اعتبار نجات آب کشاورزی معادل یک‌ششم بودجه پایتخت
هر هکتار گلخانه‌های اسپانیا ٦٠ برابر یک هکتار مزارع ایران درآمد دارد یک‌هفتم ذخایر آب کشور با اجرای آبیاری نوین نجات می یابد
روزنامه شهروند: کشاورزی را به‌عنوان یکی از متهمان بزرگ خشکسالی کشور می‌شناسند، کشاورزی منسوخ و سنتی که درطول سال‌های گذشته فاصله عمیق خود را با دانش و فناوری روز حفظ کرده است. حالا بیشتر از چهار‌میلیون هکتار از مزارع ایران با وجود قابلیت تجهیز به سامانه‌های نوین، به روش سنتی آبیاری می‌شوند. این میزان معادل یک هفتم ذخایر آب کشور را هدر می‌دهد.
با این وجود بودجه سالانه‌ای که برای جلوگیری از این اتفاق درنظر گرفته می‌شود، دربهترین حالت معادل یک‌ششم بودجه سالانه شهرداری تهران است. جالب است بدانید شهرداری تهران برای احداث پل صدر که برخی کارشناسان آن را یک اشتباه عمرانی و زیرساختی می‌دانند، دست‌کم به اندازه بودجه سالانه جلوگیری از هدررفت آب در بخش کشاورزی هزینه کرده است. به جز این، ایران در توسعه کشت گلخانه‌ای به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب، بسیار ضعیف عمل کرده است. حالا گلخانه‌ها تنها پنج‌صدم‌درصد از کل مزارع ایران را تشکیل می‌دهند.
رقمی که محمود حجتی وزیر کشاورزی آن را مایه شرمساری می‌داند. برای درک بهتر اهمیت گلخانه‌ها در صرفه‌جویی مصرف آب خوب است بدانید اگر تمام محصول خیار و گوجه‌فرنگی ایران در گلخانه‌ها کشت شوند، معادل ١٠برابر آب سد کرج، آب کمتر مصرف می‌شود. با این حال عقب‌ماندگی بخش کشاورزی از فناوری و دانش روز که حاصل ده‌ها سال مدیریت ناکارآمد به این بخش است، درست در دقیقه٩٠ بحران خشکسالی مورد توجه قرار گرفته است. حالا فرآیند احیای این ویرانه نیز به دولت یازدهم به میراث رسیده و کابینه روحانی در راستای اجرای بند چهارم طرح اقتصاد مقاومتی، ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی را به عهده گرفته است. دولت روحانی برای نخستین‌بار ١٠میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی را به بهره‌وری آب اختصاص داد و توانست معادل ٢٠درصد کل عملیات تجهیز مزارع به سامانه نوین آبیاری از ابتدای انقلاب تاکنون را اجرایی کند. علاوه بر این سایر روش‌های صرفه‌جویی آب در این بخش به سرعت مورد توجه قرار گرفت و حالا تیم علمی وزارت کشاورزی تولید بذرهای مقاوم به خشکی و شوری خاک را کلید زده است که با این اقدام می‌توان مصرف آب در نیمی از مزارع کشور را تا چهاربرابر کاهش
داد.
اعتبار نجات آب کشاورزی یک‌ششم بودجه شهرداری تهران
ایران خشکسال در زمینه توسعه آبیاری مدرن کشاورزی وضع چندان تعریفی ندارد. بنا به اعلام وزارت کشاورزی تنها حدود ١,٥میلیون هکتار از اراضی کشاورزی ایران به سامانه مدرن آبیاری تجهیز شده‌اند که از این مجموع، یعنی ٢٠درصد کل اراضی مجهز به سامانه آبیاری مدرن از ابتدای انقلاب تاکنون توسط دولت یازدهم اجرا شده است. البته محمود حجتی وزیر کشاورزی دولت یازدهم معتقد است؛ هنوز بیشتر از ٤میلیون هکتار از مزارع ایران قابلیت تجهیز به سامانه‌های مدرن آبیاری دارد اما برای این‌که بتوانیم به این رقم دست پیدا کنیم، نیازمند گذر ١٠سال زمان هستیم، زیرا با اعتبار سالانه ٣هزار‌میلیارد تومان این بخش تنها می‌توان ٤٠٠هزار هکتار مزرعه را تحت پوشش قرار داد. البته هرسال این اعتبار به صورت کامل تأمین نمی‌شود و معمولا نیمی از آن اختصاص یافته است.
