۲۹۰۸۵۶ ۰۵ بهمن ۱۳۹۴ ۱۳:۰۳

۵۰۰۶

مذاکرات هسته ای از آغاز تا پایان

وقتی در پاییز ۱۳۸۱ دست یابی جمهوری اسلامی ایران به فن آوری هسته ای رسما اعلام شد موج تبلیغات روانی بر ضد ایران پرونده هسته ای را ظرف مدت کوتاهی به شورای حکام کشاند.

کتایون مافی در خبر آنلاین نوشت: وقتی در پاییز ۱۳۸۱ دست یابی جمهوری اسلامی ایران به فن آوری هسته ای رسما اعلام شد موج تبلیغات روانی بر ضد ایران پرونده هسته ای را ظرف مدت کوتاهی به شورای حکام کشاند.

ماجرا از گزارش محمد البرادعی آغاز شد. گزارشی که در آن مدیر کل وقت آژانس بین المللی انرژی اتمی اصل «بازتاب واقعیت» را لحاظ نکرده و متاثر از القاهای امریکا و اروپا تنظیم کرده بود، قطع نامه ای شدیداللحن بر ضد ایران، مبنی بر توقف همه فعالیت های هسته ای و امضای بی قید و شرط و فوری پروتکل الحاقی صادر شد.

شاید بتوان خرداد ۸۲ را نخستین تاریخ رسمی درخواست جامعه جهانی برای تعلیق فعالیت هسته ای به شمار اورد، در این بیانیه از تهران خواسته شد که بدون قید و شرط پروتکل الحاقی ۲+۹۳ را در دستور کار قرار دهد. این بیانیه همچنین از ایران خواست ورود مواد هسته ای به سانتریفیوژها را به حالت «تعلیق» درآورد.

اما سه ماه بعد هم زمان با جنجال آفرینی فراوان غربی ها بر ضد پرونده ایران، در آستانه نشست شورای حکام، گزارش محرمانه ای که قرار بود محمد البرادعی در مورد فعالیت های ایران به شورای حکام ارائه دهد، از پیش در اختیار رسانه های امریکایی ـ صهیونیستی قرار گرفت تا جامعه جهانی را نسبت به فعالیت صلح امیز هسته ای ایران بد بین کند. با این همه، امریکا موفق نشد حمایتی برای قطع نامه شدیداللحن خود به دست آورد.

شاید بتوان قطع نامه شهریور ۸۲ (سپتامبر ۲۰۰۳) را آغاز رسمی دعوای بی منطق جامعه بین الملل با ایران علیه فعالیتهای هسته ای دانست.

اما دقیقا یکماه بعد از این تاریخ یعنی در اواخر مهر ماه سال 82 وزیران خارجه سه کشور اروپایی انگلستان، آلمان و فرانسه به تهران آمدند و مذاکرات آنها با طرف ایرانی به «بیانیه سعدآباد» منجر شد، بیانیه ای که بر اساس مفاد آن، جمهوری اسلامی ایران پذیرفت تا 29 آبان، پروتکل 2+93 را امضا کند.

البته طبق این بیانیه کشورمان برای اثبات حسن نیت خود به طرف های اروپایی، فعالیت های غنی سازی را از زمانی که خودش قرار شد صلاح بداند و برای مدتی که خود تعیین می کند، به حالت تعلیق درآورد. آنطور که بعدا گفته شد هدف از این تعلیق داوطلبانه شکستن فشارهای تبلیغاتی امریکا و غرب و کاهش میزان حساسیت جهانی به فعالیت های صلح امیزی بود که در جهان طور دیگری تبلیغ می شد.

