گفتگو با حاتمی و مصفا، زوج دوست داشتنی سینما

روزنامه شرق: زوج لیلا حاتمی و علی مصفا همیشه برای مخاطبان سینما جذاب بوده‌اند. آنها در روزهای شلوغ جشنواره مقابل جواد طوسی نشسته اند و درباره مسائل مختلفی صحبت کرده اند. از دیدگاهشان به سینمای ایران، تا علی حاتمی و آثارش؛ جالب اینجاست که آن ها حتی برخلاف معمول به یکی دو حاشیه و شایعه درباره خودشان نیز پاسخ داده اند که در ادامه می‌خوانید.

این گفت و گو پیش از حاشیه ای که برای لیلا حاتمی به خاطر پاسخ هایش در جمع خبرنگاران درباره «رگ خواب» رخ داده بود، انجام شده است. حاشیه ای که پس از آن جواد طوسی به حمایت از حاتمی به خبرنگاران توصیه کرد حال و هوای هنرمند مورد مصاحبه را بسنجند.


هر کسی کار خودش را می کند!

در ابتدای این مصاحبه مصفا و حاتمی درباره مشورت برای حضور در آثار سینمایی صحبت می کنند، بر این اساس آن ها اهل مشورت با هم هستند اما هر کسی کارخودش را می کند؛ حاتمی : «من از اول یک کمی در قبول کردن نقش ها راحت تر بودم و علی تقریبا به جز یکی دو تا از کارهایی که کردم با بقیه موافق نبوده. بعد از این که فیلم «لیلا»، را با هم بازی کردیم، همیشه مشورت می کردیم. از نظر سلیقه ای، خیلی جاها مثلا سر «شیدا» اصرار می کرد که نرو!»

مصفا: «به هر حال خیلی تحمیلی نیست، هیچ وقت نظر یکی باعث نشده که آن دیگری فیلمی را برود یا نرود. فقط در این حد بوده که در موردش صحبت کنیم ونظر هم را جویا شویم.»

البته به گفته مصفا، این روزها شرایط برای پذیرش نقش فرق کرده است، آنها می سنجند که در یک کار چقدر اذیت خواهند شد؟ یا این کار چیز جدیدی برایشان دارد یا خیر؟: «تا حدی هم آن دید ایده آلیستی را از دست داده ایم، زمانی فکر می کردیم ما فقط وقتی کار می کنیم که آقای مهرجویی کار کند...»

اما لیلا حاتمی در پاسخ به سوال درباره این که الان به ارزیابی هوشمندانه ای رسیده اند؟

می گوید: «من همین چند روز پیش یکهو احساس کردم که قشنگ ۱۰-۲۰ سال پیر شده ام، برای اینکه تا یک جایی در دنیای خودت و با آدم هایی که بودی می گفتی اینکه بد نیست. از هیچی بهتر است. ولی یک باره می بینی یک عالمه آدم جدید هست که تواصلا نمی شناسی شان و دقیقا احساس کردم از این فضا عقبم. من با علی فرق دارم. هیچ اخباری را دنبال نمی کنم و عکسی نمی بینم. برای همین وقتی بچه ها سر فیلم برداری می آمدند و اسامی فیلم ها و کارگردان ها را می گفتند، با یک موج جدیدی از فیلمسازهای خوب روبرو شدم و با خودم گفتم: ای بابا، من اینجا برای خودم سرم را کرده بودم توی کوزه و داشتم کارای چرت و پرت بازی می کردم!»

یعنی واقعا فکر می کنید چرت و پرت بوده؟

یا شکسته نفسی می کنید؟ که حاتمی این طور پاسخ می دهد: «با کوتاه آمدن از ایده‌آل‌ها، خیلی‌هایش چرت و پرت بوده. مثلا همیشه اطرافیانم می گفتند آخه تو چجوری با فلانی کار می کنی؟ می گفتم اشکالی ندارد و برخی از کارها جزو «اشکالی نداشت»ها بودند. ولی الان فکر می کنم نه! اشکالی دارد!»

به نظر مصفا نسل تازه ای از کارگردان ها آمده اند و حاتمی معتقد است در واقع نسل آدم ها و بازیگران هم عوض شده، البته او که یک موقعی خود را از سینمای ایران جلوتر می دانسته، با این اتفاق سینمای ایران را نیزرو به جلو می بیند.

به گفته حاتمی، در سینما تا ۱۰-۱۵ سال پیش با دنیایی منجمد شده روبرو بوده اند، جریان ساکنی که به جز چند استعداد، وحشتناک به نظر می رسیده است: «الان آن استانداردهای فیلم سازی یک چیز دیگری شده وما دیگر با ایده های پرت و پلا ودنیای عجیب و غریب مواجه نیستیم.»


گاهی به طور زننده ای می خواهم متفاوت باشم!

در ادامه این مصاحبه به مسائل مختلفی اشاره می شود، علی مصفا خود را یکی از موافقان گروه «هنر و تجربه» می داند که به صورت حداقلی به پاتوق فرهنگی دست پیدا کرده و به بدشانسی های گروه رود فیلم متشکل از خودش، فردین صاحب الزمانی و صفی یزدانیان اشاره کوتاهی می کند.

