دو پیام متناقض واشنگتن به تهران

روزنامه دنیای اقتصاد: معاون وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران بر این باور است که آنچه رفع تحریم‌ها را با کندی مواجه کرده است، مربوط به سه عامل است که باعث شده تا توازن در تعهدات متقابل روی کاغذ وجود داشته باشد؛ اما در عمل با مشکلاتی روبه‌رو باشیم.

او دلیل اول کندی برجام را مربوط به بانک‌های بزرگ و نه کوچک می‌داند و معتقد است: «مقداری از این مشکلات به تحریم های اولیه آمریکا برمی‌گردد که این موضوع باعث نگرانی برخی موسسات مالی اروپایی می‌شود.»

این دیپلمات ارشد دلیل دوم کندی در روند اجرای برجام را وجود پیام‌های متفاوت از سوی آمریکا می‌داند و می‌افزاید: «وزارت خارجه آمریکا می‌گوید در انجام کارهای بانکی و مالی با ایران هیچ مشکلی وجود ندارد و پیام دوم از سوی اوفک (دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی) می‌آید که ناقض پیام اول است.»

معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه سومین عامل کندی برجام را دور بودن ایران از نظام بانکی بین‌المللی در سال های تحریم می‌داند و می‌گوید: «ما نزدیک به ده سال در تحریم بودیم و در این مدت ارتباط بانکی ما در سطح بین‌المللی قطع و در حد صرافی بوده است؛ اما قوانین و مقررات نظام بانکی بین‌المللی در این مدت تغییر کرده است و برای رساندن خود به سطح بین‌المللی به زمان نیاز داریم.»

توازن روی کاغذ وجود دارد

«مجید تخت‌روانچی» در گفت‌وگو با «ایسنا» در پاسخ به این پرسش که اما آن‌طور که انتظار داشتیم گشایشی در رفع و لغو تحریم‌ها مشاهده نشده است؟ گفت: «برای همین است که می‌گوییم تحریم‌ها روی کاغذ برداشته شده است که این بحث بر می‌گردد به موضوع توازن؛ یعنی توازن روی کاغذ وجود دارد، اما در عمل با اجرایی شدن برجام با مشکلاتی روبه‌رو شدیم.»

پیام‌های متفاوت از واشنگتن

این مقام وزارت امور خارجه با بیان اینکه مقداری از این مشکلات بر می‌گردد به اینکه تحریم‌های دیگری هم به جز تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای (تحریم‌های اولیه آمریکا) وجود دارد، افزود: «این موضوع باعث نگرانی برخی موسسات مالی اروپایی می‌شود که ما هم به آن منتقد هستیم و به آمریکایی‌ها هم این را گفته‌ایم که آنها براساس برجام باید فضای لازم را ایجاد کنند تا این نگرانی رفع شود و از دید ما این کار را انجام نمی‌دهند.» مجید تخت‌روانچی با اشاره به اینکه از دید ما از واشنگتن دو پیام می‌آید؛ ابراز کرد: «یکی از وزارت خارجه آمریکا که می‌گوید در انجام کارهای بانکی و مالی با ایران هیچ مشکلی وجود ندارد و پیام دوم از سوی اوفک می‌آید که ناقض پیام اول است.» او تاکید کرد: «در تمام جلساتی که بعد از اجرایی شدن برجام با آمریکایی‌ها در سطح وزیر و معاونان داشتیم بر این نکته تاکید کردیم، پیامی که از سوی آنها می‌آید نه تنها یک پیام نیست، بله این پیام مثبت هم نیست.»

دور بودن از نظام بانکی بین‌المللی

این عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در ادامه به مشکلات دیگر بر سر راه رفع تحریم‌ها پرداخت و گفت: «برخی مشکلات دیگر از جمله اینکه ایران سال‌ها از نظام بانکی بین‌المللی دور بوده است و این خود به خود مشکلاتی را ایجاد می‌کند وجود دارد. ما نزدیک به ده سال در تحریم بودیم و در این مدت ارتباط بانکی ما در سطح بین‌المللی قطع و در حد صرافی بوده است، اما قوانین و مقررات نظام بانکی بین‌المللی در این مدت تغییر کرده است و برای رساندن خود به سطح بین‌المللی به زمان نیاز داریم.