در ادامه اما گروه مذاکره کننده توانست دامنه تعلیق را از «کل» به «تزریق گاز به سانتریفیوژها» تقلیل دهد. بر اساس توافق نامه سعدآباد، طرف اروپایی اولاً حاضر به پذیرش این اصل شد که حداکثر بر مبنای «تعلیق» کوتاه مدت و نه «توقف» دایمی فعالیت های صلح آمیز ایران مذاکره با تهران را پی گیرد. ثانیا «تعلیق» را به عنوان اقدامی «داوطلبانه» و نه الزام حقوقی قطع نامه بپذیرد و ابعاد آن را بر مبنای «تعریف آژانس» تفسیر کند.

توافق نامه بروکسل

اما در بهمن 82 کشمکش های تهران، بروکسل، واشینگتن و مسکو، در نهایت به امضای دومین توافق نامه ایران و تروئیکای اروپا در 23 فوریه 2004 منجر شد تا «توافق نامه بروکسل» شکل گیرد. بر اساس این توافق نامه، ایران این موضوع را پذیرفت که ساخت قطعات و مونتاژ سانتریفیوژها را تعلیق کند. همچنین کشورمان در مقابل، تروئیکای اروپا متعهد شد برای بازگشت روابط ایران و آژانس به شرایط عادی و بسته شدن پرونده، در اجلاس ژوئن تمام تلاش خود را به کار گیرد. و این یعنی کوتاه امدن غرب از مواضع تندی که در خرداد و شهریور 82 علیه فعالیتهای هسته ای ایران اتخاذ کرده بود.

در همین حال اخرین ماه سال ۸۲ هم بی حادثه نبود و در این ماه انتشار مواردی مربوط به سانتریفیوژهای P-۲، پلونیوم، پلوتونیوم، آلودگی ها و برخی ابعاد دیگر فعالیت های ایران، نظیر طیف سنج های جرمی، باعث شد تا موج جدید و غیر قابل انتظاری ایجاد شود. در شرایط جدید و در صورتی که اجلاس مارس ۲۰۰۴ (۱۸ اسفند ۸۲) شورای حکّام در پیش بود، امریکا بار دیگر مسئله ارجاع پرونده به شورای امنیت را تقویت کرد و اتحادیه اروپا و کشورهای بلوک شرق را به انفعال نسبی کشاند.

در این وضعیت، آژانس از تهران خواست ابعاد «تعلیق» را گسترش دهد. در این شرایط و با نظر مسئولان کشور، پروژه تبدیل اکسید اورانیوم (UO2) به کیک زرد و سپس تبدیل آن به تترا فلوراید اورانیوم (UF4) با راه اندازی تأسیسات UCF اصفهان آغاز شد.

درست در پایان تعطیلات نوروز ۸۳ و با همت و تلاش شبانه روزی جوانان و دانشمندان ایرانی، ماده UF۴ برای نخستین بار در کشور و بدون تکیه بر توان خارجی، تولید رسید تا کشور به غرب نشان دهد که در صورت همراهی نکردن غرب هم می تواند فعالیتهای صلح آمیزش را دنبال کند.

اما در شهریور همان سال دانشمندان کشور در ادامه موفقیت های خود در این زمان نه تنها UCF را راه اندازی و قطعه سازی و مونتاژ را آغاز کرد، که در اقدامی، فرآیند تبدیل 37 تن کیک زرد را به گاز هگزافلوراید اورانیوم (مرداد 1383 ـ آگوست 2004) نیز شروع کردند.

اما این اقدامات بار دیگر شمارش معکوس رسانه های غربی برای گزارش پرونده به نیویورک در اجلاس سپتامبر ۲۰۰۴ آغاز شد. تشدید دوباره بحران، در نهایت به صدور قطع نامه ای در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۳ انجامید که از سوی مدیر کل به عنوان یک «ضرب الاجل» معرفی شد.

شورای حکام ضمن ابراز «نگرانی عمیق» درباره تصمیمات جدید ایران، از تهران خواست «فورا و به شکل قابل اثبات» تمام فعالیت های مرتبط با غنی سازی را در بخش های گوناگون «تعلیق» کند.

