تحولات سیاسی سریع در خاورمیانه متلاطم

در پنج سالی که از شروع درگیری‌های خونین در حساس‌ترین نقطه خاورمیانه؛ یعنی سوریه می‌گذرد، این کشور در کانون توجه جهانیان بوده است. در‌این‌‌بین شاید ترکیه با توجه به داشتن ٩١١ کیلومتر مرز مشترک با سوریه، بیش از هر کشور دیگری متأثر از این جنگ بوده است.

یادداشتی از هارون یحیا نویسنده ترک در روزنامه شرق: در پنج سالی که از شروع درگیری‌های خونین در حساس‌ترین نقطه خاورمیانه؛ یعنی سوریه می‌گذرد، این کشور در کانون توجه جهانیان بوده است. در‌این‌‌بین شاید ترکیه با توجه به داشتن ٩١١ کیلومتر مرز مشترک با سوریه، بیش از هر کشور دیگری متأثر از این جنگ بوده است.

٢٤ آگوست نیروهای مسلح ترکیه عملیاتی زمینی و هوایی با نام «سپر فرات» را آغاز کردند و در نتیجه آن شهر جرابلوس را از تروریست‌های داعش بازپس‌ گرفتند. اگرچه مدت‌ها بود که دولت ترکیه درصدد اعزام نیرو به داخل خاک سوریه به‌منظور ایجاد یک منطقه حائل برای آوارگان سوری در جنوب مرز خود با این کشور بود، اما بنا بر پاره‌ای از اختلافات بین نیروهای نظامی ترکیه، این امر تا قبل از عملیات سپر فرات محقق نشد. در‌ هر‌ صورت این عملیات به فاصله اندکی از کودتای نافرجام جولای در ترکیه آغاز شد. به‌دنبال این کودتا، آنکارا به عادی‌سازی روابط خود با مسکو روی‌ آورد و در این فرایند از حمایت‌های ایران نیز برخوردار بود.

لازم است در همین ابتدا مخالفت شخصی خود را با هر‌گونه عملیات نظامی که ممکن است جان ‌هزاران غیرنظامی بی‌گناه را به خطر بیندازد اعلام کنم و بگویم عمیقا باور دارم که حل مسالمت‌آمیز مسائل از طریق گفت‌وگو بهترین گزینه است.

عملیات سپر فرات در این برهه زمانی علاوه بر دفع خطر داعش از جهاتی دیگر نیز مهم است. این عملیات گامی بزرگ در جهت حل بحران سوریه بوده و مانع از استقرار حزب اتحاد دموکراتیک کردستان و جریان‌های وابسته به آن در کرانه غربی رود فرات می‌شود. عملیات اخیر این حزب در شهر منبیج که در ٣٨ کیلومتری جرابلس در غرب فرات قرار‌ دارد، خشم مقامات ترکیه را برانگیخت. بلافاصله اندکی پس از آن نیروهای معارض سوری ٩ روستای اطراف منبیج را از نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک بازپس ‌گرفتند.

تسلط بر این مناطق امکان اتصال نواحی تحت تسلط کردها در شرق سوریه به نواحی غربی را به این نیروها می‌دهد. از اتفاقات اخیر استنباط می‌شود که آنکارا خواهان حفظ تمامیت ارضی دولت سوریه و مخالف شکل‌گیری یک‌شبه دولت کُرد در مرزهای این کشور است؛ خطری که هم سوریه و هم ترکیه را تهدید می‌کند. از طرف دیگر، بمباران نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک سوریه ازسوی ارتش سوریه خود حاکی از نوعی تغییر در سیاست بشار اسد است که در راستای منافع ترکیه است. تغییر سیاست آنکارا در قبال دمشق بدون ‌شک متأثر از تحولات جدیدی است که از روابط آنکارا با ایران و روسیه حاصل شده‌ است.

