سیاستمداران مشهور در فهرست سیاه اردوغان

روزنامه ایران - نادر شهمرادی: فهرست سیاستمداران پرآوازه‌ای که به فهرست سیاه اردوغان افزوده شده‌اند همچنان رو به افزایش است. از عبدالله گل مؤسس حزب عدالت و توسعه تا احمد داوود اوغلو مغز متفکر آن و از فتح الله گولن رهبر معنوی و مرشد حزب تا هاکان فیدان، مرد امنیتی اسلامگرایان ترکیه.

اکنون غیبت بزرگان حزب عدالت و توسعه در روزهایی که از در و دیوار ترکیه التهاب می‌بارد کاملاً مشهود است. از افرادی که نزدیک ۱۰ سال پروژه‌های بزرگ حزب در صلح با کردها، تنش زدایی در روابط با همسایگان و اصلاحات اجتماعی و اقتصادی را دنبال کردند دیگر نشانی نیست. حزب AKP یا آک پارتی که در سایه دفاع از تکثر سیاسی و نظام چند صدایی توانست به حکومت هفتاد ساله نظامیان و لائیک ها پایان دهد اکنون با اتهام سنگین خودکامگی حزبی و حذف صدای مخالفان روبه‌رو است. حذف و تسویه هر یک از چهره‌های صاحب اندیشه از کادر رهبری حزب، یک شوک بزرگ در صحنه سیاست این کشور ایجاد کرده است.

در نگاه ناظران سیاسی، تک تک رجال سیاسی که به صورت آشکار یا مرموز از مرکب قدرت عدالت و توسعه پیاده شدند اتهام شان یک چیز بیشتر نبود و آن مخالفت یا مقاومت در برابر خواسته‌ها و منویات سیاسی مرد شماره یک حزب، رجب طیب اردوغان.پیش از آنکه داوود اوغلو قربانی انتقادهایش از خط مشی رئیس جمهوری در مسأله مهم بحران آوارگان و تعامل با اروپا و جنگ سوریه شود، وزرا و مدیران برجسته‌ای به این اتهام کابینه را ترک کرده بودند. یاشار یاکیش، وزیر خارجه اسبق ترکیه، نور دوغان توپال‌اوغلو و یاسمن کومرال از فهرست بنیانگذاران آک پارتی، جمیل چیچک حقوقدان و لیدر پارلمانی حزب، بلنت آرنچ معاون نخست وزیر و سخنگوی کنونی دولت که همگی تاوان نابردباری و تک روی رهبری حزب را دادند.

نکته مهم این است که این موج‌های تسویه و توفان نزاع قدرت حزبی آثار و پیامدهای خود را در عملکرد دولت عدالت و توسعه نمایان کرده است. دگردیسی در نظام رهبری حزب هم اکنون رفتار دولت اردوغان را مقابل همه شرکای خارجی از جمله اروپا و نیز رقبای داخلی تحت تأثیر قرار داده است. آستانه تحمل آن در برابر نقد و انتقاد مخالفان داخلی و محافل بین‌المللی بشدت تنزل یافته و نه تنها صدای احزاب مخالف داخل را با دادگاه و زندان پاسخ می‌دهد بلکه حتی برای رسانه‌ای منتقد در اروپا اقامه دعوا می‌کند.بنابراین همه کسانی که با امید و اشتیاق حضور حزب عدالت و توسعه را بعد از چند دهه حکومت نظامیان خوشامد گفته بودند اکنون نگران اوضاع حال و آینده این کشور هستند. تیتر اغلب یادداشت‌ها و سرمقاله‌ها درباره ترکیه این است که حزب حاکم اردوغان به کدام سو می‌رود؟ حزبی که پر از ستاره‌های سیاسی و نخبگان اقتصادی بود و مدعی حاکمیت تکنوکرات‌های مسلمان اکنون به سطح تشکیلاتی با حضور افراد متوسط و بوروکرات تنزل کرده است که ویژگی بارز آنها عمدتاً وفاداری به نظرات و دستورات رهبری حزب است با این پیش درآمد، تحولات مهم و پرفراز و فرود حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان را از نظر گذراندیم.\