درست در نیمه ابان ماه سومین دور مذاکره مقامات ایران با مقامات سه کشور اروپایی در پاریس پی گیری شد. برخی دیپلمات های غربی از پذیرش تعلیق مجدد و کوتاه مدت «چند ماهه» از سوی ایران خبر می دادند. این در حالی بود که اروپایی ها خواستار تعلیق نامحدود (دست کم ده سال) از سوی ایران بودند. بالاخره در ۲۴ آبان ماه ۸۳ گروه مذاکره کننده ما تعلیق کوتاه مدت تأسیسات هسته ای و مجتمع UCF اصفهان را پذیرفت.

توافق نامه پاریس

اما در تیرماه سال بعد و بر اساس شواهدی که در فاصله توافق نامه پاریس و مذاکرات فشرده ایران با آژانس و سه کشور اروپایی، صورت گرفت مشخص شد که اروپایی ها به چیزی کمتر از تعلیق همیشگی فعالیت های هسته ای ایران راضی نمی شود. در ده مرداد همین سال سه کشور اروپایی با یک هفته تأخیر از مهلت مقرر، بسته پیشنهادی خود را به مقامات ایران و ریییس جمهور جدید ارائه کردند.

آنها برای چندمین بار اساسی ترین حقوق ایران را نادیده گرفتند و بر تعلیق بلندمدت تأسیسات هسته ای ایران تأکید کردند. پس از اثبات ناکارآمدی اروپا و بی فایده بودن مذاکرات و اعتمادسازی های صورت گرفته، جمهوری اسلامی ایران در نامه ای به آژانس بین المللی انرژی اتمی، تصمیم خود را به از سرگیری فعالیت تأسیسات UCFاصفهان اعلام کرد. این نامه پس از ارائه تاریخچه ای از پرونده هسته ای کشور، استدلال می کند که ایران پس از انجام همه اقدامات اعتمادساز و نشان دادن حداکثر حسن نیت از خود، به اعمال حقوق خود در چارچوب معاهده «ان پی تی» روی آورده است.

اما پس از اندکی کش و قوس، با فشار امریکا و با رأی اکثریت کشورهای غربی، در حالی که غیر متعهدها رأی ممتنع دادند، شورای حکام پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل فرستاد. این اقدام در بهمن ۹۴ پاسخ تهران، بازگشایی تأسیسات نطنز و اراک را در پی داشت.

بهار 85 اعلام شد که ایران به چرخه غنی سازی اورانیوم در تأسیسات نطنز دست یافته و این نخستین دستاورد مقاومت است، در همین زمینه هم چهار ماه بعد شورای امنیت، مفتضح ترین قطع نامه تاریخ این سازمان بین المللی را صادر کردو برای فعالیت هسته ای به ایران اولتیماتوم داد.

همین موضوع پیش زمینه ای شد تا در دی ماه ۸۵ شورای امنیت به رهبری امریکا، دومین قطع نامه را بر ضد ایران صادر کند. در قطع نامه ۱۷۳۷ که در آخرین روزِ کاری سال ۲۰۰۶ میلادی صادر شد، از ایران خواسته شد که فعالیت های هسته ای را تعطیل کند و صنایع هسته ای و موشکی ایران شامل تحریم غرب شد. همین قطع ناه ای که رییس جمهور وقت آن را کاغذ پاره خواند!

شروع فعالیت نظنز

دوباره در بهار ۸۶ خبری مبنی بر شروع فعالیت نطنز اعلام شد و در حالی که اروپا، امریکا و رسانه های وابسته به آنها به چشم تردید در این موفقیت نگاه می کردند، گزارش البرادعی مبنی بر راه اندازی هزاران دستگاه سانتریفیوژ در نطنز، فصل الخطاب همه تردیدها شد تا بار دیگر جامعه جهانی به ترس و تکاپو افتد تا مانعی برای فعالیتهای صلح امیز ایرانی ایجاد کند.