احتمال اینکه این سه کشور بتوانند برخلاف اختلاف‌نظر به راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای بحران سوریه دست‌ یابند خیلی دور از ‌انتظار نیست. نقطه مشترک بین تهران، آنکارا و مسکو پایان‌دادن به بحران سوریه است. در طول تاریخ، امپراتوری‌های عثمانی، فرانسه و بریتانیا همیشه برای تسلط بر سوریه جنگیده‌اند. برای نمونه، معاهده «کادش» اولین معاهده مکتوب جهان درباره سوریه اتفاق افتاد. به همان اندازه که امنیت آنتالیا به امنیت سوریه گره ‌خورده است، نیز امنیت مصر، فلسطین و بیت‌المقدس نیز به امنیت این کشور وابسته است. بعد از کودتای نافرجام جولای، رایزنی‌های فشرده‌ای در جریان بوده است که باعث نزدیک‌تر‌شدن روابط بین ایران، ترکیه و روسیه شده است.

نخست‌وزیر گرجستان و سپس رئیس‌جمهور قزاقستان اولین مقامات رسمی بودند که به ترکیه سفر کردند. به‌دنبال آن، اردوغان در یک سفر تاریخی، به سن‌پترزبورگ رفت و برای اولین‌بار پس از سرنگونی جنگنده روسی ازسوی ترکیه با پوتین دیدار کرد. قبل از این دیدار، پوتین در آذربایجان دیدار‌هایی با حسن روحانی و الهام علی‌اف داشت. محمدجواد ظریف نیز پس از کودتای ترکیه با نخست‌وزیر ترکیه، بن‌علی ییلدیریم و همتای خود، چاووش‌اوغلو، دیدار‌ کرد. یک هفته پس از این دیدار، چاووش‌اوغلو در سفری اعلام‌نشده وارد تهران شد. علاوه‌‌بر‌این، اردوغان و پوتین در حین اجلاس گروه ٢٠ در چین با همدیگر ملاقات‌ کردند. به‌دنبال این رایزنی‌های دیپلماتیک، بحث ایجاد یک منطقه حائل در مرز ترکیه با سوریه یک‌بار دیگر مطرح شده ‌است.

ایجاد چنین منطقه‌ای حیاتی است و مدت‌هاست که مدنظر ترکیه بوده است، اما آمریکا تا به امروز با این موضوع موافقت نکرده‌ است چراکه آن را در راستای منافع خود در منطقه خاورمیانه نمی‌بیند. علاوه‌‌براین، بنده بارها بر لزوم ایجاد یک منطقه حائل تأکید ‌کرده‌ام. یکی از مزیت‌های چنین طرحی، کاستن از شدت بحران آوارگان است که تبدیل به یک معضل جهانی شده‌ است. به نظر می‌رسد روابط نزدیک بین ترکیه، ایران و روسیه رسیدن به این هدف مهم را ممکن کند. براساس طرح مورد‌نظر، در دو سال آینده آوارگان قادر خواهند بود در این مکان اسکان یابند. سه کشور ترکیه، ایران و روسیه با اتحاد جدید خود نشان ‌دادند که به‌دنبال سریع‌ترین راه‌حل ممکن برای بحران سوریه هستند.

هر سه کشور نیز تغییراتی در سیاست‌های خود داشته‌اند به‌نحوی‌که هر سه بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و یک دولت انتقالی تأکید دارند، بدون اینکه بشار اسد را وادار به کناره‌گیری از قدرت کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که مذاکرات ژنو با میانجی‌گری ایران و روسیه با سوریه ادامه پیدا کند. ترکیه و روسیه نیز بر سر کمک‌های بشردوستانه در حلب به یک درک مشترک رسیده‌اند. خاورمیانه کنونی بیش از هر زمان دیگری نیازمند اتحادی قوی و مبتنی‌بر دوستی و مودت است. در طول ادوار گذشته، درگیری‌های زیادی در این منطقه اتفاق ‌افتاده است و اکنون زمان پایان‌دادن به دشمنی‌ها و کینه‌توزی‌ها و شروع روابط دوستانه به‌خاطر ساکنان منطقه است چراکه اشتراکات بین ملل این منطقه بیش از اختلافات آن است.