عبدالله گل

بدون شک حذف عبدالله گل نقطه عطف در چرخش رفتار سیاسی اردوغان است. همین اتفاق بود که از نیات و اهداف نهان اردوغان و شیوه رهبری او پرده برداشت و آن را آشکار نمود. جدایی گل و اردوغان بزرگترین شکاف سیاسی در رأس هرم قدرت اسلامگرایان ترکیه بود. او یار غار اردوغان بود از دورانی که باهم در مکتب اخوانی‌ها و مکاتب امام خطیب را تلمذ کرده بودند تا وقتی که دوشادوش هم در سنگر واحد علیه ائتلاف قدرتمند نظامیان و لائیک ها مبارزه کردند تا سال ۲۰۰۱ که مثل یک زوج قدرتمند حزب عدالت و توسعه را تأسیس و وارد مجلس شده و سپس دولت را هم در دست گرفتند.

نکته مهم در داستان جدایی این زوج سیاسی این است که عبدالله گل بر سر موضوعاتی با اردوغان اختلاف پیدا کرد که تا به امروز سرچشمه جدایی‌ها و شکاف‌ها در درون حزب است او به طور مشخص با یکه تازی سیاسی اردوغان در مقابل رقیبان سیاسی داخلی، ورود همه جانبه به جنگ سوریه و سپس طرح افزایش اختیارات ریاست جمهوری مخالفت ورزید یعنی همان مسائلی که گفته می‌شود داوود اوغلو قربانی آن شد. اولین بار گل در مصاحبه‌ با روزنامه فایننشال تایمز انگلیس سکوت خود را شکست و از تک روی و تندروی اردوغان پرده برداشت و گفت: عرصه سیاست جایی نیست که به تنهایی بتوانید انرژی‌تان را صرف کنید و باید یک تیم کاری قوی داشته باشید.


احمد داووداوغلو

در حالی که قاطبه ناظران بر این باور بودند که داوود اوغلو پیوندی ناگسستنی با اردوغان دارد و یک زوج سیاسی هستند اما این تصورات در اوایل ماه مه ‌۲۰۱۶ رنگ باخت. ۴ مه اردوغان در میان ناباوری‌ها و نگاه های بهت زده اعضای حزب عضو دیپلمات و آکادمیسین خود را خلع کرد.

پیامد‌ها و نگرانی ناشی از حذف این عضو سرشناس حزب بیش از اتفاقات مشابه گذشته بود. او نظریه‌پرداز حزب و پایه گذار سیاست نام آشنای « به صفر رساندن مناقشات با همسایگان» در ۱۰سال اخیر شناخته می‌شد.

متحدان و شرکای خارجی ترکیه واکنش‌های تندی نسبت به آن نشان دادند. محافل اروپایی داوود اوغلو را یک پل تفاهم و میانجی می‌نگریستند لذا برخی ناظران اروپایی از حذف او به عنوان نشانه‌ای از افول میانه روی تعبیر کردند جالب اینجا است که داوود اوغلو روزی برکنار شد که اروپا یکی از خواسته‌های او را مبنی بر لغو محدودیت‌های ویزا برای مسافرت ترک‌ها به منطقه شنگن برای اجرا در ماه ژوئن برآورده کرد.هر چند بسیاری از اسرار حذف داوود اوغلو در پرده مانده است اما آنچه رسانه‌های ترکیه فاش کرده‌اند اختلاف میان دو لیدر حزب حاکم از ماهها قبل و عمدتاً تحت تأثیر جنگ سوریه آغاز شده بود.اختلاف از نقطه‌ای سرباز کرده است که در ماجرای عبدالله گل دیده شد و گفته شده است که اردوغان و داوود اوغلو سه محور این اختلاف‌ها را مذاکرات صلح با شورشیان کرد، طرح جنجالی اردوغان برای تغییر قانون اساسی جهت اعطای قدرت اجرایی بیشتر به رئیس‌جمهوری و سرکوب منتقدان بویژه طیف روزنامه  نگاران و نیز دانشگاهیان سیاسی اعلام کرد و هر سه موضوع خط قرمزهای اردوغان شده‌اند به همین دلیل گفته شده است اتهام بزرگ نخست وزیر مستعفی نزد اردوغان فریب افکار عمومی بوده است.