اما در ادامه و در نشست وین، در مرداد طرف ایرانی به طور داوطلبانه با درخواست آژانس مبنی بر بازدید از رآکتور آب سنگین اراک موافقت کرد و و بازرسان آژانس در تاریخ 8 مرداد از تأسیسات رآکتور آب سنگین اراک بازدید کردند.

در ادامه گزارش ۸ شهریور سال ۸۶ محمد البرادعی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای حکّام آژانس، نقطه عطفی در روند موضوع هسته ای ایران در عرصه بین الملل به وجود آورد.

این گزارش از ردّ ادعای دو ساله امریکا مبنی بر بازفرآوری اورانیوم در ایران، بازرسی موفق بازرسان از آب سنگین اراک، به علاوه اجرای موفق طرح اقدام و رفع ابهام های آژانس در خصوص موضوع پلوتونیوم خبر می داد. گزارش البرادعی، خشم امریکا و متحدانش را از روند موفقیت آمیز حل موضوع هسته ای ایران برانگیخت و حتی به درگیری لفظی مقامات این کشور و مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی ختم شد

اما هیات آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۷ آبان ۸۶ به ایران آمد تا مذاکراتی سه روزه شکل گیرد که تا ان زمان طولانی ترین مذاکرات ایران و آژانس نام گرفت. مذاکرات ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در حل موضوع سانتریفیوژها به عنوان دومین مرحله اجرای طرح اقدام در تهران پایان یافت و آغاز مرحله سوم طرح و مذاکره بر سر موضوع منشأ آلودگی های اورانیومی در دانشکده فنی دانشگاه تهران، به بعد از نشست آتی شورای حکّام موکول شد.

درگیریهای ایران و آژانس و صدور متعدد قطع نامه ها علیه ایران همچنان ادامه میابد و البته امریکا و متحدانش از کارهایی نظیر خرابکاری های عمدی دریغ نمی کنند!

از ایجاد اختلاف داخلی برای تضعیف کشور تا ورود ویروسهای عجیب و غریب به سایت هسته ای برای اختلال در کار.

در ادامه این روند مخرب در تابستان سال 88هزار سانتریفیوژ ایران هدف حمله سایبری قرار می گیرد، اینگونه تصور می شود که این کرم کامپیوتری که توسط نهاد های امنیتی رژیم اسراییل و آمریکا ساخته شده باشد و از طریق "یو اس بی" به شبکه داخلی سایت نطنز وارد شده است و این بد افزار خسارتی عجیب وارد می کند که خداراشکر کنترل می شود، تا زمان نابودی این بدافزار،یک هزار سانتریفیوژ ایران آسیب می بیند.جیزی در حدود یک پنجم ماشین های عملیاتی .

دو سال بعد اما همچنان رفتارهای عجیب و غریب علیه فعالیتهای صلح امیز هسته ای ایران ادامه می یابد و دوباره شورای امنیت سازمان ملل چهارمین دور تحریم های غیر انسانی را بر ایران اعمال می کند.دور تازه تحریم ها خرید های نظامی،گردش های مالی نهاد های امنیتی ،نظامی و بانکی ایران را هدف قرار می دهد. شورای امنیت از کشور های عضو این سازمان درخواست می کند تمام کشتی ها و هواپیماهای مشکوکی که از مرز ایران خارج می شوند یا به سوی آن می روند را مورد بازرسی قرار دهند.

ترور دانشمندان هسته ای

چند ماه بعد اما بمبگذاران ناشناس که سوار بر موتر سیکلت بودند دو تن از دانشمندان ارشد هسته ای ایران را هدف قرار دادند و باعث شهادت یکی از آنان می شوند تا ناجوانمردی مبارزه با ایران صلح امیز هسته ای بیش از پیش نمایان شود. دانشمند شهید ،مجید شهریاری بر طبق گزارشات مدیریت یکی از پروژه های بزرگ سازمان انرژی اتمی را بر عهده داشته است و همکار زخمی شده او،فریدون عباسی گمان می رود نقشی مهم تر از او داشته باشد.