با این حال دست وزارت کشاورزی برای نجات منابع آب هرگز باز نبوده است. برای درک بهتر این موضوع کافی است که بدانید اعتبار ٣هزار‌میلیارد تومانی سامانه‌های نوین آبیاری تنها حدود یک‌ششم بودجه شهرداری تهران است. یک مقایسه دیگر شاید بتواند وضع را بهتر مشخص کند. گفته می‌شود هزینه احداث پل صدر در تهران بین ٣ تا ٥هزار‌میلیارد تومان آب خورده است. به عبارت دیگر، بودجه سالانه نجات منابع آب کشاورزی کمتر از هزینه احداث پل شهری است که برخی کارشناسان آن را یک اشتباه عمرانی و زیرساختی می‌دانند. خوب است این را هم بدانید که اجرای هر هکتار سامانه آبیاری نوین ٤هزارو٤٠٠ مترمکعب آب صرفه‌جویی می‌کند. با این وجود تجهیز ٤میلیون هکتار مزارع کشور به سامانه نوین آبیاری به معنی صرفه‌جویی حدود ١٧,٥میلیارد مترمکعبی آب است. درکشور سالانه ١١٦میلیارد مترمکعب آب ناشی از بارش‌ها ذخیره می‌شود و این صرفه‌جویی تقریبا معادل یک‌هفتم ذخایر آب است.
حجتی: وضع گلخانه‌های ایران خجالت‌آور است
یکی دیگر از بزرگترین گرفتاری‌های کشاورزی ایران کم‌توجهی به کشت گلخانه‌ای بوده است. این مسأله موجب شده هدررفت آب در بخش کشاورزی به‌طور قابل ملاحظه‌ای بالا رود، به‌طوری که محمود حجتی وزیر کشاورزی معتقد است اگر ایران بتواند کشت محصول آب‌بری مثل خیار را از عرصه (زمین‌های آزاد) به گلخانه انتقال دهد، می‌تواند یک‌میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی کند که این رقم معادل ٣برابر آب سد کرج است و اگر در مورد گوجه‌فرنگی این اتفاق رخ دهد، ٢میلیارد مترمکعب آب یا معادل ٦ برابر آب سد کرج صرفه‌جویی می‌شود. درمجموع می‌توان گفت کشت گلخانه‌ای خیار و گوجه‌فرنگی تقریبا حدود ١٠برابر آب موجود در سد کرج صرفه‌جویی به دنبال دارد. با این حال ایران در زمینه توسعه کشت گلخانه‌ای کوتاهی‌های بسیاری انجام داده و درحال حاضر تنها ٩هزار هکتار گلخانه در ایران وجود دارد. این رقم تنها معادل پنج‌صدم‌درصد از مزارع ایران است. وزیر کشاورزی دولت یازدهم در نشست خبری پایان سال ٩٤ به رسانه‌ها گفت، اعلام سطح زیر کشت گلخانه‌ها در ایران مایه شرمساری است و هنوز بسته حمایتی مشخصی برای گلخانه‌داران کشور تدوین نشده و آنها در سیر مراحل اداری بسیار اذیت می‌شوند.
حجتی با این حال تأکید کرد: اولویت پرداخت تسهیلات کشاورزی در دولت یازدهم کشت گلخانه‌ای است و هر کشاورزی که نتواند تسهیلات کشت گلخانه را دریافت کند، گزارش را به صورت مستقیم به وزارتخانه اعلام کند.
ضعف ایران در توسعه کشت گلخانه‌ای درشرایطی رخ می‌دهد که در یک ایالت اسپانیا به نام آلمریا بزرگترین شهر گلخانه‌ای این کشور اروپایی احداث شده است. اسپانیا که از نظر منابع آبی و اقلیم وضعیتی مشابه ایران دارد، با این شهر گلخانه‌ای ٣٠هزار هکتاری توانسته است ١٤درصد از کل تولید کشاورزی خود را در آلمریا انجام دهد و بنا به اعلام سازمان جهانی خواروبار کشاورزی از هر هکتار گلخانه‌های این شهر حدود ٦٠برابر اراضی ایران ثروت‌آفرینی کند.
تولید بذرهای مقاوم به خشکسالی برای نجات نیمی از مزارع ایران
با این حال دولت علاوه بر روش‌های آبیاری و کشت گلخانه‌ای فرآیندهای دیگری برای کاهش مصرف آب در مزارع تعریف و اجرا کرده است. حالا حدود ٦,٥میلیون هکتار از مزارع کشاورزی ایران زیر کشت گندم می‌رود. مساحت زیر کشت پنبه و چغندرقند درمجموع حدود ٢٠٠هزار هکتار است و مزارع ذرت کشور وسعت ٣٥٠هزار هکتاری دارند.