مصفا همچنین خودش را انسان نوستالژیکی می داند و درباره فضای «پله آخر» و این که در کنار گذشته گرایی سعی می کند به روز هم باشد؛ این طور توضیح می دهد: «من آگاهانه کاری نمی کنم، تنها چیزی که آگاهانه اتفاق می افتد خواست متفاوت بودن است، گاهی وقت ها حتی به شکل زننده ای دلم می خواهد متفاوت باشم. وگرنه به این فکر نمی کنم که کاری انجام می دهم که مدرن است یا نوستالژیک. یاد نگرفته ام آگاهانه این چیزها را محاسبه کنم و احتمالا نقطه ضعفم هم هست. ولی خب این طوری است دیگر.»

علی حاتمی ورای مولف است!

در ادامه این بحث پیش می آید که اگر علی حاتمی بود امروز فیلم هایش چه شکلی بودند، حاتمی معتقد است اگر بود اصلا به انزوا نمی رفت و مصفا درباره او این طور نظر می دهد: «نکته جالب درباره علی حاتمی، این بود که در زمان خودش و مقایسه با همنسلانش، سینمای منطبق با علایق خود و حدا از جریان رایج را دنبال می کرد.»

حاتمی: «فکر می کنم با توجه به پروژه هایی که پدرم در نظرداشت، آثار خیلی جذابی مثل «تختی»، «محمد (ص)»، «ملکه های برفی» و... را قرار بود ببینیم. بنابراین حیف شد این فیلم ها را از دست دادیم.»

حاتمی البته به هیچ کدام از آثار پدرش به عنوان فیلم مورد علاقه اشاره نمی کند و تمام آن ها را شاهکار می داند و درباره او می گوید: «او آن چیزی که مردم انتظارش را داشتند، عرضه نمی کرد، یک چیز دیگری عرضه می کرد. و اتفاقا مردم هم خوششان می آمد و می رفتند به سمتش ولی آدم هایی که منتظر این بودند که شبیه بقیه بشوند، مایوس می شدند. در واقع یک چیز خوشایندی بود که مایوس می کرد مخاطبی را که در پی این بود که ما زودتربرسیم به جهان و در نتیجه حواسشان را پرت می کرد. ولی از طرفی چون با خودشان و وجود خودشان ارتباط برقرار می کرد، برایش دلنشین هم بود.»

علی حاتمی را مولف قلمداد می کنند؟

که مصفا پاسخ می دهد بیش از هر چیزی او مولف است و حاتمی او را سوپرمولف یا ورای مولف می داند. مصفا به این ویژگی در آثار حاتمی اشاره می کند که تعریف او برای خودش است و نمی توان گفت از جایی الهام گرفته. اما حاتمی آثار او را یک جور اختراع می داند، چیزی که الان به آن اینستالیشن یا پرفورمنس می گویند، در واقع علی حاتمی یک جور دنیا و قالب جدیدی برای خودش درست کرده است.

همچنین مصفا جرات حاتمی را در به تصویر کشیدن آن چه دیگران از آن خجالت می کشند یا شجاعت شکستن برخی کلیشه ها برای رسیدن به آن را ندارند، در آثاری مثل «سوته دلان» تحسین می کند.


نسل تازه ای وارد سینما شده...

اما در ادامه بالاخره بحث به جشنواره می رسد، اما پیش از آن حاتمی و مصفا درباره آمدن دوربین های دیجیتال و وسواس در برداشت و تکرار شدن صحنه ها بحث می کنند، مصفا دقت و نگرانی خراب شدن برداشت در زمان نگاتیو را بیشتر می پسندد، اما حاتمی به نظر با فضای این روزهای سینما همراه با تکنولوژی دیجیتال موافق تر است.

علی مصفا با دو فیلم «وارونگی» و «خانه ای در خیابان چهل یکم» در جشنواره حضور داشت و فیلم «دوئت» را نیز بازی کرده است، او درباره این که از فیلمسازان فعلی حدیث نفس زمانه خودشان را می سازند،

این طور نظر می دهد: «کارهایی که من کردم همینطوربوده که شما می گویید. در هیچ کدام نگاه شخصی نبوده، ولی انتقادی که می توانم داشته باشم این است که درگیر این هستند که اثرشان کجا و در کدام جشنواره بین المللی نمایش داده می شود و چه اتفاقی برایش می افتد.» البته، به نظر او این که فیلم سازان محاسبه می کنند چه موضوعی به روز است تا این که به دنبال علاقه شخصی شان بروند، چندان برای کار هنری خوب نیست.

حاتمی هم که در جشنواره امسال با نقش متفاوتی در فیلم «من» حاضر شده بود، با اشاره به این که در فیلم در رفاه کامل ایفای نقش می کرده و همچنین از جاه طلبی سهیل بیرقی خوشش می آید، فیلم او را با فیلم های نوآر سی سال پیش مقایسه می کند. او درباره نقشش در این فیلم به عنوان زنی عجیب و غریب، کاسبکار و چند وجهی می گوید: «برای من او شکلی از فانتزی بود و از همینش خوشم می آمد.»