مجددا در همین ماه و پس از تروری نابخردانه قدرت های غربی تصمیم می گیردند ایران را از شبکه های مالی جهانی خارج کنند.در ادامه موسسات مالی و بانک مرکزی ایران نیز هدف تحریم قرار می گیرند.آمریکا پا را فرا تر می گذارد و تمام شرکت ها و موسسات مرتبط با صنعت نفت و هسته ای ایران را تحریم می کند.

دو سال بعد اما دوباره سوء قصد به جان دانشمند هسته ای ایران جهان را در بهت فرو می برد، در این عملیات یک بمبگذار سوار بر موتور، دانشمند هسته ای، مصطفی احمدی روشن را هنگامی که در مقابل دانشگاه علامه طباطبایی قصد سوار شدن بر خودرواش را داشت به شهادت رساند. مقامات کشورمان آمریکا و رژیم صهیونیستی را مسئول این ترور ها می داند.اتهامی که واشنگتن و رژیم اسرائیل در مورد آن سکوت می کنند.

چند ماه بعد از این فاجعه ایران اعلام کرد در حال ساخت 3 هزار سانتریفیوژ نسل جدید در تاسیسات نطنز است. در همین حال بازرسان آژانس برای دسترسی به سایت نظامی پارچین تلاش می کنند. بازرسان اعتقاد دارند در این مکان آزمایش های نظامی انجام شده است.اما عکس های ماهواره مناطق را عاری از آلودگی تشخیص داده اند.

اما در ادامه اتحادیه اروپا خرید نفت از ایران را تحریم می کند.این مسئله باعث از دست رفتن تعدادی از مشتریان نفت ایران می شود. در واکنش ایران،تهدید به اعمال محدودیت و یا حتی بستن تنگه هرمز می کند. تهدیدی که تحقق نمیابد.

اما سال بعد هم دور جدید تحریم های آمریکا شروع می شود و کاخ سفید اعلام می کند که هر کشوری را که با ایران مبادلات نفتی انجام می داد را مشمول تحریم می کند .پول نفت خریداری شده از ایران باید به حساب های بانکی دور از دسترس ایران منتقل می شود تا کشورمان تنها بتواند نفت خود را در مقابل کالا تعویض کند. یک هفته قبل از آن ایران اعلام کرد سانتریفیوژ های جدید خود را که 6 برابر قدرتمند تر از نسل حاضر هستند، عملیاتی خواهد کرد.

چند روز بعد اما مذاکرات آلماتی نیز بدون نتیجه به پایان می رسند. سال بعد اما باراک اوباما در مصاحبه با تلویزیون اسراییل اعلام می کند ایران تنها یک سال تا ورود به باشگاه هسته ای فاصله دارد. همین باعث می شود چندی بعد ایالات متحده اعلام کند نیروی دریایی این کشور از سلاح های لیزری جدیدی در خلیج فارس استفاده خواهد کرد.ناوهای آمریکایی همواره مورد تهدید قایق های تندرو ایران بوده اند.در ضمن پهپادهای ایرانی نیز آن ها را مورد بازرسی قرار می دهند.پهپاد هایی که بیم آن می رود که مسلح باشند.

روی کار آمدن دولت تدبیر و امید

در شهریور سال ۹۲ اتفاقی بدیع رخ می دهد و جهان شاهد ارسال نامه اوباما به حسن روحانی است و دو طرف در مکاتبات خود نسبت به از سرگیری مذاکرات هسته ای ابراز تمایل می کنند تا دوباره مذاکرات در سطح وزرای خارجه ادامه یابد.

مهرماه 92 روحانی و اوباما در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و در حالی که رئیس جمهور ایران در راه بازگشت به تهران بود به مدت 15 دقیقه مکالمه تلفنی انجام می دهند و تابوی صحبت روسای جمهور دو کشور پس از سه دهه می شکند.

اما چند ماه بعد دور جدید مذاکرات در ژنو آغاز و پس از اظهار امیدواری طرفین،قرار بر ادامه مذاکرات در ماه نوامبر گرفته شد.

