلیل حضور شیعیان حوثی که به ایران نزدیک هستند، می توان یمن را جزو کشورهایی دانست که روابط خوبی با ایران دارد. شیعیان یمن به نفوذ ایران در این کشور تمایل دارند و این مسئله عربستان را که دارای مرز مشترک با این کشور است می ترساند. از طرفی کشورهای غربی مصرف کننده نفت هم ترجیح می دهند تا دولتی نزدیک به عربستان در این کشور نفوذ داشته باشد.

گروه سفیدها

این گروه رابطه بسیار خوبی با ایران دارند و حامی سیاست های ایران قلمداد می شوند

سوریه

این کشور قدیمی ترین متحد ایران در دنیای عرب است. با وجود تلاش هایی که بعد از دهه ۸۰ میلادی برای تیره شدن روابط دو کشور شکل گرفت، سوریه و ایران هیچ گاه دست از دوستی برنداشتند. در سال های جنگ تحمیلی هم سوریه از کشورمان پشتی بانی کرد. دفاع تمام قد ایران از حضور بشار اسد در سوریه پس از شروع جنگ داخلی در این کشور مهمترین همکاری است که بین دو کشور رخ داده. در ۵ سال اخیر ایران همواره از دولت قانونی سوریه و اسد در مقابل عربستان، ترکیه و غرب حمایت کرده است.


عراق

وقوع جنگ بین دو کشور باعث شد تا ایران - عراق سال ها روابطی تیره داشته باشند. پس از اشغال عراق از سوی آمریکا، روابط دو کشور رو به بهبود گذاشت و از آنجایی که شیعیان در عراق ۶۰ درصد جمعیت را تشکیل می دهند، خیلی زود گسترش پیدا کرد. در حکومت جدید عراق نیروهای متمایل به ایران قدرت بیشتری پیدا کرده اند و عراق به عمق استراتژیک ایران نفوذ زیادی در عراق دارد. به خصوص پس از ظهور داعش در این کشور، ایران از جمله کشورهایی بود که در کنار عراقی ها به مقابله با تروریست ها پرداخت.

ایران در میان مردم عراق هم طرفداران زیادی دارد اما همه اینها باعث نشد تا عراق در بیانیه اتحادیه عرب، حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران را محکوم نکند که البته تا حدی برخاسته از گرایشات شخصی ابراهیم جعفری وزیر امور خارجه این کشور است.

لبنان

ایران به دلیل حمایت هایش از لبنان جایگاه قابل قبولی در این کشور دارد. از نظر نظامی ایران همیشه حامی لبنان بوده. از طرف دیگر گروه حزب الله لبنان با الهام از اندیشه های امام خمینی تشکیل شد و تحت حمایت ایران هم قرار گرفت.

حزب الله در لبنان پس از سال ها جنگ چریکی موفق به آزاد کردن جنوب لبنان از اشغال اسرائیل در سال ۲۰۰۰ شد. این گروه پس از آن به فعالیت های سیاسی خود تحرک بیشتری داده و به کابینه و مجلس لبنان راه یافت. لبنان تنها کشوری بود که در بیانیه اتحادیه عرب بر ضد ایران که دو روز پیش صادر شد شرکت نکرد.