با این حساب نزدیک به ٧میلیون هکتار از زمین‌های کشور به کشت گندم، ذرت، پنبه و چغندرقند اختصاص دارد. مقایسه این رقم با مساحت کل زمین‌های کشاورزی ایران که حدود ١٦میلیون هکتار است، نشان می‌دهد که تقریبا نیمی از اراضی کشور به کشت این چهار محصول اختصاص دارد. بهبود عملکرد مصرف آب در نیمی از مزارع ایران می‌تواند تأثیر شگرفی در نجات منابع آبی کشور داشته باشد. اسکندر زند رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی ایران به «شهروند» توضیح می‌دهد: تنها راه نجات کشاورزی ایران کشت و کار علمی و دانش‌بنیان است، زیرا تأمین غذای جمعیت رو به رشد کشور و ظرفیت موجود منابع آب و خاک، هیچ گزینه دیگری جز استفاده از دانش روز را پیش‌روی ما قرار نمی‌دهد.
او ادامه می‌دهد: با همین نگاه و با توجه به چالش خشکسالی در ایران، تولید بذر مقاوم به خشکی و شوری خاک در دولت یازدهم مورد توجه جدی قرار گرفته است، به‌طوری که درحال حاضر موسسه تحقیقات کشاورزی ایران موفق شده است نوعی گندم مقاوم به خشکی تولید کند که علاوه بر مصرف آب کم تا چهاربرابر گندم معمولی محصول می‌دهد. این گندم که با عنوان تجاری «رخشان» تولید شده، در یک هکتار ١٢,٧ تن محصول می‌دهد. این درحالی است که سطح متوسط عملکرد گندم معمولی تنها ٣ تا ٤ تن درهکتار است و درواقع رقم گندم رخشان بهره‌وری مصرف آب در یک هکتار را تا چهاربرابر بهبود می‌دهد.
رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی همچنین توضیح می‌دهد: علاوه بر این پژوهشگران ایرانی موفق شده‌اند پنبه‌ای را تولید کنند که دوره رشد کوتاهی دارد و درواقع این به معنای مصرف آب کمتر است یا نخستین بذر چغندرقند مقاوم به شوری جهان، به تازگی در ایران تولید شده یا بذر ذرت و حبوب مقاوم به خشکی که در موسسه تحقیقات کشاورزی ایران فرآیند تولید موفقیت‌آمیزی پشت سر گذاشته است.
زند با اشاره به انتقال زمان کشت در بذرهای جدید می‌گوید: در بذرهای مقاوم به خشکی درواقع زمان کشت گیاه تغییر می‌کند. مثلا به جای این‌که حبوب را در بهار بکاریم و از ظرفیت بارش در فصول گرم سال استفاده کنیم، با اصلاح ژن گیاه، زمان کشت به پاییز تغییر می‌کند و گیاه می‌تواند در فصول پربارش رشد کند.
به گفته زند، درحال حاضر ٥٢ رقم بذر گندم اصلاح‌شده به بازار عرضه شده و استفاده از همین بذرهای دانش‌بنیان است که موجب شد امسال کشور با تولید حدود ١١میلیون تن گندم رکورد بزند.
دانش، تنها راه نجات غول بحران‌زده جهان
درکشورهای پیشرفته روش‌های متعددی برای صرفه‌جویی در آب کشاورزی و نهاده‌های تولید بهره‌گیری می‌کنند. یکی از این روش‌ها کشت نشاء به جای کشت بذر است. برای رویش بذر در زمین حدود ٣برابر کشت نشاء آب مورد نیاز است. به همین دلیل دولت یازدهم با توجه به بحران خشکسالی تصمیم گرفت کشت نشاء را به جای بذرکاری مستقیم در دستورکار خود قرار دهد. در روش کشت نشاء به ازای نوبت آبیاری زمین سه مرتبه کاهش پیدا می‌کند که با توجه به این‌که در هر نوبت هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود، کاهش ٣ نوبت آبیاری در کشت نشاء به معنای صرفه ٣هزار مترمکعب در هر هکتار است. اجرای بند چهارم طرح اقتصاد مقاومتی که به افزایش بهره‌وری مصرف آب در کشاورزی تأکید دارد، نه‌تنها می‌تواند بخش قابل توجهی از منابع آبی ایران بحران‌زده را نجات دهد که تولید کشاورزی در ایران را به چند برابر رسانده و نه‌تنها درآمدهای ارزی یکی از بزرگترین غول‌های کشاورزی جهان را مورد تهدید قرار نداده که آن را با فرآیند بهبود تولید افزایش دهد.
ارسال نظر