نياز دولت جديد آمريکا به ايران در عراق و سوريه

روزنامه وقایع اتفاقیه - علي موسوي‌خلخالي: انتخاب دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوري‌خواه به رياست‌جمهوري آمريکا، برخلاف ديگر کشورهاي جهان، عراقي‌ها را چندان شوکه نکرده است؛ عراقي‌هايي که تجربه حمله به کشورشان و سقوط حکومت صدام حسين در زمان رياست‌جمهوري جورج بوش پسر را دارند، انتخاب ترامپ را با انتخاب جورج بوش در سال ۲۰۰۰ مقايسه مي‌کنند و اين انتخاب را چندان هم بحث‌برانگيز نمي‌دانند.

بسياري از عراقي‌ها مي‌گويند، بسياري از کساني که در زمان جورج بوش در قدرت بودند و از قضا بسياري از نئوجمهوري‌خواهاني بودند که از سوي رئيس‌جمهوري وقت آمريکا به سِمت‌هاي مهم منصوب شده بودند، اکنون در بدترين حالت ممکن است که دوباره به قدرت بازگردند و سِمت‌هاي مهمي به دست گيرند. بسياري از عراقي‌ها مي‌گويند، تندتر از جان بولتون و کاندوليزا رايس، فرد ديگري نيست، تجربه همه آنها را از سر گذرانده‌اند و مي‌توانند تصور کنند که ترامپ به همان اندازه تندرو باشد؛ با اين تفاوت که به‌صراحت گفته است، تمايل به جنگ ندارد و مي‌خواهد هزينه‌هايي را که در خاورميانه صرف مي‌شود صرف ايالات‌متحده و زيرساخت‌هاي آن کند که في‌نفسه، اظهارات اميدبخش و ايجابي‌اي است که مي‌تواند حداقل همه را اميدوار کند.

رئيس‌جمهوري جديد به‌دنبال جنگ نيست اما اظهارات مقامات جديد آمريکايي درباره ايران که در حين معرفي يا قبل از معرفي به سمت‌هاي عالي، ازجمله شوراي‌عالي امنيت ملي و وزرات دفاع و سي‌آي‌اي، اظهارات تندي را بيان کرده‌اند، نگراني‌هايي از جنس ديگر به‌وجود آورده است؛ برای مثال، آن‌طور که نشريه فارن‌پاليسي نوشته است، ترامپ، فردي را براي وزارت دفاع آمريکا در نظر گرفته که گفته مي‌شود اوباما نتوانسته مواضع افراطي او در برابر ايران را تحمل کند و خانه‌نشينش کرده است. جيمز متيس ازجمله افرادي است که نسبت به نفوذ ايران در عراق و سوريه، انتقادهاي جدي دارد و معتقد به برخورد با ايران در اين دو کشور است يا مايک پامپئو، نامزد ترامپ براي سي‌آي‌اي، کسي است که يک ‌بار گفت: ايران خطرناک است و يا مايکل فلين که به مواضع ضداسلامي شهرت دارد، ازجمله کساني است که براي سِمت مشاور امنيت ملي آمريکا معرفي شده است.

هر سه اين افراد از مخالفان سرسخت برجام هستند و عقايد خصمانه در برخورد با ايران دارند و معتقدند بايد براي مقابله با اين کشور، اقدامات جدي صورت بگيرد؛ البته هنوز هيچ‌کس نمي‌داند منظور آنها از اقدامات جدي چيست، چه ابعادي دارد و شامل چه مواردي مي‌شود؟ بااين‌حال، عراقي‌ها مي‌گويند بايد از يک بابت خوشبين بود چون جمهوري‌خواهان همواره واقع‌گراتر از دموکرات‌ها بوده‌اند و ازاين‌رو، تعامل با آنها آسان‌تر است. همچنين مي‌گويند جمهوري‌خواهان (بوش پدر و پسر) توجه بسيار بيشتري به عراق نسبت به دموکرات‌ها (کلينتون و اوباما) داشته‌اند و به‌همين‌دلیل مي‌توان اميدوار بود توجه آنها موجب شود به فکر حل مشکلات عراق، به‌ويژه مشکلاتي که خود مسببشان بوده‌اند و درحقيقت، ميراث به‌جا‌مانده از زمان حضورشان است، بيشتر باشد.

درباره تهديدها و مواضع مقامات تازه‌معرفي‌شده به سمت‌هاي کليدي در کاخ سفيد از سوي ترامپ نيز برخي بر اين اعتقاد هستند که اين‌گونه اظهارنظرها بيشتر به‌این‌دلیل است که آمريکايي‌ها مي‌خواهند ايران را از عراق و سوريه دور کنند. به اعتقاد بعضي از کارشناسان عراقي، نزديکي ترامپ به مواضع پوتين و رفاقتي که ميان اين دو وجود دارد، مي‌تواند به حل بحران سوريه کمک کند و چه‌بسا موجب شود سوريه به روسيه واگذار شود اما اين به آن معنا نيست که به خواسته‌هاي ايران نيز توجه شده يا نظرات ايران در سوريه در نظر گرفته مي‌شود بلکه برعکس، ممکن است توافقي صورت بگيرد که به موجب آن، آمريکايي‌ها به روس‌ها فشار بياورند که کل سوريه را از آنِ خود کنيد اما ايراني در سوريه باقي نماند.

