تلخ ترین خاطرات دوران تحصیل ما

روزنامه ایران: تنبیه بدنی را شاید بتوان قدیمی‌ترین معضل نظام آموزشی کشور دانست، معضلی که خاطرات تلخی از دوران تحصیل در ذهن دانش‌آموزان حک کرده و گاه دلزدگی ازمدرسه را منجر می‌شود اما چرا این معضل دیرین حل شدنی نیست؟

شاید بسیاری از دانش‌آموزان قدیم خاطرات تنبیه بدنی را به عنوان یکی از تلخ‌ترین بخش‌های ایام تحصیل در ذهن داشته باشند؛ تنبیه بدنی در گذشته نظام تعلیم و تربیت جزئی جدایی ناپذیر از فرآیند آموزش بود و جمله «چوب معلم گُل است» را دانش‌آموزان قدیمی خوب به خاطر دارند.

امروزه اگرچه تنبیه بدنی در نظام آموزش‌وپرورش اغلب کشورهای دنیا روشی منسوخ به حساب می‌آید و در ایران نیز تنبیه، ممنوع و روند این معضل روبه کاهش است اما هنوز هم هرازگاهی از گوشه و کنار کشور اخباری درخصوص تنبیه بدنی دانش آموزان به گوش می‌رسد،‌ اخباری که از تنبیه بدنی تقریباً شدید حدود ۴ دانش‌آموز طی سه ماه اخیر حکایت دارد که البته صحت برخی از این اخبار نیز از سوی آموزش و پرورش مورد تأیید نیست.

اخبار تنبیه بدنی دانش‌آموزان بارها از سوی رسانه‌ها منعکس شده است و مسئولان آموزش و پرورش نیز هر بار در برابر انتقادات افکار عمومی از وقوع این معضل در مدارس کشور ضمن ابراز تأسف اعلام کرده‌اند: پرونده معلم در هیأت رسیدگی به تخلفات اداری در حال پیگیری است، اما اینکه این هیأت چه حکمی را صادرکرده و این حکم تا چه‌اندازه در عدم وقوع مجدد تنبیه بدنی بازدارنده است با ابهامات بسیاری همراه است.

به طور قطع می‌توان گفت که یکی از دلایل دلزدگی، مدرسه گریزی و افت تحصیلی دانش‌آموزان، تنبیه بدنی است.‌ حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری در مهر سال ۹۲ و در مراسم بازگشایی مدارس ضمن درخواست‌هایی از آموزش و پرورش عنوان کرد: من دیگر از تنبیه جسمی سخن نمی‌گویم که قطعاً دیگر وجود ندارد، چنانچه دولت تدبیر و امید در هر گوشه‌ای از کشور با چنین پدیده‌ای مواجه شد با آن اشد برخورد را خواهد کرد.

شاید پس از سخنان رئیس جمهوری بود که مسئولان آموزش و پرورش از تشکیل کمیته مقابله با تنبیه بدنی با مسئولیت مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات این وزارتخانه خبر داده و اعلام کردند که رصد تنبیه بدنی در مدارس روزانه می‌شود اما با گذشت حدود سه سال از این ماجرا هنوز چنین کمیته‌ای فعال نشده و هنوز هم تنبیه خودسرانه توسط معدودی از معلمان، گاه و بیگاه خبرساز می‌شود.

صرفنظر از ضرورت صدور احکام بازدارنده از سوی هیأت رسیدگی به تخلفات اداری، باید علل وقوع تنبیه بدنی -ولو کم شمار- در مدارس کشور را بررسی کرد، چه می‌شود که یک معلم در برابر خطای دانش آموز آستانه تحملش تمام و کنترل خود را از دست داده و به تنبیه بدنی متوسل می‌شود؟ از سوی دیگر دانش‌آموزی که مورد تنبیه بدنی قرار می‌گیرد با چه مشکلاتی مواجه می‌شود؟

محمد رضایی کارشناس آموزش و پرورش در رابطه با دلایل بروز تنبیه بدنی در مدارس می‌گوید: عوامل مختلفی در بروز تنبیه بدنی تأثیرگذار است از فشارهای اجتماعی تا کمبود حقوق، گاهی حتی معلم به دلیل سیاست‌های اتخاذ شده از سوی آموزش و پرورش به نیروی مازاد تبدیل می‌شود برهمین اساس دبیر زیست ممکن است نیروی مازاد شده و مجبور باشد به عنوان دبیر ورزش فعالیت کند یا به دوره ابتدایی برود، همین مسائل در کاهش آستانه تحمل معلم و عصبانیت او تأثیرگذار خواهد بود. وی می‌افزاید: معلم باید مهارت ارتباط با دانش‌آموزان را بخوبی بداند چرا که در یک کلاس همه دانش‌آموزان یکسان نیستند و برخی دارای خانواده‌های آسیب دیده هستند یا اینکه پدر و مادر از یکدیگر جدا شده‌اند بنابراین معلم باید ضمن شناخت از مسائل دانش‌آموزان، نحوه رفتار با دانش‌آموزانی را که مشکل خاصی دارند، بداند.