از طرفی مقرراتی درباره پولشویی و مبارزه با تروریسم وجود دارد که اکنون مصوبات آن را تصویب کرده‌ایم، بنا بر این علاوه بر مشکلات اجرا که آمریکا ایجاد می‌کند برخی مشکلات هم به مشکلات غیر برجامی بر می‌گردد.»تخت‌روانچی در پاسخ به این پرسش که شما بعد از برجام چندین ملاقات دوجانبه با جان کری داشتید اما به نظر می‌رسد از این دیدارها و رایزنی‌ها نتیجه‌ قابل توجهی به ویژه در رابطه با آنچه بانک‌های بزرگ مبنی بر ارائه یک مجوز کلی از سوی وزارت خزانه‌داری خواستارند، محقق نمی‌شود، با بیان اینکه «ما همه این مباحث را با طرف آمریکایی مطرح کرده‌ایم»، ابراز کرد: «از روزی که برجام اجرایی شده است تا الان پیشرفت‌های خوبی در زمینه رفع تحریم‌ها و تعاملات بانکی و مالی انجام شده است، هر چند که این پیشرفت‌ها کند بوده است. البته این کندی بعضا مربوط به بانک‌های بزرگ است نه کوچک. این طور نیست که الان ما نفت بفروشیم، اما هیچ بانکی پول ما را نگیرد، اگر قبلا رابطه کارگزاری نبود و مجبور بودیم از طریق صرافی‌ها کار کنیم، الان دیگر این مشکل وجود ندارد.»

مشکل بانک‌های بزرگ

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به اینکه به‌طور شفاف و صریح می‌توانم بگویم که مشکل بانک‌های بزرگ مربوط به پروژه‌های بزرگ است، افزود: «بانک‌های کوچک و متوسط از عهده پروژه‌های بزرگ بر نمی‌آیند. اینکه چرا تا الان مشکل بانک‌های بزرگ و تعامل آنها با ایران بعد از شش ماه حل نشده است؛ یک دلیلش ترس بانک‌های بزرگ به خاطر تحریم‌های اولیه آمریکا است که نگرانند دوباره تنبیه شده و مورد جریمه‌های سنگین از سوی آمریکا قرار گیرند و اتفاقا ایراد ما به آمریکایی‌ها این است که وقتی در دوران تحریم آن فضای منفی بین‌المللی را علیه ایران ایجاد کردند به‌طوری که حتی در زمینه معاملات دارویی مشکل پیدا کردیم، الان هم موظفند این فضای منفی را بشکنند. آنها (آمریکایی‌ها) یک قول‌هایی داده‌اند اما ما هنوز راضی نیستیم.»

نیاز به مجوز جامع

معاون ظریف در ادامه در پاسخ به این پرسش که از نظر ایران آمریکا چه کار باید کند که این مشکل از میان برداشته شود، گفت: «شرکت‌ها و بانک‌های خصوصی براساس ملاحظاتی که خودشان دارند تصمیم می‌گیرند چه کار کنند. ما ایرادمان این است که اوفک (دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی) که مسوول بررسی تعاملات موسسات و شرکت‌های بین‌المللی با ایران در آمریکا است، باید یک مجوز جامع (General Licence) به آنها بدهد و اگر نمی‌شود این کار را انجام دهد یا نمی‌تواند، باید تک‌تک با بانک‌ها تماس برقرار کند و سوالات و نگرانی‌هایشان را پاسخ دهد.» او همچنین با اشاره به این موضوع که این روند نباید زمانبر باشد، ادامه داد: «رویکرد و برخورد اوفک برای رفع نگرانی بانک‌ها باید به حل مسائل این بانک‌ها سرعت دهد. ما خواهان آن هستیم که اوفک صریح و سریع وارد کار شود و مشکلات و ابهامات و سوالات را رفع کند تا سریع به نتیجه برسیم. البته آمریکایی‌ها می‌گویند در دستورالعمل‌ها مسائل، ابهامات و سوالا ت را گفته‌ایم اما حرف ما و بانک‌های بزرگ این است که این مقدار کفایت نمی‌کند.»