ولفگانگ پیکولی» رئیس بخش تحقیقات سازمان اطلاعاتی «تِنِئو» کناره‌گیری زودهنگام و احتمالی داووداوغلو از قدرت را نشانه تسلط مطلق و بلامنازع اردوغان بر حزب عدالت و توسعه و نهادهای اجرایی دانسته و می‌گوید: «در کوتاه مدت رکود سیاسی (بر ترکیه) حاکم خواهد شد و با انتخاب شدن یک رهبر جدید برای حزب، تلاش قاطع‌تری برای اصلاحات قانون اساسی نیاز خواهد بود.»


هاکان فیدان

بهمن ماه سال ۹۳ یکی از افراد قدرتمند امنیتی عدالت و توسعه از صحنه حذف شد. دکتر هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی میت (MIT) ترکیه، که استعفای ناگهانی او با واکنش اغلب احزاب مخالف دولت روبه‌رو شد.گفته می‌شد سازمان میت در دوران رهبری فیدان از یک تشکیلات مخوف امنیتی به یک سازمان قانونمند سوق پیدا کرده بود. بر همین اساس بیش از همه گروههای سیاسی برکناری فیدان را برنتافتند. طبق گفته احمد داووداوغلو هاکان فیدان به همان اندازه که یک فرمانده بزرگ امنیتی است، دیپلمات و خبره سیاسی نیز بود و در تجارب مهمی همچون مذاکرات مربوط به آتش بس غزه در قاهره، آزادسازی گروگان‌های ترکیه در موصل، کنترل و خنثی‌سازی برنامه‌های سیاسی و ضدامنیتی شاگردان فتح الله گولن، اصلاح ساختار معیوب میت و مذاکرات صلح بین ترکیه و پ.ک.ک، قابلیت‌های خود را به نمایش گذاشت.

اردوغان درباره علت حذف فیدان هنوز سکوت کرده است اما آنچه مسلم است فیدان در دوران هدایت سکان امنیتی ترکیه باب تعامل تازه با همسایگان ترکیه را از جمله ایران گشوده بود.
بویژه آنکه بعد از کنار رفتن او بسیاری از پروژه هایی که معمار امنیتی عدالت و توسعه دنبال کرده بود متوقف شد از جمله مذاکرات صلح با پ.ک.ک و فازهای بعدی این مذاکرات همچون خلع سلاح پ.ک.ک و حل سیاسی معضلات کردها، رفتار نرم دستگاه پلیس و مبارزه با مخالفان سیاسی.

آرنچ و چلیک دو چهره طراح مذاکره با کردها و منتقدان هستند.پروژه بزرگ مذاکره با مخالفان بویژه جریان کردی را در درون حزب عدالت و توسعه عمدتاً دو شخصیت حقوقی این حزب دنبال می‌کردند که توقف مذاکرات با حذف آنها از ردیف رهبران حزب همزمان شد. بلنت آرنچ و جمیل چلیک.