در گزینش‌ها به مسائل روان‌شناسی بیشتر توجه کنیم

کارشناسان معتقدند که در بحث گزینش برای آموزش و پرورش علاوه بر مسائل عقیدتی باید آشنایی فرد با مباحث روانشناسی و روش‌های معلمی نیز بررسی شود، یعنی مشخص شود که آیا فرد در کلاس درس توانایی ارتباط با دانش‌آموزان را داشته و می‌تواند با توجه به موقعیت‌های مختلف رفتارهای مناسب را از خود نشان داده و موضوع را مدیریت کند.

رضایی با تأیید این موضوع به ما می‌گوید:‌ فردی که به عنوان معلم در آموزش و پرورش گزینش می‌شود باید تا حدودی به مهارت‌های ارتباطی و روانشناختی آشنا باشد، از سوی دیگر معلم باید الگویی برای دانش‌آموزانش باشد در حقیقت معلم مانند روحانی بوده و هرکاری را نمی‌تواند انجام دهد بنابراین اگر معلمی دست به خشونت یا تنبیه بزند به نوعی این رفتار او بر روی دانش آموزانش تأثیر خواهد داشت. معلم باید مهارت‌های خودکنترلی را بداند تا اگر زمانی نیزحقوقش با تأخیر پرداخت شد ناراحتی و عصبانیت ناشی از فشار زندگی را بر سر دانش‌آموزانش خالی نکند. اغلب روانشناسان بر این باورند که تنبیه بدنی بدترین روش برای اصلاح دانش‌آموز خاطی است چرا که تنبیه به شخصیت دانش‌آموز خدشه وارد کرده و آثار مخربی بر روی روح و روان او دارد و حتی ممکن است حس انتقام را در دانش آموز تقویت کند.

مهدی احمدی روانشناس درخصوص اثرات مخرب تنبیه بدنی بر روی دانش‌آموزان عنوان می‌کند: باید توجه داشت، دانش‌آموزی که تنبیه می‌شود از درس و مدرسه و گاه معلم متنفر شده و همین موضوع اثرات منفی بسیاری را بر روند ادامه تحصیل او برجای می‌گذارد و چه بسا دانش‌آموز به خاطر همین مسأله به ترک تحصیل فکر کرده و آن را عملی کند. جریمه کردن و کم کردن نمره می‌تواند جایگزین تنبیه بدنی شود. معلم زمانی که خشمگین است نباید به تنبیه متوسل شود بلکه باید تلاش کرده و خود را کنترل کند، تنبیه ایجاد وحشت و ترس از معلم و مدرسه را در دانش‌آموز به وجود می‌آورد.

وی می‌افزاید:‌ معلمی که دانش‌آموزی را در کلاس درس دارد که کنترلش مشکل است باید به هسته‌های مشاوره مراجعه کرده و از آنها برای نحوه برخورد با چنین دانش‌آموزی راهنمایی بخواهد، مشاوران مدارس نیز وظیفه دارند دانش‌آموزان دارای مشکل را شناسایی و آنها را به واحد مشاوره معرفی کنند اما هم‌اکنون اغلب مشاوران مدارس درگیر بحث هدایت تحصیلی هستند و از بهداشت روان غافل مانده‌اند. آموزش و پرورش تا چه‌اندازه برای آشنایی معلمان با روش‌های روانشناختی یا مهارت‌های خود کنترلی دوره‌های آموزشی برگزار می‌کند، آیا برای معلمانی که تاکنون چندین بار به تنبیه بدنی اقدام کرده‌اند دوره‌های آموزشی ویژه برگزار می‌شود؟ انجمن اولیا و مربیان تا چه‌اندازه تلاش می‌کند تا با دعوت از خانواده دانش‌آموزانی که مشکل دارند و حضور معلم به بررسی روش‌های تربیتی و حل مشکل اقدام کند؟