پاسخ به سوالات بانک‌ها در اسرع وقت

در ادامه تخت‌روانچی بدون آنکه نامی از بانک‌های بزرگ مورد تعامل با ایران ببرد ابراز کرد: «خوشبختانه تماس‌های بانک‌های بزرگ اروپایی با اوفک برقرار شده است و سوال‌هایشان هم مطرح شده است، اما بحث ما این است که باید به این مسیر سرعت داد. معتقدیم اگر یک بانک بزرگ اروپایی بیاید و همکاری را شروع کند برای دیگر بانک‌ها هم اعتماد ایجاد می‌شود و فضای نگرانی خود به خود شکسته می‌شود. این فضا را کسی دیگر جز آمریکایی‌ها نمی‌تواند بشکند، یعنی اوفک باید در اسرع وقت به سوالات پاسخ دهد و اطمینان دهد کاری که این بانک‌ها می‌خواهند در تعامل با ایران داشته باشند در چارچوب برجام مشکلی ندارد، هر چند در نهایت تصمیم همکاری با آن بانک‌ها است.»

معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه در پاسخ به این‌ پرسش که بنابراین امکان اینکه اوفک یک دستورالعمل یا مجوز کلی همکاری بانک‌های بزرگ با ایران جهت اطمینان آنها از مواجه نشدن با تنبیهات آمریکا صادر کند، منتفی است، با بیان اینکه «ما این مساله را نیز با آمریکایی‌ها مطرح کرده‌ایم» افزود: «آنها می‌گویند از آنجا که جنس کارها و پروژهایی که قرار است بانک‌های بزرگ خارجی در آنها مشارکت کنند، متفاوت است صدور چنین مجوزی به‌طور یکسان سخت است. آنها می‌گویند نمی‌توانیم یک مجوز کلی دهیم، اما فلان بانک سوئیسی یا انگلیسی اگر درخواست همکاری با ایران داشته باشند، می‌توانند مجوز را خیلی راحت‌تر بعد از انجام بررسی‌ها به آن بانک ارائه کنند.»

روند پاسخ نمی‌تواند طولانی و زمان‌بر باشد

او در پاسخ به اینکه ایران انتظار دارد مشکلات بانک‌های بزرگ برای تعامل با ایران از سوی آمریکا در چه فاصله زمانی مشخصی رفع شود، با بیان اینکه «نمی‌توانم زمان دقیقی بگویم» افزود: «حرف ما این است که این روند نمی‌تواند طولانی و زمان‌بر باشد، بلکه باید این روند را تسریع کنند. ما می‌گوییم باید اوفک مجوز را به آن بانک بدهد، حالا هر چقدر که مراودات و گفت‌وگوها میان بانک‌های ایران و بانک‌های بزرگ بین‌المللی به زمان و شرایط خاص نیاز دارد بحث دیگری است. در عین حال ما تاکید داریم که آمریکا براساس برجام باید اجرای موفقیت‌آمیز آن را تضمین کند.»

دلیل تعویق نشست با بانکداران بزرگ

این مقام وزارت امور خارجه در پاسخ به این پرسش که چرا نشستی که قرار بود با حضور بانک مرکزی ایران، وزارت خزانه‌داری آمریکا و بانک‌های بین‌المللی در لندن برگزار شود به تعویق افتاد، ابراز کرد: «براساس آنچه رئیس کل بانک مرکزی گفتند مشکلاتی پیش آمده است به ویژه در رابطه با بحث برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا). از این رو این نشست فعلا به تعویق افتاده است، اما انگلیسی‌ها اعلام کرده‌اند که برای برگزاری این نشست مصمم هستند. همچنین از طرف اوفک و ما نیز این آمادگی اعلام شده است. اما منتظریم تا دولت جدید انگلیس آماده کار شود و این مساله کمی زمان می‌برد.»