در ادامه مذاکرات سال 92 آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشی اعلام کرد ایران تمایل خود را برای شفاف سازی فعالیت های هسته ای و پاسخ به سوالات ابراز داشته است.با این حال تعهد ایران شامل توضیح و بازرسی از سایت پارچین نمی شود. مذاکرات همچنان با اختلالی که به دنبال مخالفت فرانسه ایجاد می کند، ادامه پیدا می کند.

آبان سال ایران و شش قدرت جهانی اعلام می کنند به توافقی اولیه دست یافته اند و مهلتی شش ماهه را برای دستیابی به توافق نهایی اعلام می کنند. بر این اساس ایران موظف به شفاف سازی در خصوص برنامه اتمی خود می شود و از آن طرف قدرت های جهانی تعهد می کنند در مدت زمان اجرای این توافقنامه تحریم های ایران را تعلیق کرده و اموال بلوکه شده این کشور را آزاد کنند.

26 خرداد 93 اما توافق ژنو نهایی می شود. مفاد توافق اهسته ای ژنو با وجود مخالفت های تندرو ها در ایران و آمریکا به اجرا گذاشته می شوند. کمی بعد اما ایران در خصوص برنامه های تحقیقاتی خود بر روی چاشنی های انفجاری توضیح می دهد. همچنین در ادامه این تفاوت رفتارهای صورت گرفته در راستای رسیدن به هدف ظریف در سخنان خود اعلام می کند که ایران حاضر است برای چند سال و برای شفاف سازی بیشتر، غنی سازی خود را در همین سطح فعلی نگاه دارد. در مقابل ایران خواستار لغو سریعتر تحریم ها می شود.

اقدام مشترك يا برجام

در نهایت تیرماه امسال برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام یا Joint Comprehensive Plan of Action در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و بدنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده امریکا و آلمان) منعقد شد.

بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، و تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل برای ۱۵ سال کاهش می‌دهد. برای ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا هیچ تأسیسات غنی سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد.

حالا هم قلب رآکتور اراک خارج شده و هم بیانیه گروه 1+5 و ایران توسط موگرینی و ظریف قرائت شده تا رسما آغاز اجرای برجام کلید بخورد. امروز از تحریمهای سازمان ملل و کشورهای اروپایی و امریکا دیگر خبری نیست و حتی خبر رسیده ژاپن هم تحریمهای ایران را لغو کرده است. برجام اجرا شده و پولهای ایران با غرامت پرداخت می شود، هواپیماهای جدید خریداری شده و کارهای اقتصادی جدید در حال شکل گیری است.

در همین زمینه رییس جمهوری پس از اجرای رسمی برنامه جامع اقدام مشترک(برجام)، در نامه ای به محضر حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضمن تشریح دستاوردهای یازده گانه ایران اسلامی در حوزه های هسته ای ، سیاسی، حقوقی و اقتصادی، تصریح کرد: این دستاوردها با پایمردی و استقامت ۱۲ ساله مردم استوار ایران در مقابل تمامی تهدیدها و تحریم‌ها و تحت رهبری داهیانه و شجاعانه آن رهبر فرزانه، محقق شد.

روحانی همچنین تاکید کرده است که "دولت مصمم است با توجه کامل به رهنمودهای حضرتعالی، اجرای تعهدات طرف مقابل را با دقت و جدیت رصد نموده و با واقع‌بینی هوشمندانه و به دور از هر گونه خوش‌بینی افراطی، در برابر هر خُلف وعده، اقدام متناسب متقابل به‌عمل آورده و با برنامه‌ریزی دقیق و اصرار بر خواسته‌ها، منافع و نیازهای واقعی کشور، ابتکار عمل در روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی پساتحریم را در اختیار گرفته و هر گونه تلاش دشمنان برای سوء استفاده جهت نفوذ را ناکام گذارد".