او همچنین «رگ خواب» همکاری دومش با حمید نعمت الله پس از «بی پولی» را از سر علاقه به نعمت الله می داند.

جریان فیلم دولتی خیلی پرطرفدار نیست

در ادامه حاتمی در پاسخ به این که به وضعیت فعلی سینما خوشبین است یا نه؟

پاسخ مثبت می دهد، اما علی مصفا درباره این که در سینمای ما سیاست‌های دولتی حاکم است این طور اظهار نظر می کند: «جریان فیلم های دولتی خیلی پرطرفدار نیست. دیگر کسی دلش نمی خواهد فیلم دولتی بسازد. یعنی آنها که می سازند هم سعی دارند خیلی رو نکنند و فیلم متفاوتی بسازند. می بینیم که فیلم های متفاوت ساخته می شود و نسل جدید خوب کار می کنند.»

او در بخش دیگری صحبت هایش را این طور ادامه می دهد: «همچنان امید من این است که آدم هایی به عنوان سرمایه گذار جلو بیایند. حالا می بینم فیلمی مثل «ابد و یک روز» این قدر سر و صدا کرده و جوانی ۲۶ ساله آن را ساخته. امید دارم این باعث شود سرمایه گذاری بیاید و برای یک جوان مستعد سرمایه گذاری کند تا چنین تولیداتی در سینمای ایران شکل بگیرد. سرمایه گذاری فیلم در ایران در مقایسه با خارج ارزان است.»

مصفا همچنین به این موضوع اشاره می کند که به خاطر تهیه کنندگی «در دنیای تو ساعت چند است؟» چند درگیری مالی داشته و با تمام شدن آن ها امیدوار است در آینده فیلم بسازد، اما هنوز فیلمنامه منسجمی ندارد.

اما یکی از سوالات جالبی که پیش می آید درباره بازیگری است که مصفا می گوید اصلا برایش جذاب نیست، اما هنوز به جایی نرسیده که دیگر بازی نکند.


پاسخ به دو حاشیه!

در بخش پایانی این گفت و گو وقتی جواد طوسی به رفت و آمد این دو هنرمند به فرانسه اشاره می کند، با پاسخ جالبی روبرو می شود. به نظر می رسد، تصور این رفت و آمد به خاطر بازی در فیلم «گذشته» به وجود آمده، حاتمی: «به خاطر فیلم «گذشته» ما سه سال پیش، رفتیم پاریس که چون فیلم طولانی بود. بچه ها را مدرسه ثبت نام کردیم و بعد از ۹ ماه برگشتیم. فیلم برداری چهار ماه طول کشید که با دوران تمرین مجموعا شش ماه علی درگیر بود. ولی ما سال تحصیلی را تمام کردیم و بعد برگشتیم. من رفت و برگشت دیگری نداشته ام.»

در ادامه حاتمی با وجود این که به سفر ابراز علاقه می کند اما سفرهای جشنواره ای را خسته کننده می داند. اما علی مصفا آن ها را انگیزه بخش می داند.

اما طوسی به شایعه جدا شدن این دو هنرمند از یکدیگر نیز اشاره می کند و از آن به عنوان حاشیه اسم می برد که حاتمی در این باره می گوید: «از نظر من این‌ها اسمش حاشیه نیست. حاشیه به نظر من یعنی آدم یک کاری خلاف آن جریان اصلی برایش جالب باشد و بکند. مثلا من بروم سر فیلمبرداری و به جای کارکردن این برایم جذاب باشد که فلان کس را از نزدیک ببینم و خوش بگذرانم و کار اصلی را نکنم. این که دو نفر با هم زندگی می کنند یا نه حاشیه محسوب نمی شود، جریان اصلی زندگی شان است.»


و در پاسخ به این که شما جلوتر از داوری های بیرونی مراقبت های لازم را برای کانون خانوادگی تان دارید؟

توضیح می دهد: «من چون این طوری فکر نمی کنم، اسمش را مراقبت نمی گذارم. یک چیزی یا هست یا نیست. آن دیگر بستگی به دو فرد دارد. با مراقبت کار درست نمی شود.»

مصفا: «(باخنده) بله چون ما بازیگریم، لزومی ندارد عملیات بخصوصی انجام دهیم که حاشیه پیش نیاید. اگر بخواهد پیش بیاید، می‌آید. ما مراقبت خاصی نمی‌کنیم.»

جواد طوسی: «ولی به هر حال الگو هستید.»

مصفا: «دوست نداریم الگو باشیم. این کارمان را سخت می کند.» حاتمی: «نه خوب است، من خوشم می آید که عمرم به یک دردی بخورد و یک نفر از چند سال زندگی آدم یک استفاده ای بکند. همان طور که من استفاده کرده ام. از تجربه زندگی خیلی های دیگر استفاده کرده ام.»