درختچه بن سای، مینیاتورهای چند ده میلیون تومانی

کسب و کار : گاه برای خرید یک بن سای باید به اندازه خرید یک ماکسیما یعنی بیش از 50 میلیون تومان پول خرج کنید! شاید از نگاه شما یک گیاه زینتی چنین ارزشی نداشته باشد اما هستند کسانی که این پول را بابت درختچه ای که از پدر پدربزرگشان هم مسن تر است، زیاد می دانند.

موسیقی آرام و حال و هوای ییلاقی ارتفاعات شمال تهران، گیاهانی خاص و واق واق سگ و جیغ و داد قوش و ... که انگار تمامی ندارد؛ همه اینها تصویر اولیه گلخانه ای رویایی به نام «تئو» را می سازدت. گلخانه ای با گیاهان بسیار قیمتی، از جمله بن سای.

در غروب یکی از همین روزهای پاییزی که هوا هم نم نمک رو به سردی می رود، در ارتفاعات بام تهران میهمان گلخانه تئو (نام یک درخت ایرانی) بودیم تا با مهدی شعبانی، صاحب این گلخانه، همکلام شویم. کسی که با شور خاصی از همه چیز حرف می زند.

از سابقه بن سای در ایران و جهان، بن سای 870 ساله ژاپنی که 5 میلیون دلار قیمت دارد، تا راه اندازی کلاس های آموزشی بن سای در بام تهران. تلخیصی از این گفت و گو را می خوانید.

قبل از هر چیز این را بپرسم که نام گلخانه تان «تئو» به چه معناست؟

- تئو نام یک درخت ایرانی است.

در مورد واژه بن سای و سابقه آن در ایران و جهان برای مان بگویید.

- بن سای یک لغت ژاپنی است و از دو لغت بن به معنای درخت و سای به معنای گلدان تشکیل شده یعنی درخت در گلدان. معادل چینی آن هم پنجینک است. امروزه بن سای فقط یک درخت نیست و از آن به عنوان یک هنر یاد می شود.

بن سای در واقع ترکیبی از باغبانی و هنر است. این هنر اصالتا چینی است و به ۱۴۰۰ سال پیش برمی گردد. می گویند در ایران هم سابقه دارد. در گذشته حکیم باشی ها گیاهان دارویی را با خود از این شهر به آن شهر می بردند، و از همین روی چاره ای نداشتند جز اینکه گیاهان را در گلدان بکارند.

این اطبا برای درمان بیماران از شاخ و برگ این گیاهان می زدند اما به تدریج تنه آنها رشد می کرده و مانند همین بن سای های امروزی بوده است. بعد از اینکه بن سای به ژاپن می رود، تبدیل به یک سبک هنری می شود و ژاپنی ها درخت هایی را که قابلیت بیشتری برای تبدیل شدن به بن سای دارند، شناسایی می کنند. چینی ها با هرس کردن و ژاپنی ها نیز با روش های سیم پیچی کردن، شکل دلخواه خود را به درختان می دهند.

شروع کارتان از چه سالی بوده و چرا بن سای را به عنوان کسب و کار خود انتخاب کردید، چون به نظر کار دیربازدهی است و باید سال ها بگذرد تا یک درخت، تبدیل به بن سای شود؟

- معماری خوانده ام اما این کار به نوعی معماری گیاهان است. فکر می کنم عشق به گیاهان مهمترین دلیل باشد نه صرفا کسب درآمد. با همفکری یکی از دوستان و از سال ۸۷ به طور رسمی و تخصصی در ایران به بن سای پرداختیم. من در چین آموزش دیده ام و همکارم در آلمان. چند نمایشگاه هم برگزار کردیم و الان نیز در حال برگزاری کلاس هایی برای آموزش روش های پرورش بن سای هستیم. تاکنون به تعداد زیادی آموزش داده ایم و نیت ما نیز ترویج فرهنگ استفاده از گل و گیاه، احترام به طبیعت و نیز نهادینه کردن استفاده از بن سای بوده.

یک درخت چگونه تبدیل به یک بن سای می شود؟

- روش های مختلفی برای تولید بن سای وجود دارد. هم می شود از بذر شروع کرد، هم قلمه زدن و حتی می شود درختی ۲۰۰ ساله را از طبیعت بیاوریم در گلدان بکاریم و طی ۱۵ الی ۲۰ سال رویش کار شود تا شکل هنری بگیرد و تبدیل به بن سای شود.

اکثر درخت ها قابلیت بن سای شدن را دارند مانند نارون، کاج، تمر هندی و غیره اما درخت بن سای باید چند ویژگی خاص داشته باشد. نخست اینکه درخت مقاومی باشد. مثلا بید خیلی زیباست اما مقاوم نیست و در برابر آسیب هایی مانند حشرات و توفان شکننده است. دوم اینکه برگ های شان بزرگ نباشد. مثلا درخت گردو را هر چقدر که هرس کنید، کوچک نمی شود. سوم اینکه هرس پذیر باشد و شکل بگیرد.

مسن ترین بن سای جهان چند سال دارد؟

- مسن ترین بن سای جهان در ژاپن است که ۸۷۰ سال سن دارد و ۵ میلیون دلار ارزش گذاری شده است. این بن سای شناسنامه هم دارد. مسن ترین بن سای خود ما یک درخت تمر هندی است که ۱۷۰ سال سن دارد و ۲۸ میلیون تومان قیمت گذاری شده است. بن سای هایی که ما داریم اغلب زیر ۵۰ میلیون تومان تا ۴۰ میلیون است. بن سای اگر بالای ۵۰ میلیون باشد، گران است که در آینده برای فروش خواهیم داشت.