باید میوه اجرای برجام را بچینیم

این دیپلمات ارشد ایران در پاسخ به این پرسش که به نظر می‌آید اجرای موفقیت‌آمیز برجام امری قابل تفسیر در توافق است و هر یک از طرف‌ها از آن برداشت متفاوت دارند، گفت: «در جلسات به‌طور جدی و علنی گفته‌ایم که ما باید میوه اجرای برجام را بتوانیم بچینیم که آن هم رفع تحریم‌ها است. اگر نتوانیم این میوه را بچینیم توافق موفقیت‌آمیز اجرا نشده است. این خیلی روشن است و وقتی این مساله را در جلسات و ملاقات‌ها مطرح می‌کنیم آنها این را به چالش نمی‌کشند و نمی‌گویند شما (ایران) اشتباه می‌کنید. فقط می‌گویند که ما داریم روی این مساله کار می‌کنیم، اما این کار زمان می‌برد و در حال رایزنی هستند. بنا بر این حرف ما این است که لازم است اوفک به میدان بیاید و خیلی صریح و سریع فضای منفی بین‌المللی را بشکند.» او همچنین تاکید کرد: «البته الان هم این فضا به نظر ما تاحدودی شکسته شده است؛ اینکه بانک‌ها به غیر از بانک‌های بزرگ وارد تعاملات با ایران شده‌اند ناشی از شکسته شدن همین فضای بین‌المللی است.»

اجرای سریع برجام فارغ از تحولات داخلی

معاون وزیر خارجه در پاسخ به این پرسش که تا پایان دولت یازدهم یک سال زمان باقی است و رئیس‌جمهوری بنا بر نظر تحلیلگران به اجرای مطلوب برجام و لغو صد درصدی تحریم‌ها نیاز دارد، از این رو طولانی شدن اجرای مطلوب برجام می‌تواند به ضرر دولت باشد، گفت: «ما در وزارت امور خارجه کار تخصصی خود را دنبال می‌کنیم تا منافع ملی به بهترین وجه به دست آید. به‌طور قطع عنصر زمان مهم است. حتی اگر فرض کنیم انتخابات سال آینده نیست و سه سال آینده برگزار می‌شود باز هم زمان به‌طور جداگانه در بحث اجرای مطلوب برجام برای وزارت خارجه مهم بود. ما نمی‌خواهیم منافع ملی را فدای زمان کنیم در عین حال که زمان در رسیدن به منافع ملی برای ما مهم است.»

تخت‌روانچی ادامه داد: «علاوه بر این اینطور نیست که دولت به دلیل انتخابات پیش‌رو برخی از مصلحت‌‌اندیشی‌ها را انجام داده یا اصولی را کنار بگذارد. ما در چارچوب برجام کارها را جلو می‌بریم. معتقدیم بحث برجام یک موضوع فراجناحی است و به امنیت ملی ما مربوط است و باید جدا از مباحث انتخاباتی به آن نگاه شود چراکه اساسا موضوعات سیاست خارجی فراجناحی است، البته برخی مواقع هم ممکن است دستخوش سیاسی‌کاری‌ها شود که باید سعی کنیم از آن اجتناب کنیم. با این حال توجه ما روی اجرای درست و سریع برجام فارغ از تحولات سیاسی داخلی است.»

فضای دیگری را در منطقه شاهدیم

مجید تخت‌روانچی در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه وقتی توافق هسته‌ای به دست آمد برخی صاحب‌نظران منطقه‌ای و بین‌المللی بر این نظر بودند که توافقی «تاریخی» به‌دست آمده است که می‌تواند ایران را به‌عنوان یک قدرت در منطقه مطرح کند، از نظر شما بعد از یک سال که از این توافق می‌گذرد هنوز این تحلیل قابل پذیرش است؛ گفت: «ما در مذاکرات فقط درباره موضوع هسته‌ای صحبت کردیم و براساس برجام تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای لغو و متوقف شد. بعد از اینکه توافق شد فضای جدیدی ایجاد شد مبنی بر اینکه برجام می‌تواند نویدبخش یک فضای جدید در منطقه باشد. ما درباره بحث‌های دیگر صحبت نکردیم، اما طبیعی است این مساله خود به خود بر مسائل منطقه و بین‌الملل تاثیر می‌گذارد. از سویی ایران همواره خواستار روابط بهتری با دوستان و همسایگانش است و اکنون با برجام ظرفیت بیشتری برای ایفای نقش سازنده در منطقه داریم، اما متاسفانه اقدامات مخالفان برجام فضا را تغییر داد.»