سید رحیم میرشاهولد مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش‌وپرورش می‌گوید:‌ تمام افرادی که به عنوان معلم وارد آموزش و پرورش می‌شوند و گزینش شده‌اند، نیت خدمت دارند اما ممکن است براثر اتفاقاتی که در زندگی فرد رخ می‌دهد،‌دچار تغییر رفتار شود البته با برگزاری دوره‌‌های آموزش ضمن خدمت تلاش می‌کنیم آموزش‌های لازم را به معلمان ارائه دهیم. وی می‌افزاید: برای برگزاری دوره‌های آموزشی در رابطه با روانشناسی یا کنترل خشم نیاز است تا بحث‌های کارشناسی لازم صورت بگیرد اما تنبیه بدنی فراگیر نیست و به صورت موردی بوده اما همین موارد اندک نیز برای ما مهم است و آموزش و پرورش باید در این رابطه طرح مسأله کرده و با کارشناسان تربیتی و روانشناسی به راهکارهایی برای حل این معضل بیندیشد.

معلم هم عصبانی می‌شود

معلمان اما از زاویه‌ای دیگر به موضوع نگاه می‌کنند آنها براین باورند که معلم هم مانند هر انسان دیگری ممکن است عصبانی شده، از کوره دررفته و دست به تنبیه دانش‌آموز بزند، کنترل ۴۰ دانش‌آموز با رفتارهای متفاوت در کلاس درس آسان نیست.

حدیدی دبیر یکی از دبیرستان‌های پسرانه شهر تهران معتقد است، زمانیکه رفتار نادرست از سوی یک دانش‌آموز بسیار تکرار شود، زمینه ناراحتی و عصبانیت معلم را فراهم می‌کند و گاه ممکن است معلم کنترل خود را از دست داده و اقدام به تنبیه بدنی کند البته می‌پذیرم که تنبیه بدنی حتی کم آن زیاد است، هر معلم ممکن است در طول دوران ۳۰ سال تدریس خود، کنترلش را از دست بدهد و در وقوع این عصبانیت شرایط محیطی تأثیرگذار است اما تنبیه بدنی آنقدر که در رسانه‌ها منعکس می‌شود، در مدارس کشور شیوع ندارد.

این معلم با طرح این گله که چرا خانواده‌ها خود را به جای معلمی که ۴۰ دانش‌آموز در کلاس درس دارد، نمی‌گذارند، مطرح می‌کند:‌ معلم هم انسان است و ممکن است در شرایطی کنترل خود را از دست بدهد اما اغلب معلمان از فیلترهای متعددی برای ورود به آموزش‌وپرورش گذشته‌اند.

دوره‌های آموزشی ویژه برای خانواده‌ها و دانش‌آموزان باید برگزار شود چرا که هم‌اکنون جامعه تحت تأثیر شرایط تک فرزندی است و همین موضوع فعالیت معلمان را نیز تحت تأثیر قرار داده است، دانش‌آموزی که تک فرزند است، سختی تحمل نکرده، هرآنچه خواسته از سوی خانواده در اختیارش قرار گرفته و تحمل رفتار مخالف را ندارد، در کلاس درس ممکن است رفتارهای خاصی را داشته باشد یا تحمل انتقاد معلم را نداشته باشد باید با توجه به این مسائل اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه خانواده‌ها و دانش‌آموزان کرد.

براساس ضوابط ابلاغ شده از سوی وزارت آموزش و پرورش،‌ اعمال هر گونه تنبیه بدنی دانش‌آموزان در مدارس ممنوع است و روش‌‌های برخورد با دانش‌آموزان خاطی عبارت است از تذکر و اخطار شفاهی، تغییر کلاس، اطلاع والدین، اخراج موقت با اطلاع ولی دانش‌آموز به مدت حداکثر ۳ روز و در نهایت انتقال به مدرسه دیگر و در صورت اعمال تنبیه بدنی، مدیر مدرسه باید این تخلف را به ادارات آموزش‌‌وپرورش گزارش کند.

با وجود ضوابط ابلاغ شده از سوی آموزش‌وپرورش مبنی بر ممنوعیت تنبیه بدنی،‌این موضوع با وجود آنکه شیوع بالایی ندارد اما به عنوان یک معضل دیرین در نظام تعلیم و تربیت کشور شناخته شده و منجر به دلزدگی دانش‌آموز از مدرسه می‌شود، آموزش و پرورش نیز با روش‌های متداول کنونی در ریشه‌کنی این معضل توفیقی نداشته است. به نظر می‌رسد جمعی از صاحب‌نظران عرصه تعلیم و تربیت و روانشناسان باید با ریشه‌یابی علل و عوامل بروز تنبیه بدنی در مدارس به راهکارها و روش‌های عملیاتی برای حل این معضل دست یابند به عنوان مثال اگرنیاز به برگزاری دوره‌های آموزشی است این دوره‌ها با حضور مشاوران و کارشناسان مربوطه برگزار شود.