بن سای در ایران هم تولید می شود؟ صادراتی هم داشتید تا به حال؟

- بن سای بیشتر وارداتی است چون که درخت های وارداتی بیشتر متعلق به مناطق حاره ای است. درختان این مناطق برای نگهداری در آب و هوای تهران و آپارتمان ها مناسبند. درختان ایرانی بیشتر سردسیری محسوب می شوند ودر آپارتمان نمی توان آنها را نگه داشت و باید در فضای آزاد رشد کنند و نگهداری شوند. به کشورهای عراق، ترکیه و آذربایجان صادر کردیم ولی پول ما را ندادند و رها کردیم.

بن سای مشابه تقلبی هم دارد؟

- در کارهای جدید مانند بن سای، کارهای مشابه و تقلبی زیاد است و چون مردم اطلاعات ندارند به سمت آنها می روند. ظاهر مصنوعی این گیاهان برای مشتری جاذبه دارد. با استفاده از هورمون وطی دو ماه این گیاهان را به شکل بن سای درمی آورند. ارزانتر هم هستند. بن سای های تقلبی بیشتر در چین و تایلند با پیوند به وجود می آیند. در ذهن مردم بن سای یعنی درختچه ای که تنه کلفت دارد با یک تاج. این درختچه های تقلبی هم تنه پف کرده مانند سیب زمینی دارند که هورمونی است و در مدت کوتاهی پلاسیده و از بین می روند.

مشتریان شما بیشتر از چه قشری اند؟

- فکر می کنم بیشتر از قشر مرفه چون بن سای قیمت بالایی دارد. کلا مشتریان ما دو دسته اند. یک قسمت تنها بن سای را به عنوان هدیه دادن می خرند که می توانند از گلفروشی ها هم بخرند. دسته دیگر به بن سای نگاه تخصصی دارند و حتی از جنوبی ترین نقطه ایران تا شمالی ترین برای خرید بن سای به ما مراجعه می کنند. در همه جای دنیا بن سای را از مراکز معتبر خرید می کنند چون یک گیاه معمولی مانند یک دسته گل نیست که بشود از چهارراه ها خرید و به خاطر قیمت بالایی که دارد باید از مراکز معتبر خریداری شود.

با توجه به هزینه زیادی که مشتری می پردازد، تضمینی هم به آنها می دهید؟

- موجود زنده تضمین ندارد ولی خدماتی به مشتریان ارائه می کنیم. در نگهداری کمک می کنیم. مثلا مشتری مسافرت برود، ما درخت را نگه می داریم. برای مشتری خودمان مجانی و برای دیگران ماهی ۱۰ هزار تومان هزینه می گیریم. درختی که مریض شود، ما با نگهداری چند روزه درخت را احیا می کنیم. در هرس کردن گیاه به مشتری کمک می کنیم. خاک گلدان را هر سال و به طور رایگان خودمان عوض می کنیم. مشاوره تلفنی هم داریم.

خاک خاصی لازم است؟

- خاک بن سای بسته به نوع گیاه فرق می کند و نوع زهکشی خاک هر گیاه بن سای با دیگری متفاوت است. خاک بن سای البته به اندازه گلدان آن عوض می شود. در اندازه های کوچک تا متوسط سالی یک بار و متوسط تا بزرگ،دو یا سه سال یک بار باید خاکش عوض شود.

قیمت یک بن سای را چه چیزی تعیین می کند؟

- فرم. مهمترین نکته در مورد یک بن سای فرم وشکل ظاهری آن است. سن در درجه دوم اهمیت قرار دارد. بن سای یک کار هنری است و مانند یک تابلو نقاشی یا یک مجسمه، تکنیک ظاهری و زیبایی بصری آن تعیین کننده قیمت نهایی آن است. اصولی دارد که مطابق اصول بررسی می شود که هر چه بیشتر تکنیک های ساخت آن رعایت شده باشد، قیمت آن هم بیشتر است. بعد سن و بعد ابعاد و گلدان آن مهم است.

شما با سیم پیچی کردن یک گیاه، به نوعی آن را زجر نمی دهید؟

- اگر این درختان زجر می کشیدند، اینقدر سالم و سرحال و زیبا نبودند و از بین می رفتند. در طبیعت هم درختان در معرض چرای حیوانات قرار دارند و به نوعی هرس طبیعی می شوند و ما تنها آنها را هرس دستی می کنیم.

پرورش بن سای به رونق چه کسب و کارهایی منجر می شود؟

- چون ابعاد و رنگ گلدان های بن سای با دیگر گلدان ها متفاوت است و گلدان های وارداتی معمولا قیمت بالایی دارد، از ۵ سال پیش تا به حال مراکزی برای ساخت گلدان بن سای احداث شده که قبلا نبود. همچنین افرادی هستند که ترکیب خاک می کنندو خاک مناسب بن سای را می فروشند.

فروشگاه های بن سای هم زیاد شده اند و افراد زیادی در این زمینه فعالیت می کنند. از طرفی سال ۸۷ تنها یک کتاب در مورد بن سای وجود داشت و طی این ۵ سال، بیش از ۱۳ کتاب در مورد بن سای نوشته شده و بیش از ۴۰ سایت در مورد بن سای به وجود آمده است.

تا به حال مشتری خاصی هم داشته اید؟

- بله، پرویز پرستویی و بابک حمیدیان خریدار بن سای هستند. همچنین لاله طباطبایی کلاس آموزش بن سای می آید. اکبر گلپایگانی هم می آید. در ماه رمضان بیش از ۴۲۰ هنرپیشه در اینجا آموزش بن سای دیدند.