دو تن از وفادارترین رهبران حزب که نقش ریش سفید سیاسی حزب را ایفا می‌کردند آرنچ معاون نخست وزیر و سخنگوی کنونی دولت بود، که از شاگردان قدیمی اربکان و از همراهان اول اردوغان بود و افرادی همچون گل و سایر بزرگان این تیم، او را با لفظ «آقا بیگ» یا خان داداش مورد خطاب قرار می‌دهند، او مدافع سرسخت آشتی ملی و حل مسأله تاریخی کردها از مسیر مذاکره بود تا جایی که حتی موقعیت عبدالله اوجالان در میان پ.ک.ک و مردم کرد را به رسمیت می‌شناخت اما این نگاه او در نهایت باعث رودررویی وی با حاکم حزب و حلقه اردوغان شد و بلنت آرنچ ناگزیر شد در اعتراض به سیاست سختگیرانه و توسل به اهرم زور از سوی اردوغان علیه اردوغان مقابل او قرار گیرد.

حسین چلیک وزیرآموزش اردوغان نیز دقیقاً به همین سرنوشت دچار شد. او نیز یکی از مجریان پروژه مذاکره با کردها و احزاب مخالف بود اما در نهایت از سوی تیم اردوغان به توطئه چینی متهم شد. در نهایت جمیل چیچک رئیس وقت پارلمان ترکیه که امروز در فهرست سیاه اردوغان قرار گرفته به افشاگری درباره تسویه‌های خشن تیم اردوغان با این دو سیاستمدار محبوب پرداخت و گفت: بلنت آرنچ و حسین چلیک دو سیاستمدار، دوستان بسیار نزدیک یکدیگر و سیاستمداران پاک این کشور هستند. در خصوص پاک بودن این دو سیاستمدار مطرح ترکیه من شهادت می‌دهم. آنان از ابتدا روندی که حزب عدالت و توسعه در پیش گرفته بوده را پیش‌بینی کرده و بارها بر این مسأله تأکید کرده‌اند.


فتح الله گولن

به فاصله‌اندکی بعد از حذف عبدالله گل، مهم ترین زلزله سیاسی در حزب عدالت و توسعه به وقوع پیوست و اردوغان این بار خیز بلند خود را برای قطع ارتباط حزب با رهبر پرنفوذ و معنوی آن برداشت.

او برای از میان برداشتن عناصر و اهرم‌های نفوذ گولن همه قوای سیاسی و امنیتی و قضایی را به میدان آورد. تا جایی که در این باره به دستگیری فرزندان معمر گولر وزیر کشور، ظفر چاعلایان وزیر اقتصاد و بایراکتار وزیر شهرسازی ترکیه که همگی از نزدیکان گولن بودند مبادرت کرد. جنگ اردوغان با سرحلقه جریانی که خاستگاه او به حساب می‌آمد بسیاری از معادلات را در ترکیه تغییر داد.

فتح‌الله گولن امام جماعتی بود که اردوغان و گل از آن برخاسته بودند نه تنها اردوغان که اکثر رهبران حزب عدالت و توسعه نیز از شاگردان و دانش آموختگان مدارس وی به نام «ایمام حاطیب» یا «امام خطیب» هستند.گولن در همه سالهایی که برای قدرت گرفتن شاگردانش در صحنه سیاسی ترکیه تلاش می‌کرد در بیش از ۹۲ کشور مختلف جهان بیشتر از ۵۰۰ مدرسه و در ۶ کشور دانشگاه ایجاد کرد.

او طراح تز اسلامگرایی در حوزه آناتولی است و بدون تردید سنگ بنای دولت اسلامی امروز این کشور را نهاده است.

با این همه، گولن دست آخر از سوی بارزترین شاگرد مکتب خویش هدف حمله قرار گرفت و اردوغان مبارزه‌ای را برای برچیدن بساط نفوذ هزاران تن از مریدان شیخ در اداره پلیس و قوه قضائیه و حتی ارتش ترکیه آغاز کرد که حتی ژنرال های لائیک جرأت انجام آن را نداشتند. دست آخر بزرگترین نماد رسانه‌ای جنبش گولن یعنی «زمان تودی» نیز با دستور شخص اردوغان به محاق توقیف درآمد.