دراين‌صورت، هرگونه مصالحه‌اي حتي بر سر بشاراسد هرچند ظاهري ميان روس‌ها و آمريکايي‌ها ممکن خواهد بود؛ البته تحقق چنين چيزي، چندان آسان نيست براي اينکه حضور ايران در سوريه به اندازه‌اي پررنگ، پيچيده و عميق است که نمي‌توان معادله‌اي براي سوريه تعريف کرد که ايران، طرفي از آن نباشد که اگر چنين چيزي امکان‌پذير بود، همان ابتداي تحولات سوريه رخ مي‌داد. دکتر عبدالله آل‌عيسي، استاد روابط بين‌الملل دانشگاه کوفه، دراين‌باره مي‌گويد: آمريکايي‌ها نمي‌توانند حضور ايران را در سوريه و عراق ناديده بگيرند. ديگر حضور ايران در سوريه و عراق فراتر از آن چيزي است که بتوان اين کشور را ناديده گرفت. بسياري بر اين اعتقاد هستند، اظهارات اخير ترامپ که گفته بود ورود نظامي آمريکا به سوريه به معناي رويارويي نظامي با ايران و روسيه است و اين به صلاح نيست، برخاسته از درک چنين واقعيتي است.

درباره عراق، دکتر محمد الموسوي، استاد دانشگاه مونترال کانادا، مي‌گويد: آمريکايي‌ها فکر مي‌کنند با فشار مي‌توانند ايران را ودار کنند که از عراق و سوريه عقب‌نشيني کند و اظهارات تند ضدايراني مقامات معرفي‌شده براي پست‌هاي مهمي همچون شوراي‌عالي امنيت ملي ايالات‌متحده آمريکا و سي‌آي‌اي، در اين چارچوب قابل تفسير است.او در ادامه مي‌گوید: نئوجمهوري‌خواهان بر اين اعتقادند که اوباما به ايران بها داده و به آن اجازه داد نفوذ خود را در عراق، بدون قيد و شرط بسط دهد و حالا که خودشان به قدرت بازگشته‌اند، بايد اين بساط را براي ايران جمع کنند.الموسوي همچنين مي‌گويد: آمريکايي‌ها گمان مي‌کنند مي‌توانند معامله جديدي با ايران رقم بزنند، بدون اينکه مجبور به دادن امتيازهاي کلان به اين کشور شوند. براي آنها مسئله برجام تمام شده است؛ بنابراين بعيد است فعلا به سراغ آن بروند. پرونده‌هاي منطقه‌اي، پرونده‌هاي جديدي هستند که مي‌توانند بر سر آنها با ايران معامله کنند اما اينکه اين معامله تا چه اندازه مي‌تواند پيش رود را نمي‌توان از حالا پيش‌بيني کرد.

ما هنوز به‌طور دقيق نمي‌دانيم تيم سياست خارجي ترامپ بر چه اساس شکل خواهد گرفت و چه تفکراتي خواهد داشت و فقط مي‌توانيم حدس بزنيم و حدس و گمان‌ها هم تا زماني که دولت ترامپ رسما آغاز به کار نکند، نمي‌توان گفت چند درصد امکان تحقق دارند.دکتر محمدرضا طاها، از مقامات بازنشسته دولت عراق و از نيروهاي نزديک به نيروهاي کُرد اين کشور، نيز مي‌گويد: محال است بتوان تصور عراقي را کرد که در آن ايران هيچ نقشي نداشته باشد. نقش ايران در عراق عميق و ريشه‌دار است و به‌گونه‌اي نيست که بتوانيم بگوييم پاياني براي آن قابل تصور است؛ بنابراین آمريکايي‌ها نمي‌توانند به اين راحتي، ايران را از عرصه سياسي عراق دور کنند.

او تأکيد مي‌کند، آمريکايي‌ها اکنون به ايران بيش از هر زماني نياز دارند و اگر واقعا به‌دنبال مبارزه با تروريسم هستند، مي‌توانند به‌طور جدي از توانايي‌هاي ايران در مبارزه با تروريسم استفاده کنند. اين مقام سابق در پاسخ به اين پرسش که تا چه اندازه امکان دارد آمريکايي‌ها به فکر استفاده از توانايي‌هاي ايران در عراق و حتي سوريه باشند، مي‌گويد: ما هنوز نمي‌دانيم تيم جديد وزارت امورخارجه آمريکا چگونه خواهد بود و دولت ترامپ مي‌خواهد چه سياستي را در سطح بين‌المللي به‌ويژه خاورميانه دنبال کند اما آنچه واضح و روشن است، اين است که ايران، توانايي‌هاي بالايي دارد که هر طرفي از آن استفاده نکند، به ضرر خودش تمام خواهد شد.