او افزود: «سعودی‌ها و رژیم صهیونیستی بیشترین تلاش را کردند تا مذاکرات به نتیجه نرسد و بعد از برجام احساس کردند که کاملا بازی را باختند و اگر برجام باعث شود برای ایران فضای جدیدی ایجاد ‌شود به معنی این است که فضا برای آنها منفی و محدود می‌شود. اقدامات آنها فضا را مسموم کرد و الان فضای دیگری نسبت به آنچه بعد از توافق در منطقه شاهد بودیم را می‌بینیم. آنها سعی دارند ایران‌هراسی که با برجام از بین رفت را احیا کنند، اما قطعا این اقدامات شکست خورده و در نهایت روشن می‌شود که چه کسی در جهت ثبات در منطقه حرکت می‌کند و چه کشوری در جهت بی‌ثباتی.»

تماس‌ با کشورهای منطقه زیاد شد

این عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در پاسخ به این پرسش که چقدر فکر می‌کنید با توجه به احتمالات برای مخالفت با برجام در سطح منطقه اقدامات و تلاش‌های وزارت امور خارجه قبل و بعد از برجام در توجیه اهداف برجام و خطر نداشتن اثرات آن برای این کشورها کافی و موثر بوده است، گفت: «شاید صحبت من نوعی دفاع از عملکرد وزارت خارجه باشد، اما واقعیت این است که حداقل بعد از برجام تماس‌های ما با کشورهای منطقه زیاد شد و از طرفی رویکردمان برای داشتن روابط حسنه با کشورهای منطقه را نشان داده‌ایم، اما کشورهایی در منطقه هستند که احساس می‌کنند از برجام ضربه دیدند و برای مخالفت با آن هزینه مادی و سیاسی کلان می‌کنند تا ایران‌هراسی که با برجام از بین رفت را دوباره گسترش دهند، البته می‌توان گفت که وزارت خارجه می‌توانست بهتر عمل کند اما به لحاظ تعداد و کیفیت رایزنی‌ها با کشورهای منطقه اقدامات زیادی در وزارت خارجه انجام شده است.»

تنها عربستان است که رویکرد خصمانه دارد

تخت‌روانچی در ادامه با بیان اینکه این طور نیست که همه کشورهای منطقه الان با ایران روابط خصمانه داشته باشند، افزود: «کشورهایی هستند که سعی دارند در جهت ثبات بیشتر تلاش کنند و تنها دولت سعودی است که رویکرد خصمانه‌ خود را در منطقه با حمایت‌هایش از تروریسم ادامه می‌دهد. اگر عربستان رفتار خود را تغییر دهد در آن صورت ما می‌توانیم روابط و تعاملات متفاوت با یکدیگر داشته باشیم، هر چند ما نمی‌توانیم حادثه منا و مخالفت‌ها با اعزام زائران به حج تمتع را از یاد ببریم و احقاق حقوق شهروندان خود را نادیده بگیریم.»

خطوط قرمز در مذاکرات

او در پایان درباره آنچه امروز از سوی برخی از منتقدان مبنی بر رعایت نشدن خطوط قرمز رهبری در برجام مطرح می‌شود یا گفته می‌شود طرف ایرانی نتوانسته براساس تاکید رهبری توازن لازم را در اقدامات متقابل ایجاد کند، افزود: «نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که جنس تعهدات ما و طرف مقابل متفاوت است. اگر جنس تعهدات یکی بود می‌توانستیم به راحتی مقایسه کنیم البته این به این معنا نیست که ما در طول مذاکرات یا انتهای آن قبول کردیم تعهدات متوازن نباشد، بلکه ذات تعهدات متفاوت بوده است و ما از ابتدا سعی کردیم در عین اینکه جنس‌ تعهدات متفاوت است، توازن در آنها رعایت شود.»